نتیجه گفت‌و‌گو‌ها بستگی به عقلانیت طرف مقابل دارد

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، ویژه‌برنامه بزرگداشت شهید مطهری با عنوان «از فلسفه مطهری تا فلسفه مذاکرات» به همت انجمن اسلامی دانشجویان دانشکده علوم انسانی دانشگاه شاهد، امروز با حضور علی لاریجانی، مشاور رهبر معظم انقلاب و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و جمعی از دانشجویان این دانشگاه برگزار شد.

علی لاریجانی در این مراسم، با اشاره به شخصیت برجسته شهید مطهری گفت: شهید مطهری یکی از متفکران برجسته عصر ما بود و اندیشه‌های او نه‌تنها برای جامعه اسلامی، بلکه برای نسل‌های فعال در صحنه اجتماعی نیز راهگشا بوده است. محور اصلی آثار شهید مطهری را می‌توان سعادت کشور، مردم و امت اسلامی دانست که از تفکر دینی نشأت می‌گیرد. این سعادت، نه تنها یک بعد معنوی، بلکه ابعاد مادی و اجتماعی هم دارد.

وی افزود: تفکر شهید مطهری در مورد سعادت اسلامی، یک بعدی نیست. ایشان معتقد بود دینی که به مسائل معنوی توجه دارد، باید به مسائل مادی جامعه نیز اهتمام داشته باشد. تصور اینکه تفکر اسلامی صرفاً به امور معنوی توجه دارد و جنبه مادی را نادیده می‌گیرد، خطاست. این دو جنبه در کنار یکدیگر معنا پیدا می‌کنند و مکمل هم هستند.

لاریجانی در بخش دیگری از سخنان خود به اهمیت بحث آزادی در اندیشه شهید مطهری اشاره کرد و گفت: آزادی یکی از اصول فکری شهید مطهری است که وی بر آن تأکید فراوان داشت. آزادی به رشد استعداد‌های فطری انسان کمک می‌کند، چرا که انسان ذاتاً دارای ظرفیت‌های بسیاری است و اگر موانعی بر سر راه او نباشد، می‌تواند به رشد و شکوفایی دست یابد. این مسئله حتی در حوزه اقتصاد و توسعه نیز اهمیت زیادی دارد؛ زیرا بدون آزادی، رشد و پیشرفت ممکن نیست. آزادی باید با عقلانیت و اصول دینی همراه باشد و مرزبندی‌های آن مشخص شود.

عضو تشخیص مصلحت نظام در ادامه به دیدگاه شهید مطهری درباره عدالت پرداخته و اظهار داشت: شهید مطهری معتقد بود که عدالت علاوه بر اینکه یک اصل دینی است، باید به‌صورت عقلانی هم بررسی و تبیین شود. در استنباط احکام فقهی نیز عدالت و عقلانیت باید لحاظ شود. ایشان تأکید داشت که عدالت نمی‌تواند صرفاً بر اساس عرف تاریخی یا قرارداد‌های اجتماعی تعریف شود، بلکه باید بر مبنای عقل و وحی تدوین گردد. از این رو، شهید مطهری در آثار خود تلاش کرده است که پیوندی میان عقل و شرع برقرار کند.

مشاور رهبر انقلاب با اشاره به مشکلات مدیریتی پس از انقلاب اسلامی گفت: یکی از مشکلاتی که از ابتدای انقلاب وجود داشته، روش بهره‌برداری از منابع و مدیریت توسعه اقتصادی بوده است. نسل اول مدیران جمهوری اسلامی، که شامل چهره‌هایی همچون شهید مطهری و شهید بهشتی بودند، تلاش داشتند نظریه‌های نوینی را برای توسعه ایران اسلامی ارائه دهند. اما به علل مختلف، از جمله شهادت این شخصیت‌های بزرگ یا تحریف برخی اصول، مسیر توسعه هنوز چالش‌های جدی دارد.

