فراهان، خاستگاه جشن باستانی تیرگان در استان مرکزی

 در ایران باستان هر ماه دارای نامی ویژه ای بوده كه هر گاه نام روز با نام ماه منطبق و یكسان می شد آن روز را جشن می گرفتند به طوری كه در هر ماه یك جشن برپا می شد.

كلمه جشن در زبان فارسی به معنی آیین های شادمانی است و در زبان اوستایی و پهلوی نیز به معنی ستایش و پرستش است.

در فرهنگ ایرانی نوروز و مهرگان از مهمترین جشن های سال بوده كه در فروردین و مهر برگزار می شد و جشن تیرگان نیز به دنبال برگزاری جشن های ماهیانه در تیرروز از تیرماه برابر با ۱۰ تیر در گاه شمار خورشیدی برگزار می شده است.

 این جشن در گرامیداشت تیشتر (ستاره باران آور در فرهنگ ایرانی) و همچنین عنصر مقدس آب، به نام جشن آب پاشان یا آبریزگان نیز شناخته می شود.

 در تاریخ اساطیری ایران تیرگان روز كمان‌كشیدن آرش كمانگیر و پرتاب تیر از فراز كوه البرز است خاطر نشان كرد: جشن تیرگان به روایت ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه روز بزرگداشت مقام نویسندگان در ایران باستان نیز محسوب می شده ‌است.

درقرن های گذشته این جشن دارای تغییر و تحولاتی شده است به طوری كه مردم منطقه فراهان مانند برخی دیگر از مناطق ایران در روز اول تیرماه از نقاط دور و نزدیك به زادگاه خود برگشته و روز را تا شب در دامان طبیعت می گذرانند و با طبخ غذاهای سنتی مثل دلمه و آش های محلی، دركنار اقوام و بستگان خود روز خاطره انگیزی را سپری می كنند.

در منطقه فراهان به این جشن عید صغری و یا جشن آب پاشان هم نیز می گویند كه در این روز اهالی منطقه با حضور در كنار امامزاده ذلف آباد، ضمن دعا، نیایش، زیارت اهل قبور، شكرگزاری برداشت گندم، با اجرای بازی های محلی، پاشیدن آب به یك دیگر، برگزاری مجلس های پرده خوانی و شبیه خوانی روز خود را سپری می كنند.

اهالی فراهان معتقدند كه در این روز نباید درخانه ماند به همین دلیل خود را از نقاط دور و نزدیك به امامزاده ذلف آباد می رسانند و با جشن، سرور، آب پاشی و پختن غذاهای سنتی این این روز را گرامی می دارند.

 شركت مردم از شهرهای همدان، ملایر،‏ قم و تهران در این جشن جهت فروش تولیدات خود شامل انواع سوغات، گیاهان دارویی، ابزار كشاورزی، صنایع دستی و نیز اجرای مراسم تعزیه خوانی توسط گروهی كه از شهرستان تفرش به منطقه می آیند از دیگر برنامه های جانبی این آیین باستانی است.

در برخی از نقاط نیز مانند شمال كشور در جشن تیرگان آیین هایی از قبیل حافظ خوانی، فال كوزه، برگزاری جشن در بین زردشتیان، پختن انواع غذا و شیرینی همراه با آب پاشی برگزار می شود و همچنین در منطقه های داراب و سنگسر طبق سنت های قدیم سیزده نوع خوراكی یا غذایی كه با سیزده ماده خوراكی آماده شده است را برای شام یا بعد از شام در نظر می گیرند.

شهرستان فراهان پاره ای از سرزمین تاریخی فراهان بزرگ است كه منطقه وسیعی از شمال شهر اراك تا مناطقی از شهرستان آشتیان و تفرش را در بر می گرفت و از غرب تا مرز استان همدان نیز می رسید.