نخستین پیش‌نشست همایش ملی «حقوق و رسانه» با عنوان «ابعاد فقهی حقوق مخاطب» با همکاری معاونت حقوقی و امور مجلس رسانه ملی، معاونت پژوهشی دانشکده‌گان فارابی دانشگاه تهران، انجمن فقه و حقوق اسلامی حوزه علمیه و انجمن ارتباطات و تبلیغ حوزه علمیه برگزار شد.
علیرضا پویا، عضو هیئت علمی دانشگاه صداوسیما در این نشست به موضوع ارتباط سواد رسانه‌ای و حقوق رسانه پرداخت و گفت: حداکثر بهره‌برداری از رسانه‌های جمعی و فضای مجازی، ضمن آسیب حداقلی، مستلزم مدیریت این فضاست.
وی ادامه داد: تعریف ساده و کاربردی از سواد رسانه‌ای دقیقا همین است که کاربران با داشتن مهارت لازم بتوانند از امکان بهره‌مندی از رسانه‌های نوین، نهایت استفاده را بکنند و کمترین آسیب را ببینند.
عضو هیأت علمی دانشگاه صداوسیما گفت: در مواجهه با رسانه‌های نوین از منظر سواد رسانه‌ای، ابتدا شخصی که از این رسانه‌ها استفاده می‌کند باید با مراکز تولید پیام‌ها در این رسانه‌ها آشنایی اولیه داشته باشد. و دیگر اینکه در استفاده از فرآورده‌های رسانه‌ای در پی برطرف کردن نیازهای خود باشد و جیره مصرف برای خود تعیین کند.وهمچنین مخاطب باید حداقل شرایط لازم را برای تحلیل و نقد فضای رسانه‌ای را داشته باشد، به ویژه در جایی که خودش پیام‌رسان می‌شود.
پویا با بیان اینکه استفاده کنندگان از رسانه‌ها که به هنجارهای دینی مقید هستند، برای استفاده از رسانه‌های جمعی بدون آسیب دیدن، نیازمند آموزش هستند، بر ضرورت در نظر گرفتن این آموزش به عنوان حق مخاطب تاکید کرد.
وی با بیان اینکه هم باید نهادهای آموزشی و حاکمیتی و هم اشخاص به سواد رسانه‌ای اهمیت دهند، گفت: برای دریافت اهمیت سواد رسانه‌ای باید آسیب‌های رسانه‌های نوین را به خوبی درک کرد. در آسیب‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی استفاده ناصحیح از رسانه‌های نوین در حال حاضر اطلاعات روشنی وجود دارد. نخستین آسیب، تزلزل در نظام افکار و نظام ارزشی اشخاص است که نتیجه آن بی‌هویتی خواهد بود.
عضو هیئت علمی دانشگاه صداوسیما افزود: بر مبنای مطالعات انجام گرفته، رواج بی‌بندوباری و فساد اخلاقی، فشار به گروه‌های آسیب‌پذیر، تشدید شکاف بین نسلی، تزلزل در بنیان‌های خانواده، انزواطلبی و ترویج جرایم از جمله دیگر آسیب‌های مشهود رسانه‌های نوین است.
وی گفت: در چنین شرایطی یکی از حقوق مسلم مخاطبان به ویژه در کشور و جامعه اسلامی ما، رسانه‌های جمعی قبل از دیگر نهادها باید به ترویج سواد رسانه‌ای به عنوان یک حق طبیعی بپردازند. این حق طبیعی باید در قالب قانون به رسمیت شناخته شود. این امر، اصلا به مثابه بی‌توجهی به حقوق و اختیار مخاطب در استفاده از فضای رسانه‌ای نخواهد بود.
پویا با اشاره به تاکید رهبر معظم انقلاب (مدظله‌العالی) بر جهاد تبیین تصریح کرد: باید توجه داشت آگاهی دادن به مخاطبان از لحاظ دینی و فقهی، ضروری است، بلکه به لحاظ رقابت رسانه‌ای نیز اهمیت دارد.
وی همچنین یکی از لوازم اصلی موفقیت در آموزش سواد رسانه‌ای را برخورداری از رسانه الگو دانست.
پویا ادامه داد: ما برای فعالیت‌هایی از نوع آموزش سواد رسانه‌ای به عنوان حق مخاطب، تجربه‌های بشری را زمانی می‌توانیم به خوبی مورد استفاده قرار دهیم که مبانی اصولی و دینی اسلامی را درست درک و تبیین کرده باشیم.