لاریجانی همچنین به نقش پرسشگری در دیدگاه شهید مطهری پرداخت و گفت: شهید مطهری بر نقش پرسش و تردید در رشد فکری انسان بسیار تأکید داشت. ایشان معتقد بود که پرسشگری یکی از ابزار‌های مهم برای رشد فکری و فرهنگی انسان‌هاست. به همین دلیل، فضای گفت‌و‌گو و تبادل اندیشه را بسیار حائز اهمیت می‌دانست. در سنت اسلامی نیز، محافل بحث و گفت‌و‌گو همواره مورد تأکید بوده است؛ مانند جلسات مباحثه در مسجد امام صادق (ع) که نقطه قوت تمدن اسلامی به حساب می‌آمد.

وی خطاب به دانشجویان گفت: نسل جوان باید احساس مسئولیت بیشتری نسبت به آینده کشور داشته باشد و با فهم درست از تفکر اسلامی، خود را برای مواجهه با مسائل جدید آماده کند. پرسش‌هایی که نسل امروز با آن روبه‌رو است، متفاوت از زمان گذشته است و نیازمند پاسخ‌هایی عمیق‌تر بر اساس شرایط روز است. بنابراین، آگاهی داشتن از مسائل اجتماعی، فرهنگی و دینی، وظیفه‌ای همگانی است که می‌تواند مسیر سعادت ایران و جهان اسلامی را تهدیدات و آسیب‌ها دور کند.

عضو تشخیص مصلحت نظام در موضوع امر به معروف و نهی از منکر نیز خاطرنشان کرد: تفسیر‌ها و قرائت‌های مختلفی وجود دارد که باعث پویایی این مفهوم در جامعه شده است. شهید مطهری در جلد دهم یادداشت‌های خود به این موضوع پرداخته و دیدگاه‌هایی ویژه درباره آن ارائه کرده است.

مشاور رهبر انقلاب اظهار داشت: شهید مطهری تأکید دارد که امر به معروف و نهی از منکر، سه بخش اصلی دارد که بخش اول آن به قلب مربوط می‌شود. به اعتقاد ایشان، این اصل نخستین قدم در اجرای امر به معروف و نهی از منکر است؛ یعنی فرد باید از قلب، احساس علاقه و دلسوزی نسبت به اصلاح دیگران داشته باشد. در این رویکرد، تذکر دادن به دیگری یا راهنمایی او نباید از سر اجبار، تحکم یا خودنمایی باشد؛ بلکه باید به گونه‌ای ادا شود که مخاطب، احساس کند این توجه از جانب فردی دلسوز و خیرخواه است.

لاریجانی بیان داشت: اگر شما از سوی یک دوست، تذکری دریافت و حس کنید که او با نیت خیر و دلسوزی سخن می‌گوید، به طور طبیعی، راحت‌تر این تذکر را پذیرفته و به گفته‌های او اعتماد می‌کنید. بنابراین، امر به معروف و نهی از منکر باید با روحیه و رفتار محبت‌آمیز و دوستانه انجام شود تا تأثیرگذاری لازم را داشته باشد.

وی تاکید کرد: این نگاه نشان‌دهنده عمق فکری شهید مطهری و توجه ایشان به جنبه‌های انسانی و اخلاقی در موضوعات دینی و اجتماعی است. احساس قلبی، احترام به مخاطب و برخورد همراه با محبت، پایه‌های اجرای صحیح این فریضه به شمار می‌روند و بدون این اصول، ممکن است این امر نه تنها مؤثر نباشد بلکه ایجاد سوءتفاهم و فاصله کند.

عضو تشخیص مصلحت نظام با اشاره به اینکه یکی از موضوعات مهمی که شهید مطهری در آثار خود به آن پرداخته است، مسئله آزادی، عدالت و نقش حکومت در هدایت جامعه به سوی خیر و جلوگیری از گناه است، گفت: ایشان بر این باور بود که حکومت باید شرایط و بستر‌هایی را فراهم کند که افراد با اختیار و اراده خود از مسیر ناصواب دور شوند، نه اینکه آزادی و انتخاب از مردم گرفته شود.

