بازخوانی و روایت دقیق آثار قیام ۲۹ بهمن مردم تبریز مانع از تحریف حقایق انقلاب و عاملی مهم برای استمرار بخشی حرکت ملت ایران به منظور رسیدن به جامعه اسلامی و تمدن اسلامی است.
قیام مردم تبریز در ۲۹ بهمن ۵۶، از چند منظر حایز اهمیت است. نخست از منظر جغرافیایی؛ شهر تبریز و آذربایجان در دوران قاجار عملا استان و ولایت دوم کشور به شمار می‌رفت. منطقه آذربایجان در تکوین اندیشه‌های روشنفکری و انقلابی پیش از مشروطه و همچنین در مسیر قیام علیه استبداد قاجاری تا پیروزی انقلاب مشروطه نقشی تاریخی داشت. زیرا انقلاب مشروطه با دوراندیشی رهبران و هوشیاری و از جان گذشتگی مردمان خطه آذربایجان و تبریز نه تنها به سر منزل مقصود رسید بلکه حکومت قاجار را از تخت سلطنت پایین کشید.
در جنبش مشروطیت به واقع تبریز منجی انقلابی شد که در آستانه شکست قرار گرفته بود. این پیشگامی تبریز نیازمند واکاوی است. به تعبیر رهبر معظم انقلاب؛ ”چه در قضایای مشروطیّت ایران، چه پیش از آن در قضیّه تحریم تنباکو و مبارزه با کمپانی انگلیسی، چه بعد از آن در ماجرای نهضت ملّی و حوادث آخر و بعد از دهه ۲۰ یعنی سال‌های ۳۰ و ۳۱ و چه در حوادث نهضت اسلامی و چه در پیروزی انقلاب اسلامی، در همه این حوادث، آذربایجان و تبریز، هم به هنگام عمل کردند، هم زودتر از دیگران وارد میدان شدند و پیشگام بودند، هم شجاعت و دلیری نشان دادند، هم به معنای واقعی کلمه پیر و جوان، مرد و زن، ایمان اسلامی و ایمان مذهبی را معیار قرار دادند“.
قیام ۲۹ بهمن به جهت امتداد بخشی به قیام مردم قم، استمرار دهی به حرکت ملت در انقلاب اسلامی، نقش مهم در شکل گیری نهضت چله‌ها و گرامیداشت چهلم شهدا به صورت زنجیره‌ای در سراسر کشور به عنوان موتور محرک انقلاب اسلامی نقش مهمی ایفا کرد. چرا که همانگونه که تبریز در چهلم شهدای قم قیام کرد در چهلم شهدای تبریز، یزد و سپس شیراز و دیگر شهر‌های ایران به مبارزه ضد رژیم پهلوی پرداختند و این امر به ۱۷ شهریور و فاجعه میدان ژاله در تهران و سپس اوج گیری اعتراضات مردم در نیمه دوم سال ۵۷ منجر شد.
فریدون هویدا در کتاب سقوط شاه می‌نویسد: «هنوز مدتی از واقعه قم نگذشته بود که در ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ چندین هزار تن از مردم تبریز به عنوان بزرگداشت چهلم کشته شدگان حادثه قم دست به تظاهرات زدند و به دنبال آن نیز شورشی پدید آمد که بنا به گفته شاهدان عینی، در خلال آن برای اولین بار شعار «مرگ بر شاه» شنیده شد.
در پی این قیام خونین مردم قم بود که امام خمینی در پیام خود فرمودند: «کشتار بی رحمانه قم، ایران را به هیجان درآورد و تبریز عزیز را به قیام همگانی مردانه در قبال ظلم و بیدادگری کشاند و کشتار دسته جمعی تبریز ملت غیور ایران را چنان تکان داد که در آستانه انفجار است؛ انفجاری که دست اجانب را به خواست خدای متعال برای همیشه قطع کند. سلام بر اهالی شجاع و متدین آذربایجان عزیز. درود بر مردان برومند و جوانان غیرتمند تبریز. درود بر مردانی که در مقابل دودمان بسیار خطرناک پهلوی قیام کردند و با فریاد «مرگ بر شاه» خط بطلان بر گزافه گویی‌های او کشیدند».