حجت‌الاسلام و المسلمین حسین جوان آراسته، عضو هیأت مدیره انجمن فقه و حقوق اسلامی حوزه علمیه در این نشست با تاکید بر اینکه حقوق مخاطبان رسانه‌ها در قوانین داخلی کشورمان به رسمیت شناخته شده است، گفت: ذیل مفهوم آگاهی‌های عمومی که در بند دوم اصل سوم قانون اساسی مورد اشاره قرار گرفته، آنچه به عنوان حق برای مردم به رسمیت شناخته شده، آگاهی‌های عمومی در همه سطوح است. قانونگذار به این نکته توجه داشته که ضرورتی برای اینکه همه مردم به همه اطلاعات دسترسی داشته باشند، وجود ندارد.
وی با اشاره به ضرورت ایجاد امکان مشارکت آگاهانه شهروندان در تعیین سرنوشت خود، ادامه داد: بند هشتم همین اصل هم اشاره دارد که یکی از تکالیف دولت، مشارکت دادن عامه مردم در تعیین سرنوشت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خویش است. بنابراین ایجاد آگاهی‌های عمومی از اموری است که دولت باید همه امکاناتش را برای تحقق آن به خدمت بگیرد.
جوان آراسته با اشاره به قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات تصریح کرد: دسترسی به اطلاعات، به مفهوم دسترسی به اطلاعات عمومی، حکومت و دولت است. به طور طبیعی دسترسی به اطلاعات البته حاوی محدودیت‌هایی از جمله حریم خصوصی اشخاص است.
عضو هیأت مدیره انجمن فقه و حقوق اسلامی حوزه علمیه یکی از بایسته‌های امروز جامعه را دسترسی به اطلاعات دانست و گفت: زمانی به وضعیت مطلوب می‌رسیم که دسترسی‌ها منجر به وضعیتی نشود که به منافع عامه ضرر برساند، یا در نظم عمومی اخلال ایجاد کند یا منافی عفت عمومی باشد.
وی در همین حال تاکید کرد: البته باید در تناسب بین حق دسترسی به اطلاعات و محدودیت، تفسیر مضیقی داشت که آن حق از دست نرود.
عضو هیئت مدیره انجمن فقه و حقوق اسلامی حوزه علمیه با اشاره به امر مشورت که مورد تاکید قرآن است، تصریح کرد: می‌توان این نتیجه را گرفت که آگاهی دادن و اطلاع‌رسانی در خصوص مسائل جامعه، از نظر قرآن مفروض دانسته شده که مردم را به مشورت توصیه کرده است. بنابراین آگاهی یافتن، حق مردم است.
وی مبنای فقهی دیگر برای حق دسترسی به اطلاعات را حق نظارت بر قدرت و پرسشگری خواند و گفت: این حق در متون دینی و فرمایشات امیرالمومنین (ع) بارها مورد تاکید قرار گرفته است. پرسشگری زمانی دقیق است که مسبوق به آگاهی و اطلاعات باشد.
جوان آراسته تاکید کرد: حقوق سیاسی اسلام، اصل حق دسترسی به اطلاعات را به رسمیت شناخته است. بخشی از تحکیم پایه نظام سیاسی این است که مردم احساس کنند در جریان امور هستند و حاکمان آن‌ها را نامحرم تلقی نمی‌کنند.
عضو هیئت مدیره انجمن فقه و حقوق اسلامی حوزه علمیه ادامه داد: با مرزبندی بین اطلاعات عام و خاص کاملا مستند به مبانی فقهی و شرعی است. برای تحقق و ضمانت اجرای بهتر و سالم‌تر این امر باید سواد رسانه‌ای و آگاهی بخشی به مردم به این بعد از قضیه، ترویج یابد.
وی گفت: گاهی اوقات برخی متولیان نگران می‌شوند اگر اطلاعاتی در اختیار مردم قرار گیرد، به یک مجموعه‌ای لطمه وارد می‌کند؛ ولی واقع آن این است که وقتی به قرآن مراجعه می‌کنیم، این کتاب اطلاعاتی را در اختیار مردم قرار می‌دهد که شاید امروز ما پروا داریم به مردم ارائه دهیم. خداوند برای اینکه تبیین را داشته باشد، مسائلی را نقل و سپس نقد می‌کند.
جوان آراسته گفت: قبل از آنکه اجازه بدهیم دشمن با زبان، شگردها و منویات خودش مسئله‌ای را مطرح کند و اطلاعات در هم را به صورت مهندسی‌شده در اختیار مردم قرار دهد، خودمان باید ابتکار عمل را در اطلاع‌رسانی در دست بگیریم و حربه را از دشمن بگیریم.