مشاور رهبر انقلاب افزود: شهید مطهری تأکید داشت که سلب اختیار از فرد هیچ‌گاه موجب ایجاد فضیلت نمی‌شود. وی به عنوان نمونه می‌گوید اگر شهرداری یا مدیری عاقل بخواهد فرهنگ‌سازی مثبتی در جامعه انجام دهد، به جای اجبار و اعمال قدرت، می‌تواند بستر‌های مناسب را فراهم کند. مثل ایجاد نمایشگاه‌های فرهنگی، فراهم کردن امکانات مطالعاتی و راه‌اندازی برنامه‌هایی که مردم را به ارزش‌های اخلاقی و انسانی سوق دهد. این رویکرد، نمونه‌ای از مدیریت خردمندانه است که در آثار ایشان مورد توجه قرار گرفته است.

لاریجانی بیان داشت: شهید مطهری معتقد بود که آزادی یکی از پایه‌های اساسی رشد انسان و جامعه است. بدون وجود آزادی حقیقی، افراد نمی‌توانند تصمیم‌گیری آگاهانه داشته باشند و به سمت فضیلت حرکت کنند. اما این آزادی باید همراه با ایجاد زمینه‌های مناسب توسط حکومت باشد؛ چرا که فراهم کردن زمینه برای انتخاب آگاهانه افراد، کاری ضروری است. ایشان تأکید داشت که آزادی نباید حذف شود، بلکه باید مدیریت شود و حکومت با سیاست‌گذاری درست، مردم را به سوی انتخاب‌های اخلاقی و درست هدایت کند.

وی یکی دیگر از اصول مهم در دیدگاه شهید مطهری را ضرورت وجود عدالت در جامعه دانست و افرود: ایشان می‌گوید که نبود عدالت، یکی از مهم‌ترین عوامل افول تمدن‌ها است. تمدنی که عدالت را نادیده بگیرد، دیر یا زود با خطرات جدی مواجه خواهد شد. عدالت، بنیان اصلی یک جامعه پایدار و پیشرو است و بدون آن، هیچ تمدنی نمی‌تواند دوام یابد.

عضو تشخیص مصلحت نظام با تاکید بر اینکه شهید مطهری همچنین به مسئله تحجر اشاره می‌کند و آن را یکی از خطرات بزرگ برای جامعه می‌داند، گفت: تحجر، به معنای پذیرش کورکورانه و متعصبانه است که اجازه استفاده از عقلانیت را از فرد می‌گیرد. به عقیده او، خطر تحجر از نفاق در جامعه اسلامی نیز بیشتر است؛ چرا که تحجر می‌تواند مسیر عقلانیت را مسدود کند و جامعه را به سوی عقب‌ماندگی سوق دهد.

مشاور رهبر انقلاب ادامه داد: همچنین نسبت به نفوذ افکار بیگانه به جامعه اسلامی هشدار داده و تقلید کورکورانه از این افکار را یکی از آسیب‌های جدی برای تمدن اسلامی می‌داند. ایشان معتقد بود که باید این افکار به طور دقیق بررسی شوند و با مبنای عقل و منطق مورد پذیرش قرار گیرند، نه اینکه صرفاً به دلیل جذابیت ظاهری، قبول شوند.

لاریجانی خاطرنشان کرد: شهید مطهری همواره بر این نکته تأکید داشت که جامعه اسلامی نیازمند تفکر عمیق و منظومه‌ای منسجم از اندیشه‌هاست. وی برای رفع مشکلات کشور، به لزوم استفاده از آثار و افکار دقیق و علمی اشاره کرده و تأکید داشت که مدیریت جامعه باید مبتنی بر اصول صحیح فکری و عدالت اجتماعی باشد.

