رئیس کمیسیون زیربنایی و تولیدی مجمع تشخیص مصلحت نظام گفت: توجه به سیاستگذاری یکپارچه امور دریایی، تقسیم کار ملی و مدیریت کارآمد برای توسعه فعالیتهای اقتصادی دریا محور و ایجاد قطبهای توسعه ضرورت دارد.
سؤال: آقای دکتر مصباحی مقدم رهبر معظم انقلاب اسلامی سیاستهای کلی توسعه دریا محور را ابلاغ کردند، چه ضرورتهایی باعث تدوین این مهم شد و قرار است در یک بازه شش ماهه چه چیزی جمع آوری و تدوین شود؟ فکر میکنید چقدر باعث تغییر و تحول در حوزه توسعه دریا محور و موضوع دریا در کشور ما بشود؟
مصباحی مقدم: مسئله توسعه دریا محور سالیانی است که در بیانات مقام معظم رهبری به عنوان ایده مطرح میشود و در سال گذشته از دفتر رهبر معظم انقلاب همین ایده مبدل به پیش نویس شد، پیش نویس را به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارائه کردند. آنچه که میخواهد به عنوان توسعه دریا محور پیاده شود این است که توسعه ما تاکنون دریا محور نبوده است یعنی ما از ظرفیت دریا آنچنان که باید و شاید استفاده نکرده ایم. عمده توسعه ما توسعه مبتنی بر خشکی کشور بوده است و حال آنکه توسعه دریا محور یک باب بسیار گستردهای را برای بخش اقتصاد ما و به روی ملت ما میگشاید. چون وقتی سخن از توسعه دریا محور میشود، یعنی آنچه که تاکنون مورد غفلت بوده و آن ظرفیت دریا است، ظرفیت اقیانوس هند است، ظرفیت دریای شمال و دریای جنوب و دریای عمان است. مجموعه این ظرفیت دریا را که درنظر بگیریم چندین و چند برابر ظرفیت خشکی ما برای اقتصاد آینده ما میتواند مورد استفاده و بهره برداری قرار بگیرد. مسئله حمل و نقل دریایی، بزرگترین حمل و نقل جهان در حوزه دریا است و ارزانترین حمل و نقل جهانی بار از طریق دریا است. ما الان دو دانشگاه داریم یکی در خرمشهر، علوم دریایی خرمشهر، یکی در چابهار، علوم دریایی چابهار، ما از این دو دانشگاه و ظرفیت این دو دانشگاه آنچنان که باید استفاده نکرده ایم، ولی علاوه بر اینها دانشگاههای درجه یک کشور ما هم رشتههای مربوط به علوم دریایی را بعضاً دارند و باید توسعه پیدا کند. یعنی رشتههای علوم مربوط به دریا هم مربوط به سطح دریا، هم مربوط به آب دریا، هم مربوط به آبزیان دریا، هم مربوط به حمل و نقل در دریا، هم سایر علومی که مربوط به دریا میشود، ازجمله گردشگری در حوزه دریا و اینکه گفته میشود سیاستهای دریا محور، هم دریا را شامل میشود و هم کرانه را شامل میشود و هم پس کرانه تا ۶۰ کیلومتر از ساحل را فرا میگیرد و هم جزایر را دربر میگیرد. مجموعه آنچه که ما در حوزه دریا و ساحل و جزایر داریم، این مجموعه بسیار اندک از آن تاکنون استفاده شده است. جمعیت ما را در ساحل مورد توجه قرار بدهید، جمعیت اندکی است و حال آنکه کشورهای ساحلی دنیا، بزرگترین جمعیتشان لب دریاست و از ظرفیت دریا درست استفاده میکنند. ما از این غفلت تاریخی میخواهیم خارج شویم و این توسعه دریا محور، توسعهای خواهد بود که جهش جدیدی را در توسعه کشور ما به وجود میآورد.