از این رو نقش آذربایجان و بخصوص تبریز در تاریخ انقلاب اسلامی و انقلاب مشروطه موجب ممتاز شدن تقش این خطه از کشور در جلوداری در صحنه‌های سرنوشت ساز کشور است. اگر نبود قیام مردم تبریز؛ چه بسا همانند سرکوب قیام ۱۵ خرداد ۴۲ که پس از آن استبداد پهلوی ابعاد خشن تری یافت؛ قیام مردم قم نیز ممکن بود نافرجام بماند، چنین پیشگامی و زمان شناسی مردم تبریز است که وصف آن با خصلت‌هایی همچون: پیشرو و پیشگام، صف‌شکن، موقع شناسی و اقدام به هنگام، دارا بودن ایمان عمیق دینی و مذهبی و غیرت ایمانی، داشتن قدرت اقدام و درک درست حوادث، عزم راسخ، شجاعت، دلیری، بصیرت، همت، استقامت، عزم راسخ، شناختن زمان و انجام کار متناسب با موقعیت، لنگر آرامش کشور در بیانات رهبرانقلاب باز تاب یافته است.
نکته دوم در قیام تبریز؛ نقش اهمیت روحانیت در هدایت و پیشگامی رهبری نهضت بود، با وجود اهمیت و نقش دیگر نخبگان در زمینه سازی و فرهنگ سازی انقلاب و احیای فرهنگ استبداد ستیزی، اما نقش روحانیت در هدایت، رهبری و مدیریت میدانی صحنه‌های مبارزه غیرقابل انکار است. اقتدا به روحانیت در مردم ریشه در اعتقاد و باور عمیق دینی و روح حقیق طلبی ملت است. واقعیت آن است که غیرت دینی مردم تبریز با ایمان و شجاعت مثال زدنی در اعتراض به اهانت رییس کلانتری محل به مسجد و شهادت شهید تجلا، سبب اوج گیری نهضت شد.
به بیان رهبر معظم انقلاب اسلامی یکی از امتیازات بزرگ آذربایجان این است که پرچم ارادت اهل بیت (ع) در دست مردم آذر بایجان بوده و این پرچم از اهتزاز نیفتاده است. چنین زمینه‌ای موجب شده است در دوران دفاع مقدس نیز رزمندگان آذربایجانی سهمی ارزشمندی در حماسه سازی ودفاع از میهن اسلامی داشته باشند.
وجه دیگر اهمیت قیام ۲۹ بهمن تبریز؛ تجلی نقش و جایگاه مردمی نهضت بود. این قیام نشان داد که انقلاب اسلامی بیش از جریان‌های حزبی و گروه گرایی؛ متکی بر نقش و حرکت و بسیج مردم بوده است.
برگزاری آیین چهلم شهدای قم در تبریز و چهلم شهدای تبریز در دیگر شهر‌های کشور، نقش و منزلت شهادت و فرهنگ ایثار و فداکاری را در قاموس انقلاب اسلامی به روشنی نشان داد. انقلاب اسلامی بدون شهادت‌ها و ایثارگری‌ها نه حادث می‌شد و نه تداوم می‌یافت، از این رو تقدیم بیش از ۱۳ شهید در قیام ۲۹ بهمن تبریز خون تازه‌ای به حرکت انقلاب اسلامی بخشید.
نکته دیگر حایز اهمیت آن است که؛ قیام تبریز تجربه تازه‌ای از آن و اقعیتی است که برخی نویسندگان از آن به انقلاب بزرگ با رسانه کوچک یاد می‌کنند. انقلاب اسلامی با رسانه‌های ساده ای، چون نوار سخنرانی و اعلامیه چنان در کشور گسترش یافت که در برابر شبکه عظیم رسانه‌ای رژیم پهلوی ابعاد تاثیرگذاری خود را در رساندن پیام انقلاب نشان داد.
پیوند عناصر ارزشمندی که در پیدایی حماسه ۲۹ بهمن تبریز اثر گذار بود، یعنی تجلی ایمان و غیرت و شجاعت دینی مردم، اقتدا به رهبری روحانیت، نقش و حضور تعیین کننده ملت در قیام، نقش و تاثیر فرهنگ شهادت در پیدایی و تداوم نهضت و اثر گذاری رسانه‌های کوچک و خود جوش مردمی در ۲۹ بهمن ۵۶ موجب شد که استمرار حرکت ملت و فراگیر شدن قیام ملت که به رستاخیز عظیم ملت در نیمه دوم سال ۵۷ منتهی شد، از اثرات و برکات قیام ۲۹ بهمن مردم تبریز است.
بازخوانی و روایت دقیق و درست ریشه‌های ابعاد ماهیت و اثرات قیام ۲۹ بهمن مانند بسیاری دیگر از ابعاد جهاد تبیین به نوبه خود مانع از تحریف حقایق انقلاب و عاملی مهم برای زنده نگه داشتن روح انقلابی و استمرار بخشی به حرکت ملت ایران در جهت رسیدن به اهداف بلند خود بخصوص رسیدن به جامعه اسلامی و تمدن اسلامی است.
حسن مجیدی
خبرنگار خبرگزاری صداوسیما