وی افزود: در نگاه شهید مطهری، حکومت موفق حکومتی است که علاوه بر حفظ آزادی، شرایطی را برای رشد فکری، اخلاقی و اجتماعی مردم فراهم کند و آنها را از مسیر کورکورانه یا اجبار به سوی انتخاب‌های اخلاقی و آگاهانه هدایت کند.

لاریجانی با بیان اینکه حتی در عرصه اقتصاد باید آزادی وجود داشته باشد، گفت: البته مرزبندی‌هایی هم وجود دارد؛ آزادی بدون قانون، هرج و مرج است.

وی ادامه داد: مدیران کشور ما برخی تلقی‌های خودشان را به نام اسلام جا می‌زنند. باید آگاهی‌های اسلامی مدیران عمیق‌تر باشد.

وی در پاسخ به سوال یکی از دانشجویان مبنی بر اینکه چرا شهید مطهری تکرار نمی‌شود، بیان کرد: ریشه‌های مختلفی دارد. آقای مطهری محصول یک شرایط زمانی و مکانی بود. اساتید مهمی مانند علامه طباطبایی و امام خمینی داشتند. این اساتید گیر هر کسی نمی‌آید. این توفیق الهی است. نکته دیگر اخلاص ایشان است. ایشان ۵۸ سال داشت که به شهادت رسید. در زمانی که در این دنیا زیست می‌کرد هم طالب علم و هم طالب تزکیه نفس بود؛ مراقب خود بود. این باعث می‌شود خداوند برکات خود را بر انسان نازل کند.

لاریجانی افزود: وی در یکی از آثار خود وقتی درباره فکر کردن صحیح برای جوانان صحبت می‌کند می‌گوید انسان نباید کتاب بخواند که در حافظه خود انبار کند. انسان کتاب می‌خواند که لذت ببرد کتاب چه می‌گوید. بار دوم برای این می‌خواند که نکات مهم آن را در ذهن خود طبقه بندی کند. بار سوم برای این می‌خواند که یادداشت برداری کند، یعنی ذهن باید مرتب باشد.

عضو تشخیص مصلحت نظام یادآور شد: شهید مطهری ذهن منسجمی داشت. برخی‌ها ذهن منظمی دارند. در ذهن موضوعات را طبقه بندی می‌کنند. آنگاه می‌توان رشد کرد. اینکه شهید مطهری چرا تکرار نمی‌شود به خاطر شرایط زمانی و مکانی و خصوصیات وی است. آقای منتظری که هم حوزه‌ای وی بود اوایل انقلاب در مصاحبه‌ای گفت که آقای مطهری همیشه شب زنده‌دار بود. فرد زمانی که در راه خدا مجاهدت می‌کند، خداوند نیز ثواب او را می‌دهد.

عضو تشخیص مصلحت نظام در پاسخ به سوالی در خصوص گفت‌و‌گو‌های غیر مستقیم ایران و آمریکا گفت: شاید گفت‌و‌گو‌هایی که در حال انجام است به نتیجه برسد، شاید هم نرسد، بستگی به انصاف و عقلانیت طرف مقابل در اداره وضعیت جهانی دارد.

مشاور رهبر انقلاب ادامه داد: بسیاری از مقررات در دنیا را در ظاهرش این است که نظامات بین‌المللی آنها را تصویب کردند، ولی آنچه در پشت این موضوع وجود دارد «قدرت» است.

لاریجانی تاکید کرد: در حال حاضر هم آمریکایی‌ها این تصور را پیدا کرده‌اند که باید قدرت خود را محقق کنند.

وی در ادامه سخنان خود در موضوع گفت‌و‌گو‌های غیر مستقیم ایران و آمریکا، با تأکید بر ضرورت نگاه واقع‌بینانه به مسئله گفتگوها، تصریح کرد: درباره جزئیات باید از وزیر خارجه سؤال شود؛ اما به طور کلی، مذاکره یا عدم مذاکره به خودی خود ارزشی ندارد، بلکه معیار اصلی، تأمین منافع ملی کشور است. اگر مذاکره منجر به تأمین منافع نشود، ادامه آن توجیهی نخواهد داشت.

