دانشمند بزرگ خواجه نصیرالدین طوسی یکی از سرشناسترین چهرههای تاریخ فکری اسلامی و علمی ایران است.
به گزارش خبرگزاری صداوسیمای مرکز آذربایجان شرقی تلاشهای او در علم ریاضیات و ستاره شناسی و تاثیر گذاری اش در میان فلاسفه و ریاضیدانان موجب شد تا پنجم اسفند، روز مهندس نامیده شود.
محمد بن حسن جهرودی طوسی مشهور به خواجه نصیرالدین طوسی در پنجم اسفند ۵۷۹ هجری شمسی در طوس متولد شد. او به تحصیل دانش علاقه زیادی داشت و از دوران کودکی جوانی در علوم ریاضی و نجوم و حکمت سرآمد و از دانشمندان معروف زمان خود شد.
وقتی که هولاکو به فرمانروایی اسماعیلیان در سال ۶۳۵ هجری قمری پایان داد طوسی را در خدمت خود نگاه داشت و به او اجازه داد که رصدخانه بزرگی در مراغه ایجاد کند، شروع ساخت آن از سال ۶۳۸۸ هجری قمری بود. برای کمک به رصدخانه علاوه بر کمکهای مالی دولت اوقاف سراسر کشور نیز در اختیار خواجه گذاشته شد که از یک دهم آن برای رصدخانه و خرید وسایل و اسباب و آلات و کتب استفاده میشد.
همچنین در نزدیکی رصدخانه کتابخانه بزرگی ساخته شده بود که حدود چهار هزارجلد کتب نفیس برای استفاده دانشمندان و فضلا قرارداده بود که از بغداد و شام و بیروت و الجزیره به دست آورده بودند. در جوار رصدخانه نیز سرای عالی برای خواجه و جماعت منجمان ساخته بودند و مدرسه علمیهای برای استفاده طلاب و دانشجوها بنا کرده بودند و این کارها ۱۳ سال طول کشید تا اینکه ایلخان هولاکوی مغول در سال ۶۶۳ هجری قمری در گذشت.
برخی از آثار مهم اخلاقی، منطقی، فلسفی و ریاضی خود از جمله مشهورترین کتابش اخلاق ناصری را به رشته تحریر درآورد. قسمت بزرگی از ۱۵۰۰ رساله و نامههای طوسی به زبان عربی نوشته شده است. وسعت معلومات و نفوذ او با ابن سینا قابل قیاس است، جز آنکه ابن سینا پزشک بهتری بود و طوسی ریاضیدان برتری. از پنج کتابی که در زمینه منطق نوشته شده است اساس الاقتباس از همه مهمتر است.
وی نخستین کسی بود که مثلثات را بدون توسل به قضیه نجوم توسعه بخشید و برای نخستین بار قضیه جیوب را که رویداد برجستهای در تاریخ ریاضیات است به روشنی بیان کرد.
در نجوم تذکره فی علم الهیئه وی شاید کاملترین نقد بر نجوم بطلمیوسی در قرون وسطی و معرف تنها الگوی ریاضی جدید حرکت سیارات است که در نجوم قرون وسطی نوشته شده است. این کتاب به احتمال زیاد از راه نوشتههای منجمان اروپایی به کوپرنیک اثر گذاشته است.
سرانجام خواجه نصیر الدین طوسی، نخستین مهندس ایرانی در سال ۶۷۲ بدرود حیات گفت و در شهر کاظمین روی در نقاب خاک کشید.
پنجم اسفند ماه مصادف با زادروز این اخترشناس، ریاضیدان، عارف، شاعر، پزشک، فیلسوف، منجم و معمار ایران زمین از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان روز بزرگداشت این عالم و دانشمند و نیز روز مهدس نامگذاری شده است.