قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ چرا و چگونه شکل گرفت؟

به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا وسیما  با کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ رویا‌های کشور با شکست مواجه شد. آرزو‌هایی که ملت در پی ملی شدن صنعت نفت داشت بر باد رفت و شرایطی بدتر از قبل ملی شدن صنعت نفت بر ایران حاکم شد.

شاه ایران را کاملاً در اختیار آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها و عوامل آن‌ها که فرقه ضاله بهائیت بود، قرار داد؛ به گونه‌ای که آمریکایی‌ها بعد از کودتای ۲۸ مرداد توانستند جا پای خود را که از قبل به دنبالش بودند، به دست بیاورند. 

اتفاق‌های اوایل دهه ۴۰  که منجر به لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، اصلاحات ارضی و انقلاب به اصطلاح سفید شاه و تصویب کاپیتولاسیون شد.

در نتیجه دیگر به جز انگلیسی‌ها، آمریکایی‌ها نیز در ایران حضور داشتند و فشار مضاعفی را بر مردم ایران وارد می‌کردند، اسرائیل هم به که عنوان عامل استعمار در منطقه ما نفوذ گسترده‌ای پیدا کرده بود. 

البته گروه فداییان اسلام نیز این نگرانی‌ها را قبل از سال ۴۲ داشتند. در بازجویی‌های نواب صفوی این نگرانی‌ها در خصوص تسلط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دشمنان در ایران مطرح شده بود، اما کسی که توانایی داشت بعد از خفقان ناشی از کودتای ۲۸ مرداد سال ۳۲ و اعدام فداییان اسلام در مقابل این وضعیت بایستد و یک حرکت بزرگ سیاسی و اجتماعی را در ایران راه اندازی کند، امام خمینی بود.

مردم در سال ۴۲ شرایط موجود را درک می‌کردند و به دنبال رهبری می‌گشتند تا بتوانند پشت سر او قرار بگیرند و به او اقتدا کنند.

در گذشته هم مردم به مرجعیت اعتقاد داشتند همان طور که در مشروطه و ماجرای ملی شدن صنعت نفت هم اینگونه بود و همواره یک شخصیت روحانی در رأس جریان‌ها قرار می‌گرفت، زیرا مردم به رهبری دینی اعتقاد داشتند و البته همچنان نیز اینگونه است.

حضرت امام به خاطر نفوذ آمریکا، انگلیس و به یغما رفتن منافع و استقلال کشور و نیز خطر‌هایی که اسلام و قرآن و دین مردم را تهدید می‌کرد، در سال ۱۳۴۲ به این نتیجه رسید که نمی‌شود با نصیحت و تذکر زبانی مسیری را که پهلوی در پیش گرفته است، تغییر دهد .

به همین خاطر حضرت امام قیام خود را با ایستادگی و همت مردم آغاز کردند. قیامی که با ۱۵ سال ایستادگی در ۲۲ بهمن سال ۵۷ منجر به پیروزی انقلاب اسلامی شد.

 

روحانیون ایام محرم سال ۱۳۴۲ را فرصتی برای تبلیغات علیه محمدرضا پهلوی دانستندو حکومت در ماه محرم، خطاب به وعاظ و روحانیون اعلام و به آن‌ها الزام کرد که در سخنرانی‌ها از بیان سه مطلب خودداری کنند؛ اول آن که علیه شخص اول مملکت سخن نگویند. دوم آن که علیه اسرائیل مطلبی گفته نشود و سوم این که به مردم نگویند که اسلام در خطر است.

در ۱۳ خرداد ۴۲ مقارن با عاشورای حسینی، امام (ره) به مدرسه فیضیه قم رفت تا درباره مسائل سیاسی روز سخنرانی کند. گزارش مامور ساواک که در محل حضور داشت حمایت از امام را به خوبی نشان می‌دهد او می‌نویسد: «در تاریخ قم چنین جمعیتی دیده نشده است خمینی را مثل امام وارد کردند و تمام جمعیت چنان صلوات فرستاد که شعاع آن تا دو کیلومتر شنیده می‌شد».