لاریجانی تأکید کرد: مذاکره نه فی نفسه دارای حسن است و نه قبح؛ بلکه کارکرد آن به دستاوردهایش بستگی دارد. برای مثال، اگر مذاکره درباره موضوع هسته‌ای مفید باشد، باید دنبال شود، اما اگر گره‌ای از مشکلات باز نکند، ادامه آن ضرورتی ندارد.

عضو تشخیص مصلحت نظام یادآور شد: موضوع اصلی هسته‌ای ایران، سیاسی است و نه صرفاً حقوقی؛ چرا که اگر مسئله فقط حقوقی می‌بود، با نظرات فنی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌شد آن را حل کرد، اما عملاً مسائل پیچیده‌تر از اینهاست.

مشاور رهبر انقلاب گفت: فضای کنونی بین‌المللی مبتنی بر قدرت و زور است. ایران دانش هسته‌ای را در چهارچوب‌های پذیرفته‌شده جهانی دنبال می‌کند، اما در مواجهه با رفتار‌های قلدرمآبانه غرب و آمریکا قرار دارد.

وی در جمع دانشجویان دانشگاه شاهد تصریح کرد: مهم این است که شرایط و زمان مذاکرات سنجیده شود و نباید از ابتدا اصرار بر رد یا پذیرش مطلق گفت‌و‌گو داشت، بلکه باید با استفاده از عقلانیت، شرایط را تحلیل و تصمیم‌گیری کرد.

لاریجانی معتقد است تحریم‌هایی که ایالات متحده و غرب علیه ایران اعمال کرده‌اند، تنها منحصر به موضوع هسته‌ای نیستند و گفت: ریشه این تحریم‌ها را باید در گذشته جست‌و‌جو کرد، زمانی که ایران جزو محور نفوذ آمریکا در منطقه بود و پس از انقلاب اسلامی، با اعلام استقلال خود، دیگر زیر بار هیچ‌یک از قدرت‌های بزرگ جهانی نرفت. به همین دلیل، غرب با استفاده از ابزار تحریم و فشار، سعی در تغییر رفتار ایران دارد.

عضو تشخیص مصلحت نظام در ادامه با تأکید بر پیشینه تمدنی ایران، گفت: ملت ایران اهل تسلیم در برابر فشار‌های خارجی نیست و مانند برخی کشور‌های دیگر، در مقابل فشار‌های تاریخی مقاومت نشان می‌دهد. موفقیت مذاکرات و یا عدم موفقیت آن، به میزان انصاف و عقلانیت حاکم بر معادلات جهانی بستگی دارد.

مشاور رهبر انقلاب یادآور شد: بسیاری از مقررات و تصمیمات بین‌المللی ظاهراً بر پایه حقوق و قوانین است، اما در واقع قدرت‌های بزرگ پشت صحنه این مناسبات قرار دارند.

وی رفتار قدرت‌طلبانه فعلی آمریکا را نه تنها در قبال ایران، بلکه در روابطش با چین و سایر کشور‌ها نیز قابل مشاهده می‌داند و معتقد است که تصمیمات استراتژیک باید با مطالعه دقیق ساختار قدرت جهانی اتخاذ شود.

مشاور رهبر انقلاب در ادامه این مراسم در پاسخ به سوال یکی دیگر از دانشجویان مبنی بر چرایی رد صلاحیت وی در انتخابات ریاست جمهوری گفت: موقع انتخابات ما را رد کردند و ما هم صلوات فرستادیم و گفتیم از ما سلب شد. بعد از انتخابات گفتم چرا من را رد کرده‌اید؟ گفتند نمی‌توانیم بگوییم و علتش این است که اینجا رأی‌گیری است.

