رشد جمعیت و نیاز روز افزون به منابع آبی و همچنین تغییرات اقلیمی و وقوع پدیده خشکسالی در چند دهه اخیر باعث افزایش برداشت بی‌رویه منابع آب زیر زمینی شده که صدمات جبران ناپذیری به بار آورده است، به طوری که طبق بررسی‌های علمی، حدود ۶۱۰ دشت ایران در وضع بحرانی قرار گرفته است.
علی بیت الهی، عضو هیئت علمی و مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در این خصوص می‌گوید: فرونشست زمین، پدیده‌ای است که رابطه مستقیمی با افت سطح آب‌های زیرزمینی دارد، یعنی در دشت‌هایی که آب‌های زیرزمینی از طریق چاه بیش از حد تغذیه‌شان استحصال و برداشت می‌شود، سطح آب پایین‌تر می‌رود. به عنوان مثال دشت ورامین در گذشته عمده محصولات کشاورزی مورد نیاز شهر تهران را تامین می‌کرد. پیش از این معمولا در این دشت وقتی ۲۰ یا ۳۰ متر چاه حفر می‌شد، به آب می‌رسیدیم، اما اکنون در همین دشت، مناطقی وجود دارد که حتی اگر ۱۲۰ متر هم چاه حفر شود به آب نمی‌رسیم، زیرا سطح آب زیرزمینی کمتر شده است.
وی می‌گوید:کمتر شدن آب زیرزمینی به علت افزایش مصرف است. از سوی دیگر، تغذیه سفره آب‌های زیرزمینی و میزان بارندگی‌ها نیز کاهش یافته است و با احداث سدها، جلوی روان آب‌ها را گرفته‌ایم. چنین مسائلی باعث شده که سطح آب پایین برود و بیلان آب منفی شود؛ بیلان منفی آب بدین معناست که مصرفمان بیشتر از تغذیه آب زیرزمینی است. به همین علت سطح آب پایین می‌رود. زمانی که سطح آب زیرزمینی پایین برود، دانه‌های خاک و لایه‌های زمین درهم فشرده می‌شوند و سطح زمین نشست پیدا می‌کند و به تدریج پایین می‌رود. بنابراین علت اصلی فرونشست زمین افت سطح آب‌های زیرزمینی است.
۶۱۰ دشت ایران کمبود آب دارد
بیت الهی می‌گوید: مطالعات نشان داده‌اند که اکنون تمامی ۶۱۰ دشت یا محدوده مطالعاتی ایران، کمبود آب و کسری مخزن آب زیرزمینی دارد که در پی آن، فرونشست زمین رخ می‌دهد. هم اکنون بجز استان گیلان که دستخوش این پدیده نشده است، در همه استان‌های کشور شاهد بروز فرونشست دشت‌ها هستیم.
وی خاطرنشان می‌سازد: مقادیر و اعداد فرونشست دشت‌های ایران با توجه به شرایط هواشناسی، نوع کشاورزی و تعداد جمعیت و میزان افت سطح آب زیرزمینی با یکدیگر متفاوت است. در حال حاضر بیشترین کسری مخزن یا کاهش آب را در استان خراسان رضوی در فلات مرکزی ایران داریم؛ کسری مخزن آب این استان عدد بسیار بالایی را نشان می‌دهد. همچنین میزان فرونشست زمین در دشت‌های اطراف تهران و استان تهران به دلیل تمرکز جمعیتی به مراتب بیشتر از سایر استان‌هاست.
وی تاکید می‌کند: اخیرا طی مطالعاتی که ما در مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی انجام داده‌ایم، میزان فرونشست زمین در جنوب غرب تهران سالانه ۲۴ سانتی متر برآورد شده است. این عدد خیلی بزرگ است، زیرا اگر در یک ناحیه زمین سالانه ۱ تا ۲ سانتی‌متر فرونشست داشته باشد، بحرانی تلقی می‌شود. اگر این میزان فرونشست جنوب غرب تهران در نظر بگیریم، طی دو الی سه دهه آینده زمین چندین متر پایین‌تر می‌رود.
سرتاسر استان اصفهان تحت تاثیر فرونشست زمین است
مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی می‌گوید: بر اثر نشست زمین، تخلخل و فضای بین خاک در لایه‌های زمین گرفته و متراکم می‌شود بنابراین آب باران و برف دیگر نمی‌تواند در آن دشت‌ها نفوذ پیدا کند از اینرو به صورت سیلاب در سطح زمین روان می‌شود و مواد مغذی که در سطح خاک وجود دارند را می‌شوید و با خودش می‌برد که اصطلاحا فرسایش خاک را پدید می‌آورد.
وی یادآور می‌شود: پدیده فرونشست زمین در استان اصفهان خصوصیت ویژه‌ای دارد؛ این پدیده سرتاسر کلانشهر استان اصفهان را در بر گرفته است و آثار تاریخی زیادی در حال آسیب دیدن هستند. اکنون ساختمان‌های زیادی تحت تاثیر فرونشست زمین قرار دارند که باید اقدامات ویژه‌ای در این خصوص انجام دهیم.
وی بیان می‌کند: در میان دشت‌های کشور، دشت رفسنجان در استان کرمان رکوردار است. اکنون در حوالی شهر کرمان در زرند و ارزوئیه کرمان، میزان پراکندگی پهنای فرونشست زمین بالاست. همچنین میزان فرونشست زمین به دلیل برنج کاری‌ها، کشاورزی‌ها و مصرف بی‌رویه آب در مرودشت (استان فارس) حوالی آثار تاریخی تخت جمشید و نقش رستم بسیار زیاد است و اکنون آثار تاریخی تحت تاثیر این پدیده قرار گرفته‌اند.
B, [۱۲/۰۶/۲۰۲۲، ۰۸:۳۰ ق. ظ]بیت الهی می‌گوید: همچنین این پدیده به ترتیب در استان‌های یزد، سمنان، هرمزگان، آذربایجان شرقی و مرکزی در حال وقوع است. یکی از خصوصیات بسیار مهم پدیده فرونشست این است که منقطع نیست و به صورت پیوسته روزانه رخ می‌دهد. هرچند اکنون میزان نشست زمین روزانه در حد میلی متر است، اما در سال به ۱۰ تا ۲۰ سانتی متر می‌رسد.
وی می‌گوید:این پدیده استمرار دارد و مانند رخداد زلزله نیست که یکبار رخ دهد و پس از گذشت ۵ یا ۱۰ سال بعد دوباره اتفاق بیفتد. همچنین یکی دیگر از دلایل عمده ایجاد این رویداد به انسان ارتباط دارد. انسان به دلیل اینکه عامل فرونشست زمین است، می‌تواند این پدیده را مدیریت و کنترل کند تا رخ ندهد. رخ دادن پدیده زلزله یا سیل دست ما نیست و نمی‌توانیم آن را کنترل کنیم، اما کنترل فرونشست زمین کاملا دست انسان است. اکنون کشور‌های مختلف در سطح دنیا، کار‌های خوبی در این زمینه انجام داده‌اند و نتایج خوبی نیز کسب کرده‌اند. ضرورت دارد ما نیز با اولویت‌بندی کارهای‌مان، این پدیده را کنترل کنیم.