بخش عمده ‏ای از سخنان امام در بیان نتایج زیانبار سلطنت پهلوی و افشای روابط پنهانی شاه و اسرائیل اختصاص داشت، در همین سخنرانی بود که امام خمینی با صدای بلند خطاب به شاه فرمود:‌ ای آقای شاه!‌ ای جناب شاه! من به تو نصیحت می‏ کنم؛ دست بردار از این کارها. آقا! اغفال دارند می ‏کنند تو را. من میل ندارم که یک روز اگر بخواهند تو بروی، همه شکر کنند! اگر دیکته می ‏دهند دستت و می ‏گویند بخوان، در اطرافش فکر کن... نصیحت مرا بشنو... ربط مابین شاه و اسرائیل چیست که سازمان امنیت می‏ گوید: از اسرائیل حرف نزنید... مگر شاه اسرائیلی است؟ آقا نکن این‏طور، بشنو از من، بشنو از روحانیون. این‌ها صلاح ملت را می‏ خواهند این‌ها صلاح مملکت را می‏ خواهند. ما مرتجع هستیم؟

یک روز پس از این سخنرانی ساعت سه نیمه شب (سحرگاه پانزده خرداد سال ۴۲) ساواک، خانه ساده حضرت امام در قم را محاصره کردند و ایشان را در حالی که مشغول نماز شب بود دستگیر و به زندان قصر تهران منتقل کردند.

هنوز چند ساعتی از دستگیری امام (ره) نگذشته بود که خبر به سرعت در شهر و روستا‌های قم پیچید؛ خیابان‌های قم از شعار کوبنده یا مرگ یا خمینی در اعتراض به دستگیری امام به لرزه درآمد.

پس از خبر دستگیری امام خمینی، مردم قم به ‏سوی منزل امام حرکت کردند و به اتفاق فرزند ایشان، حاج آقا مصطفی، در حدود ساعت شش بامداد، به سمت حرم مطهر حضرت معصومه (ع) حرکت کردند.

شعار اصلی جمعیت «یا مرگ یا خمینی» بود که از تمام فضای قم به گوش می ‏رسید.

حضور زنان در تظاهرات اعتراض آمیز قم چشمگیر بود آیت الله مرعشی نجفی به میان تظاهرکنندگان رفت و اعلام کرد نخواهیم گذاشت به خمینی عزیزمان آسیبی برسد با حرکت روحانیون به سمت حرم درگیری و صدای رگبار مسلسل‌ها شدت یافت ماموران با محاصره‌ی تظاهرکنندگان

آن‌ها را مانند برگ پاییزی به زمین ریختند تنها در یک کوچه ۳۲ نفر شهید و مجروح شدند اجساد شهدا در کامیون‌های نظامی به مقصد نامعلومی حمل شد.

در حدود ساعت ده صبح، با ورود نیرو‌های مسلّح برای تقویت نیرو‌های شهربانی قم، تیراندازی و رگبار مسلسل‌ها شروع شد و تعداد زیادی از مردم زخمی شده یا به شهادت رسیدند. شدت تیراندازی به حدی بود که امکان انتقال زخمی‌ها و اجساد شهیدان نبود و این کشتار، تا ساعت پنج عصر ادامه یافت.

با خبر دستگیری امام در پانزده خرداد موجی عظیم از اعتراضات مردمی در تهران و ورامین مشهد قزوین کاشان شیراز تبریز و اصفهان و چند شهر تظاهرات به راه افتاد علم دستور کشتار بی رحمانه صادر کرد در تهران و قم دامنه اعتراضات گسترده بود.