عضو تشخیص مصلحت نظام افزود: بعد یکی از فقهای شورای نگهبان به من گفت نظرشان این است که شما مدیر و مدبر نیستید، چون بعضی از نمایندگانی که ما رد صلاحیت کرده‌ایم حمایت کرده‌اید. مطالبی که بار اول گفتند را قوه قضائیه رسیدگی کرد و معلوم شد که کذب است ولی بار دوم اینها را نگفتند و گفتند شما مدیر و مدبر نیستید.

لاریجانی در پاسخ به سوالی درباره وضعیت منطقه‌ای، به‌ویژه سوریه، یمن و مسائل مرتبط با ایران، نیز گفت: توطئه‌هایی که همسایگان و غربی‌ها برای سوریه طراحی کردند، مشکلات بسیاری برای این کشور ایجاد کرد. از سوی دیگر، اعتماد بیش از حد دولت بشار اسد به برخی از دوستان منطقه‌ای نیز از عوامل ضعف او در موقعیت‌های حساس بود.

وی با انتقاد از سیاست‌های قدرت‌های خارجی در یمن تصریح کرد: برخی ادعا می‌کنند ایران ضعیف شده است، اما واقعیت این است که آنها قدرت شکست دادن یمن را هم ندارند، در عین حال ایران را متهم می‌کنند. اگر نمی‌توانید یمن را شکست دهید، چرا با آنها مذاکره نمی‌کنید؟ تاریخ نشان داده است که هر کس وارد یمن شد، شکست خورد. هر جایی که تجاوز کردید، آن منطقه در برابر شما ایستاد. این در عراق و لبنان نیز مشاهده شده است. مردم در برابر رفتار‌های قهرآمیز مقاومت می‌کنند.

لاریجانی در ادامه به اظهارات دشمنان درباره ایران و نیرو‌های مقاومت اشاره کرد و گفت: دشمنان می‌گویند که حزب‌الله و حماس بازو‌های ایران هستند. اگر این‌گونه است و آنها هنوز وجود دارند و مقاومت می‌کنند، پس ایران قدرتمند است. اگر هم بازوی ایران نیستند، پس این مسائل چه ربطی به ایران دارد؟ این تناقض در حرف‌های دشمنان نشان‌دهنده سردرگمی آنهاست. شما می‌گویید حماس را نابود کرده‌اید؛ اما هنوز تبادل اسرا و مقاومت نشان می‌دهد که این ادعا‌ها صحت ندارد.

عضو تشخیص مصلحت نظلم با اشاره به اهمیت اقتصاد در پیشبرد اهداف سیاسی و اجتماعی نیز گفت: یک کشور ممکن است اهداف بسیار متعالی داشته باشد، اما اگر از اقتصادی زاینده و پویا برخوردار نباشد، نمی‌تواند به این اهداف دست یابد. متأسفانه، اقتصاد ما در حال حاضر قوی و پویا نیست و این مسئله موجب می‌شود که در دستیابی به بسیاری از اهداف خود ناکام بمانیم.

مشاور رهبر انقلاب در ادامه به مسائل جاری منطقه، از جمله جنگ اوکراین و بحران فلسطین اشاره کرد و افزود: مشکلاتی که امروز در منطقه در حال رخ دادن است، از جمله در اوکراین و فلسطین، پیش از شکل‌گیری جمهوری اسلامی نیز وجود داشتند. به همین دلیل نمی‌توان مشکلات کنونی فلسطین و اسرائیل را به جمهوری اسلامی نسبت داد.

لاریجانی با تأکید بر قدرت ایران در مقابله با فشار‌های خارجی گفت: هر زمان که قدرت‌های خارجی به جمهوری اسلامی فشار آوردند، دیدند جمهوری اسلامی فلج نیست و از خود دفاع می‌کند. این توانایی نشان می‌دهد که ایران همواره بر پایه اقتدار ایستادگی کرده است.

وی درباره موضوع سلاح هسته‌ای نیز تاکید کرد: ما به دنبال سلاح هسته‌ای نیستیم. در این زمینه، نظر شخصی خودم را بار‌ها بیان کرده‌ام و اعلام کرده‌ام که مواضع ایران همیشه شفاف و روشن است.