به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما ، فرا خوانده شدن حضرت امام رضا علیه السلام از مدینه به مرو توسط مامون خلیفه عباسی به بهانه برگزیده شدن ایشان به ولایت عهدی زمینه ساز هجرتی تاریخی و تمدن ساز از مدینه تا مرو شد که دهم تیر ماه در نیشابور با بیان حدیث سلسله الذهب به نقطه اوج خود رسید.

امام رضا (ع) حدود هزار و ۲۵۰ سال قبل در سال ۱۴۸ هجری قمری در شهر مدینه به دنیا آمد. پدر ایشان امام موسی بن جعفر (ع) امام هفتم شیعیان و مادرشان بانویی بزرگوار و خردمند به نام نجمه بود.
حضرت امام رضا علیه السلام پس از شهادت پدر بزرگوارش، در سال ۱۸۳ هجری در ۳۵ سالگی به امامت رسید. مامون خلیفه عباسی که از قدرت و نفوذ امام رضا (ع) در میان مردم هراس داشت به بهانه انتخاب ایشان به ولایت عهدی، امام رضا (ع) را از مدینه به مرو مرکز خلافت خود فرا خواند. هجرت امام رضا (ع) یک مهاجرت سیاسی اجباری بود که در سال ۲۰۰ هجری انجام شد و مامون دستور داد امام رضا (ع) را از مسیر بصره، اهواز و فارس به مرو ببرند. در این مسیر امام رضا (ع) از شهر‌های نباج، بصره، اهواز، اربق (اربک)، ارجان (بهبهان)، ابرکوه (ابرقوه)، ده شیر (فراشاه)، یزد، قدمگاه خرانق (مشهدک)، رباط پشت بادام، نیشابور، قدمگاه نیشابور، ده سرخ، توس و سرخس گذشتند و به مرو رسیدند.

در جریان هجرت امام رضا (ع) و استقبال مردم از ایشان در نیشابور و بیان حدیث سلسلة الذهب، حکومت عباسی به شدت وحشت زده شد. هرچند در مورد تاریخ ورود امام رضا (ع) به نیشابور اختلاف نظر وجود دارد و برخی این زمان را به اوایل زمستان نسبت می‌دهند، اما به هر حال استقبال پرشور و بیان حدیث گهربار سلسله الذهب برگ زرینی در تاریخ نیشابور است تا هرسال دهم تیرماه شاهد برگزاری برنامه‌های سالروز ورود امام رضا (ع) به نیشابور باشیم.

امام رضا (ع) در این روز در اجتماع هزاران نفری مردم مشتاق آن روز نیشابور در حالی که سوار بر هودج بودند فرمودند پدرم موسی کاظم به نقل از پدرش جعفر صادق از پدرش محمد باقر از پدرش علی زین العابدین از پدرش حسین از پدرش علی بن ابی طالب و ایشان از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و ایشان از جبرئیل به من گفت شنیدم پروردگار سبحانه و تعالی می‌فرماید: "کلمه لا اله الا الله دژ من است هر که آن را بگوید به دژ من وارد گشته است و آنکه به دژ من وارد شده از عذاب من ایمن و آسوده است. "سپس پرده هودج را افکندند و رفتند و پس از چند گامی که هودج حرکت کرد دوباره پرده را کنار زدند و فرمودند: البته این امر شرط و شروطی دارد و من از شروط آن هستم.

راویان این حدیث همگی امامان معصوم هستند تا به پیامبر (ص) و جبرئیل و سرانجام به خداوند می‌رسد. به همین دلیل این حدیث را "سلسلة الذهب" به معنای "زنجیرۀ زرّین" توصیف و نام گذاری کرده‌اند. طبق برخی گزارش‌ها، همزمان با نقل حدیث، بیش از بیست هزار نفر آن را مکتوب کردند.

حدیث سلسله الذهب چکیده قرآن و پیام همه پیامبران و انبیا است.