سؤال: آقای دکتر شما در مجموعه تشخیص مصلحت نظام در کمیسیون زیربنایی و تولیدی یازده جلسه تخصصی را با حضور صاحبنظران و همچنین اعضای مجمع ترتیب داده اید قبل از ابلاغ این سیاست ها که همه در راستای استفاده از این ظرفیتها بود. توضیح بیشتری به ما میدهید؟
مصباحی مقدم: ببینید این جلسات کمیسیون زیربنایی که البته اعضای این کمیسیون همه عضو مجمع تشخیص هستند، گمان میکنم یازده عضو داریم که اعضای مجمع تشخیص هستند و خوشبختانه به صورت گستردهای هم فرصت میگذارند، اگر میگویم یازده جلسه کمیسیون، یک کمیسیون زیربنایی هم در دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام داریم که حدود پنجاه جلسه آنجا گذاشته شده است و در این جلسات از کارشناسان مختلف مربوط به حوزه دریا ، سواحل و حوزه مسائل نفتی، مسائلی، چون نفت مطرح است در این قضیه توسعه دریا محور و استفاده از سواحل به عنوان مراکزی برای راه اندازی پترو پالایشگاهها و صادرات، از آب دریا استفاده کنند و آنچه را که نفت و گاز داریم تصفیه هوا و فرآوردههای نهایی را صادر کنند؛ بنابراین در این حوزهها کارشناسان و صاحبنظران و کسانی که سیاستگذار بوده اند، از دانشگاهیان، شرکت کرده اند و از دولتمردان، مسئولین وزارتخانههای مختلف و از نیروهای مسلح، نیروی دریایی خصوصاً حضور پیدا کردند هم نیروی دریایی سپاه و هم نیروی دریایی ارتش، اینها نقش آفرین بودند، آنچه که الان بیرون آمده است حاصل یکی دو سال کار فشرده است که منتهی شده است به ۹ بند تحت عنوان بندهای سیاستهای دریا محور؛ بنابراین سخن از سیاستهای دریا محور که میشود یک ظرفیت بسیار گسترده تازهای را در اقتصاد ملی ما ایجاد میکند و توسعه ما از این پس با یک نگاه اساسی به دریا است. اینطور نیست که توسعه از دریا ، ظرفیت دریا و امکانات دریا را مورد غفلت قرار بدهد.
سؤال: آقای دکتر صفری برای آنچه که آقای دکتر مصباحی مقدم به آن اشاره کردند که حاصل تلاش جمعی از فعالان و کارشناسان در این حوزه است و امروز هم توسط رهبر معظم انقلاب، ابلاغ شد، چقدر باید فعالیت کنیم، کدام دستگاهها بیشتر درگیر هستند؟
صفری: برای جامعه دریایی امروز یک روز تاریخی است، ما باید شاکر درگاه خداوند متعال باشیم که رهبری فرزانه انقلاب همواره به حوزه دریایی همینطور که جناب دکتر فرمودند عنایت ویژه داشتند. ما در انجمن مهندسی دریایی ایران تمام تدابیر و فرمودههای رهبر معظم انقلاب را جمع آوری کردیم و در حوزه دریایی ایشان عنایت بسیار ویژه داشتند. اینکه ما الان میبینیم علاوه بر سیاستهای ابلاغی، امروز موضوع اقتصاد دریا به عنوان یک موضوع کلیدی در بحث لایحه برنامه هفتم نیز ورود کرده است و یا اینکه رئیس جمهور برای نخستین بار در تاریخ قانون توسعه و حمایت از صنایع دریایی که از سال ۱۳۸۶ مصوب شده است ، نخستین جلسه این شورا را تشکیل دادند و مصوبات بسیار عالی از آن برای توسعه بخش دریایی کشور مصوب شده است، واقعاً موارد جدیدی است و امیدواریهای بسیار خوبی به وجود آمده است و علاوه بر آن ما همین امروز شاهد بودیم که مجلس اهداف عملکردی بخش اقتصادی دریا محور را مشخص کرد و علاوه بر آن مجلس در مصوبه دیگری دولت را مکلف به توسعه دریامحور کشور کرد. اینها خبرها و رویدادهای تاریخی برای جامعه کشور است.
سؤال: با این انگیزه و ارادهای که اشاره کردید فعالان صنعت دریایی کشور چقدر باید فعالیت کنند؟
صفری: از این فرصت تاریخی، اگر ما استفاده نکنیم کفران نعمت کرده ایم و بایستی از آن حداکثر استفاده را بکنیم. دریا به عنوان بسترهای چندگانه میتواند مورد استفاده قرار بگیرد. دریا به عنوان یک سیال بستر حمل و نقل و عملیات دریایی میتواند باشد. ، بالغ بر ۸۵ درصد از تجارت جهانی و تجارت کشور ایران بر بستر این سیال است، ما اگر قصد توسعه تجارت پایدار بین المللی داشته باشیم، فقط از بستر دریا میتوانیم این کار را انجام بدهیم.
