حوزه اکتشاف معدنی فرصتی برای ورود دانشگاه‌ها و بخش خصوصی است تا در نتیجه عملیات اکتشافی شاهد افزایش ذخایر معذنی به ویژه برای تامین مواد اولیه زنجیره محصولات معدنی باشیم.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری صداوسیما، سابقه همکاری صنعت و دانشگاه موجب شد تا آقای داریوش اسماعیلی، رئیس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی در مصاحبه با خبرگزاری صدا و سیما از اولویت دهی این سازمان به برون سپاری فعالیت‌های اکتشافی از جمله به استادان دانشگاه و بخش خصوصی بگوید که موجب می‌شود این سازمان به سیاست گذاری به جای عملیات اجرایی در این حوزه بپردازد.
همان گونه که احتمالا در ویدئو دیده‌اید، رئیس سازمان زمین شناسی در تعریف خود از "بخش خصوصی" دانشگاه و اساتید آن را یکی از مصادیق این حوزه نام برد..
به عبارت بهتر نقش دانشگاه به عنوان یک بخشی خارج از مجموعه دستگاه‌های اجرایی مرتبط با معدن در زمینه بهره برداری از منابع زیرزمینی نکته‌ای بسیار حائز اهمیت است. البته که چنین رویکردی امیدوارکننده و سازنده است. چراکه دانشگاه از ظرفیت علمی خود در جهت تقویت بهره برداری از منابع خدادادی زیرزمینی یعنی معادن به خوبی استفاده کرده و دست دولت را در این زمینه پر خواهد کرد.
از سوی دیگر به تازگی معاون پژوهشی دانشگاه تهران با رئیس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی ایران دیدار داشت. دیداری که می‌تواند افقی روشن از رویکرد‌های زمین شناسی در تعامل مثبت معادنپر ظرفیت ظرفیت علمی کشور بنمایاند.
در این دیدار که با هدف تأمین اهداف مشترک علمی و صنعتی برگزار شد موضوعات مهمی مانند بهره‌گیری از هوش مصنوعی در علوم زمین، استفاده از ظرفیت‌های دانشگاهی در طرح‌های اکتشافی، و انعقاد تفاهم‌نامه عملیاتی مطرح شد. محور‌های مطرح شده نشانگر تلاش دو طرف برای ایجاد بستری مشترک جهت ترکیب توان علمی دانشگاه و تجربه اجرایی سازمان زمین‌شناسی بود.
نقش تعامل دانشگاه و سازمان زمین‌شناسی در توسعه پایدار معادن
یکی از مهمترین محور‌های این همکاری، به‌کارگیری هوش مصنوعی و فناوری‌های نوین برای تحلیل داده‌های زمین‌شناسی بود. اتصال داده‌های علمی و تحقیقاتی دانشگاه تهران به داده‌های تجربی سازمان زمین‌شناسی می‌تواند نتایجی ملموس داشته باشد. این موضوع می‌تواند در برگیرنده نتایجی از این دست باشد:
۱. اکتشاف دقیق‌تر منابع معدنی: فناوری‌های پیشرفته کمک خواهند کرد تا منابع پنهان و بکر معدنی را با کمترین هزینه و بیشترین دقت کشف کنیم.
۲. حفظ محیط‌زیست: یکی از چالش‌های استخراج معادن توجه به آثار زیست‌محیطی آن است. ترکیب دانش دانشگاهی و تجارب سازمانی می‌تواند راه‌حل‌های علمی برای کاهش اثرات مخرب ارائه کند.
۳. ایجاد اشتغال: با مشارکت دانشجویان و فارغ‌التحصیلان در طرح‌های معدنی، می‌توان نیروی انسانی متخصص تربیت کرد و این امر در نهایت باعث رونق اشتغال در بخش معدن خواهد شد.