انبوه جمعیت بازاری، دانشگاهی و اقشار مختلف مردم، با فریاد‌های رعدآسای «یا مرگ یا خمینی» و «مرگ بر شاه» تهران را به لرزه درآورد. شاه که در برابر قیام قهرآلود ملت، تاج و تخت خود را در حال زوال می‌دید، با رگبار مسلسل به جنگ ملّت مظلوم رفت و تهران را در پانزدهم خرداد ۱۳۴۲، به کشتارگاه مخوف و حمام خون تبدیل ساخت.

 

در روز ۱۵ خرداد سال ۴۲ که مصادف با برگزاری آئین سنتی بنی اسد (همان گروهی که پیکر شهدای دشت کربلا را به خاک سپردند) بود، هیات‌های سینه زنی به روش سنتی بازار سرپوشیده شهر پیشوا را می‌پیمودند تا به گروه‌های عزادار صحن مطهر امامزاده جعفر ابن موسی الکاظم (ع) بپیوندند و مراسم سنتی بنی اسد که مراسم شبیه سازی به خاکسپاری شهدای کربلاست را اجرا کنند.

با گذشت چند ساعت از برگزاری این آئین، نوحه‌ها مضامین متفاوتی پیدا کرد و پیام‌های خاصی را به عزاداران القا می‌کرد، محترمین شهر با چهره‌های غمبار مشغول نجوا بودند و سعی داشتند مراسم به هم نخورد تا برای مطلبی که شنیده بودند چاره‌ای بیندیشند.

کم کم نجوا‌ها به فریاد تبدیل شد و یکی از اهالی شهر پیشوا بالای منبر رفت و اشک ریزان گفت: مردم در نیمه شب گذشته مرجع تقلید شما «آیت الله خمینی» را در شهر قم دستگیر کردند و ایشان اکنون در حصر رژیم به سر می‌برد.

صحن مطهر امامزاده جعغر (ع) برای چند لحظه در سکوت تصمیم گیری فرو رفت که در این هنگام مردی از بلند گو اعلام کرد: مردم وصیت کنید، غسل شهادت کنید و آماده حرکت شوید.

روز قبل بود که مردی به نام سید مرتضی طباطبایی رفیعی، از اهالی روستای محمدآباد عرب‌ها از قم خبر دستگیری آیت الله خمینی را به روستائیان رسانده بود و اهالی روستای محمد آباد بدون اطلاع از حرکت مردم شهر پیشوا به سمت شهر ورامین راه افتادند تا از آنجا به سمت تهران حرکت کنند.

این دو حرکت به موازات هم شکل گرفت، مردم شهر پیشوا از جاده اصلی و مردم محمد آباد از بیراهه به سمت تهران به راه افتادند و هیچکدام از حرکت یکدیگر اطلاع نداشتند، در طول حرکت مردم پیشوا، بسیاری از کشاورزان و مردم ورامین نیز با آنان همراه شدند و جمعیت بسیاری که به گفته شاهدان عینی به بیش از ۱۵ هزار نفر می‌رسید تشکیل دادند.

این دو گروه در نزدیکی منطقه باقرآباد و پل این منطقه به هم ملحق شدند که در این محل به گروه نظامی اعزامی از تهران به سرکردگی سرهنگ بهزادی و کاویانی برخوردند که در ابتدا به آن‌ها اخطار دادند توقف کنند، ولی مردم خشمگین به دستور آن‌ها توجه نکردند و به حرکت خود ادامه دادند.

در این قیام هفت نفر از بهترین جوانان ورامینی تنها به جرم حمایت از مرجعیت به خاک و خون کشیده شدند، ولی با خون خود درخت نوپای انقلاب را آبیاری کردند.

این حادثه دل‌ها را غمگین کرد و حضرت امام خمینی (ره) آن را برای همیشه عزای عمومی اعلام کرد؛ این قیام خونین زمینه ساز قیام و نهضت گسترده تری را فراهم کرد که به پیروزی انقلاب اسلامی و فروپاشی نظام پادشاهی ۲۵۰۰ ساله در ایران انجامید.

 

منابع : باشگاه خبرنگاران جوان، شفقنا و خبرگزاری مهر