سؤال: چقدر الزامات آن فراهم است؟
صفری: ما بزرگترین ناوگانهای منطقهای و جهانی کشور به ویژه در حوزه حمل نفت را داریم، در حوزه نظامی الان استراتژیهای رزمی دریایی کشورهای جهانخواری مثل امریکا و انگلیس بر پایه استراتژیهای رزمی نیروی دریایی ارتش و سپاه ما تنظیم میشود. یعنی ما پیشرو هستیم، ما هستیم که آنها را مجبور میکنیم با نحوه استراتژی گذاشتن و تولید ناو و ناوچهها و حضور در آبهای بین المللی و یا شناورهای تندروی نظامی و انواع پهپادها و شناورهای کوچک و بزرگی که بر طبق استراتژی رزمی آن را میچینیم، ما تعیین میکنیم که استراتژی نظامی دریایی سایر کشورهای جهانخوار چه شکلی باشد.
سؤال: با این قدرت دریایی مجموعه آنچه که امروز ابلاغ شد، فکر میکنید پیشبرد حوزه دریایی کشورمان چقدر زمان لازم دارد با استفاده از ابزارها؟
صفری: این الزامات و هم از نظر زمانی و هم از نظر تدابیری در خود ابلاغیه مشخص شده است، مقام معظم رهبری فرموده اند که قوه مجریه موظف است با همکاری سایر قوا ظرف شش ماه این الزامات را فراهم کند و قوه مجریه از ظرفیت لازم برای فراهم آوردن اجرای این برنامه برخوردار است.
سؤال: آقای دکتر مصباحی مقدم، برای سیاستگذاری یکپارچه امور دریایی، برای اینکه یک تقسیم کار ملی صورت بگیرد، همین دستگاههای موجود کفایت میکنند یا به یک نهاد عالی هماهنگی دستگاههای دریایی در کشور نیاز است؟
مصباحی مقدم: یک بحث مفصلی در مجمع تشخیص صورت گرفت راجع به اینکه ما نیازمند به تشکیلاتی برای این توسعه دریا محور هستیم یا نه، تقریباً اتفاق نظر بود که ما نیازمند هستیم، ولی این از تدابیری است که باید در قانونگذاری مجلس شورای اسلامی صورت بگیرد و البته لایحهای که دولت میدهد، حتی یک صحبتی شد که ما پایتخت دریایی داشته باشیم، که نهایتاً چنین چیزی تصویب نشد، اما این نشان میداد که اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام حس میکنند ما جایگاهی را نیاز داریم که موقعیت هماهنگ کننده را برای مجموعه فعالیتهای اقتصاد دریا محور داشته باشد و یک مرکزیتی باشد که از آن مرکزیت به صورت هماهنگ کل بنادر، جزایر، سواحل و امثال اینها را مدیریت و هماهنگ کند. ببینید حتی یک نقشی برای مجموعه ساختار ملی ما برای توسعه دریا محور پیش بینی شده است. یعنی به نحوی ما به استانهای دیگری که ساحلی نیستند هم نقش بدهیم برای فعالیت در توسعه دریا محور. این نشان میدهد که یک مجموعهای لازم است که هماهنگ کننده باشند و تمهید کنند از کل ظرفیت کشور به نحوی بهره برداری شود برای توسعه دریا محور.
سؤال: زمان تشکیل آن و برنامه ریزیهای برای چگونه است؟
مصباحی مقدم: اشاره شد نسبت به کاری که دولت باید انجام بدهد، شش ماه دولت فرصت دارد که اگر لایحه میخواهد بدهد به مجلس، این لایحه را بدهد و دراختیار مجلس بگذارد و مجلس تصویب کند، چون قبلاً ما یک تجربهای داشتیم سیاستها که ابلاغ میشد مخاطب مستقیمی نداشت، در سالهای اخیر با تدبیری که رهبر معظم انقلاب انجام دادند و مجمع تشخیص چگونگی اجرایی شدن این سیاستها را دنبال کرد، بنا شد که مخاطب خاص داشته باشد و الان هم مخاطب خاص معلوم است که دولت است، مجلس است، قوه قضائیه است، اینها به طور مشترک باید فعالیتهایی را انجام بدهند که مشخص کند طرح جامع ما برای توسعه دریا محور چه خواهد بود و چگونه اجرایی خواهد شد و البته بازه زمانی این سیاستها حداقل ۱۰ ساله است. اصولاً سیاستهایی که رهبر معظم انقلاب ابلاغ میکنند معمولاً زمان ده ساله را برای اجرایی شدن آن درنظر میگیرند، ممکن است که نیازمند به یک دهه بعد و دو دهه بعد هم همچنان باشد.