پربارتر شدن پژوهش‌های دانشگاهی از طریق همکاری‌های عملی: تعامل با سازمان زمین‌شناسی، دسترسی به داده‌های واقعی و تجربیات اجرایی را برای دانشگاه‌ها فراهم می‌آورد. این مشارکت می‌تواند نتایج زیر را دربرداشته باشد:
- کاربردی شدن پروژه‌های تحقیقاتی: داده‌های سازمانی به دانشگاه کمک می‌کند تا پژوهش‌های خود را بر موضوعات عملی و واقعی متمرکز سازد.
- ارتقای آموزش دانشجویان: در اختیار قرار دادن طرح‌های واقعی به دانشجویان که باعث آموزش عملی و مهارت‌محوری خواهد شد؛ بنابراین از اهمیت بالای آن نباید غافل شد.
با این همه اما..
آیا این دست نشست‌ها تنها به‌عنوان یک دیدار دوستانه باقی خواهد ماند یا می‌تواند منجر به نتایج عملی در عرصه توسعه پایدار معادن و پربارتر کردن پژوهش‌های علمی شود؟ و آیا صحبت‌های رئیس سازمان زمین شناسی در حد یک وعده خواهد ماند یا جامه عمل خواهد پوشید؟
آنچه که البته در این میان مهم است، خروجی عملی از تعامل مدیران دانشگاهی و علمی با مسئولان اجرایی و صنعتی است که باید در خروجی منتج به توسعه تبلور نماید.
تجربه نشان داده که متاسفانه بسیاری از نشست‌های مشابه، به دلیل نبود پیگیری جدی، از مرحله توافق و تفاهم فراتر نمی‌رود.
چالش‌های پیش رو در عملیاتی کردن همکاری‌ها
با وجود مزیت‌های روشن چنین همکاری‌هایی، چالش‌هایی نیز وجود دارد که باید به آنها توجه شود؛ از جمله:
۱. نبود پیگیری جدی پس از توافق: بسیاری از تفاهم‌نامه‌ها به دلیل عدم نظارت مستمر و اراده اجرایی متوقف می‌شود.
۲. کمبود بودجه و امکانات: اجرای طرح‌های مشترک نیازمند حمایت مالی و زیرساخت مناسب است که ممکن است در برخی موارد محدود باشد.
پیشنهادی برای عملی کردن تفاهم‌ها
برای جلوگیری از خلاصه شدن این نشست‌ها در چارچوب مذاکرات کلی، انجام اقدامات زیر ضروری است:
- ایجاد کمیته‌های مشترک عملیاتی برای پیگیری تفاهم‌نامه‌ها و تضمین اجرای طرح‌ها
- تعریف طرح‌های مشخص، با مراحل و زمان‌بندی اجرایی روشن
- استفاده از نیرو‌های جوان و متخصص دانشگاه‌ها در اجرای برنامه‌های سازمان زمین‌شناسی
و اما سخن آخر
دیدار اخیر میان معاون پژوهشی دانشگاه تهران و رئیس سازمان زمین‌شناسی، فرصتی بی‌نظیر برای ترکیب دانش علمی و اجرای عملی در حوزه توسعه معادن است. اما این تلاش‌ها تنها زمانی اثرگذاری خواهد داشت که فراتر از گفت‌و‌گو‌های کلی، وارد مرحله عملیاتی شود و برنامه‌های آنها به صورت واقعی در عرصه اقتصادی و علمی کشور نمود پیدا کند. سازمان‌ها و دانشگاه‌ها باید به یک دیدگاه مشترک در راستای توسعه پایدار معادن و ایجاد زیرساخت‌های علمی و صنعتی دست یابند و این تعامل را در برنامه‌هایی عملیاتی و شفاف، به مرحله اجرا برسانند. تنها با تحقق این اهداف، چنین نشست‌هایی می‌تواند به یک فصل تازه در مدیریت منابع معدنی و تقویت پژوهش‌های دانشگاهی تبدیل شود.
گزارش از میثم پوراعظم، تحریریه معدن