پژوهشگر و عضو هیأت دایرة المعارف نیشابور درباره این حدیث گفته: بیان حدیث سلسله الذهب در این شهرنشان دهنده ظرفیت و استعداد‌های موجود در نیشابور آن زمان است، چون امام رضا (ع) در طول مسیر سفرشان از مدینه به مرو از شهر‌های مختلفی عبور کرده‌اند و این فرصت را داشته‌اند که این حدیث را در جای دیگری نیز بیان کنند. حسن نظریان افزود: حدیث سلسله الذهب چکیده قرآن و پیام همه پیامبران و انبیا است که حضرت رضا (ع) در پاسخ به درخواست بزرگان نیشابور این حدیث را که مورد اتفاق نظر اهل سنت و شیعیان است بیان می‌کند.

وی ادامه داد: در آن زمان نیشابور یکی از مراکز بزرگ اهل سنت بود و بیشتر جمعیت آن سنی بودند و شیعیان در اقلیت قرار داشتند با این حال همه راویان این حدیث از بزرگان اهل سنت هستند. این پژوهشگر تاریخ نیشابور گفت: در جریان حضور امام رضا (ع) در نیشابور دو رویداد مهم اتفاق افتاد یکی اینکه ایشان به زیارت امامزاده محروق می‌روند که نشان دهنده جایگاه این امامزاده است و دیگر بیان حدیث سلسله الذهب است که بر اساس گمانه زنی‌ها مکان بیان این حدیث در محلی واقع در جنوب تپه ترب آباد نیشابور است که در آن زمان بازار بوده است.

وی اضافه کرد: در کتاب "جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا از مدینه تا مرو" کل مسیر حرکت حضرت امام رضا (ع) مورد مطالعه قرار گرفته و در همین کتاب به نقل از منبعی دیگر زمان ورود حضرت رضا به نیشابور دهم تیر ماه ذکر شده البته آستان قدس رضوی نیز پژوهشی در این مورد انجام داده که نتیجه آن با این تاریخ تطابق ندارد.

 هجرت امام رضا (ع) تاریخی و تمدن ساز بود
دکتر هادی بکائیان پژوهشگر تاریخ و نیشابور شناس نیز گفت: خراسان در آن زمان دارای چهار رَبع یا در اصطلاح ناحیه شامل مرو، بلخ، هرات و نیشابور بوده است و نیشابور مرکز این نواحی محسوب می‌شده است.

وی اظهار داشت: حضرت رضا (ع) ظاهراً به دلیل همین اهمیت اداری و سیاسی نیشابور این شهر را برای بیان حدیث سلسله الذهب انتخاب کرده اند. 
او اضافه کرد: نقل مکان اجباری امام رضا (ع) از مدینه به مرو تأثیر عمیقی بر افکار عمومی داشت و می‌توان آن را یک هجرت تاریخی و تمدن ساز نامید که آن حضرت به خوبی از این فرصت برای آگاه سازی جامعه استفاده کرد.
 
آثار عبور تاریخی امام رضا (ع) از نیشابور  

استاد تاریخ تمدن دانشگاه فردوسی مشهد نیز در این خصوص گفت: نقاط عطف هجرت امام رضا (ع) یکی بیان حدیث سلسله الذهب در شهر نیشابور به درخواست عالمان و بزرگان و همچنین برگزاری مناظره در شهر مرو با بزرگان ادیان و مذاهب و دانشمندان است.

سید جواد ارشادی نیا افزود: با نقشه توطئه آمیز مامون، امام رضا (ع) در معرض یک تهدید قرار گرفت، اما آن حضرت با تدبیر از این تهدید بیشترین استفاده را کردند و به نوعی این تهدید را تبدیل به فرصت کردند. وی اضافه کرد: امام رضا (ع) در طول این سفر هر جا که فرصت و موقعیتی پیش آمد به آگاه سازی جامعه پرداختند و این مسیر هجرت به دلیل آثار و برکاتی که داشته یک مسیر تمدن ساز است و امروز نیز قدمگاه‌ها و نشانه‌هایی از هجرت آن حضرت داریم که منبع الهام و حاوی پیام‌هایی برای مردم است. 

شهرستان ۴۵۰ هزار نفری نیشابور در ۱۲۷ کیلومتری غرب مشهد قرار دارد.

منابع : 

ایرنا

جغرافیای نیشابور