سؤال: آقای بیک محمدلو، الزامات توسعه دریا محور در کشور ما با توجه به ابلاغ سیاستهای کلی دریا محور توسط رهبر معظم انقلاب مجموعه چه اقداماتی را میطلبد، کدام موارد را دستگاههای مختلف باید تمهید کنند؟
بیک محمدلو: بنده هم از توجه ویژه رهبر معظم انقلاب به این موضوع و ابلاغ سیاستهای دریا محور تشکر میکنم و امیدوارم که جامعه دریایی کشور در پاسخ به ابلاغ این سیاستها نهایت انرژی و تلاش خودش را به کار ببندد تا انشاالله در زمان مقرر به نتایج قابل قبولی دست پیدا کنیم. همچنان که جناب آقای مصباحی مقدم فرمودند در سال ۹۶ مقام معظم رهبری به مجمع تکلیف فرمودند که این سیاستهای تدوین شود، نکته مهمی که فرمودید الزامات، من به چند نکته در این موضوع اشاره کنم، یکی از موضوعات اساسی در الزامات زیرساخت نرم افزاری برای تحقق سیاستها است. ببینید ما وقتی با آمار و اطلاعات مناسب مواجه نیستیم طبعاً در برنامه ریزی هم با مشکل مواجه خواهیم بود، بخش حسابداری اقماری دریایی کشور ما اکنون با مشکلاتی مواجه است که امیدواریم برای محاسبه سهم اقتصاد دریا و اقتصاد ساحل از تولید ناخالص داخلی حسابداری بخشهای مختلف دریایی محاسبه شود و آماده بشویم برای برنامه ریزی اهداف کلان تر. نکته دوم در الزامات ، الزامات حوزه دانش و پژوهش است، همچنان که آقای مصباحی مقدم هم به درستی اشاره کردند موضوع تربیت نیروی انسانی متخصص و متعهد برای تحقق این سیاستها یکی از الزامات جدی دانشگاههای ما چه دانشگاههایی که در استانهای ساحلی مستقر شده اند و چه دانشگاههای دیگر حتماً باید به تعریف و بازتعریف رشتههایی که الان دارند و ایجاد جذابیت برای بچههایی که میخواهند در این عرصه وارد بشوند و تحصیل کنند، اقدام کنند. نکته سوم و الزام جدی که وجود دارد، الزام قوانین است، همچنان که رهبر معظم انقلاب هم اشاره کردند، حتماً دولت و مجلس برای تقسیم کار ملی، عرض میکنم، این نکته خیلی مهم است، تقسیم کار ملی باید لایحهای را دولت به مجلس ارسال کند و از تعارضات قوانینی که الان دست و پاگیر دستگاههای مختلف و سازمانهاست و بعضاً اخلال در تحقق موضوع دریایی کشور ایجاد کرده است، طبق یک قانون جامع انشاالله این موضوع هم مورد توجه قرار بگیرد و نکته چهارم از نگاه الزامات توجه همه جانبه به موضوع دریا است، ببینید رهبر معظم انقلاب فقط موضوع دریا را موضوع اقتصادی نمیدانند، موضوعات حوزه فرهنگی و اجتماعی، من اشاره کنم به فرمایشات ایشان در هفتم آذر پارسال در دیدار با فرماندهان نیروی دریایی ارتش، ایشان اشاره کردند، آن چیزی که باعث شده است که ما از ظرفیتهای دریایی استفاده نکنیم، فرهنگ دریایی است، توجه به بومی نشینان، به استانهای ساحلی و نکته بعدی حوزه علم و فناوری است که واقعاً توجه کنید موضوعات حوزه علم و فناوری دریایی از لبههای دانشی امروز جهان است. ما باید حتماً به سمت صنایع نوظهور و استفاده از فناوریهای نوظهور پیش برویم، امیدواریم که این الزاماتی که عرض کردم، محقق شود تا بتوانیم اهداف سیاستهای کلی را در طی ۱۰ سال به آنها برسیم.
سؤال: آقای دکتر صفری، الزامات در قالب مجموعه فعالیتهایی که آقای دکتر بیک محمدلو به آنها اشاره کردند، هم کار فرهنگی است و هم کار اقتصادی است و هم یک کار امنیتی و دفاعی است. یعنی همه حوزه ها، مهمترین الزامات را بفرمایید.
صفری: اجازه میخواهم که بیشتر به این نکته بپردازم که الزامات اجرای این قانون، باید ظرفیت کسانی را فعال کنیم که میخواهند این سند بالادستی را اجرا کنند. همانطور که جناب دکتر فرمودند ما نیازمند یک شورای عالی صنایع دریایی ارتقاء یافته هستیم، برای اینکه بتوانیم چه فرمایشات جناب دکتر بیک محمدلو و چه جناب دکتر مصباحی مقدم را اجرایی کنیم. هم اکنون قانونی داریم به نام قانون توسعه و حمایت از صنایع دریایی که شورای عالی تشکیل شده است که رئیس آن رئیس جمهور است و عرض کنم که اغلب وزراء عضو این هستند که ما به آن میگوییم هیئت دولت دریایی کشور، برای نخستین بار رئیس جمهور خودش این را فعال کرده است. به نظر میرسد که باید همه ما به صورت اولیه در قالب شورای عالی صنایع دریایی که ظرفیت عظیمی است برای برنامه ریزی تصویب قوانین لوایح و مسائل اولیه به صورت اولیه و حتی برنامه ریزی برای ارتقای سطح خودش کار کنیم و رویکرد دیگری که ما باید در ارتباط با این موضوع پیش بگیریم این است که بندهای دو و چهار و پنج این ابلاغیه را شورای عالی صنایع دریایی باید به صورت کامل مطالعه ، برنامه ریزی و اجرا کند.
سؤال: آقای دکتر مصباحی مقدم، به محورهای مختلفی در سیاستهای کلی ابلاغی اشاره شده است، امنیت پایدار، حمایت از سرمایه گذاران داخلی درکنار سرمایه گذاران داخلی، توجه به موضوع سرمایه گذاری خارجی، نرخ رشد اقتصادی دریایی که عدد بسیار مهمی را نسبت به نرخ رشد اقتصادی کشور دارد با آنچه که اشاره شده است، الزامات و زیرساختهایی که الان در کشور فراهم است، افق پیشرو و آنچه که باید فراهم شود برای تحقق این اهداف را چگونه و چطور میبینید؟
مصباحی مقدم: نرخ رشد اقتصادی دریایی دو برابر نرخ رشد اقتصاد ملی است. ولی چند نکته را اشاره میکنم، یکی سخن از سیاستگذاری یکپارچه امور دریایی و تقسیم کار ملی است که به آن اشاره هم شد و مدیریت کارآمد. این نشان میدهد که ما قبلاً چنین تمهیدی را نکرده بودیم و سیاست یکپارچه نسبت به امور دریایی نداشتیم. نکته دیگر توسعه فعالیتهای اقتصادی دریا محور و ایجاد قطبهای توسعه است که مطرح شد حداقل ما سه قطب توسعه در سواحل جنوب باید داشته باشیم. یکی در خود مکران است میشود گفت که ساحل دریای عمان و یکی هم در ساحل خلیج فارس است و یکی هم احیاناً در استان خوزستان است. پس سه قطب و شهرکهایی باید راه اندازی شود که این شهرکها شهرکهای صنعتی باشد، ظرفیت انتقال جمعیت را از سایر سرزمین ایران فراهم کند با راه اندازی پروژههای پیشران اقتصادی، خصوصاً در صنایع مربوط به پتروپالایشگاهها و امثال اینها. سخن از ۲۷ پهنه است که در سواحل جنوب داشته باشیم برای یک چنین مراکزی و حداقل ۷ شهر و ۷ محوری که بتوانیم موضوعیت این اقتصاد دریا محور را دنبال کنیم. نظیر آنچه که در سواحل جنوبی خلیج فارس اتفاق افتاده است که از ساحل به خوبی استفاده کرده اند، ما این را میبایست در شمال خلیج فارس در سواحل خودمان داشته باشیم. تأکید بر اینکه طرح جامع آن باید تدوین شود و براساس آن طرح جامع کارها دنبال شود و تأمین سرمایه انسانی که اشاره شد. توسعه همکاریهای اقتصادی و تجاری با مشارکت سایر کشورها و استفاده از ظرفیت همکاری دولتها و کشورهای دیگر و نهایتاً نیروهای محلی و مجامع محلی باید در این قضیه مورد استفاده قرار بگیرند، خدایی نکرده تصور نشود که آنها به حاشیه رانده شده اند.