سازمان ملی هوش مصنوعی می‌تواند نظام اداری کشور را متحول کند

سعیدرضا عاملی، عضو حقیقی شورای عالی انقلاب فرهنگی و رئیس دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران، در گفت‌و‌گو با خبرنگار حوزه هوش مصنوعی خبرگزاری صدا و سیما درباره توسعه هوش مصنوعی در ایران گفت: زمانی صحبت از انقلاب صنعتی چهارم بود و تعبیر انقلاب سایبرنتیک به کار می‌رفت؛ الان همان مفهوم انقلاب صنعتی چهارم به معنای حضور هوش مصنوعی در فرآیند‌های کار، تولید و نیاز‌های اساسی زندگی مطرح است. آقای عاملی درباره کاربری هوش مصنوعی در جهان امروز گفت: هوش مصنوعی در تمام حوزه‌های فرایندمحور کارآمد است. از صنعت و کشاورزی گرفته تا خدمات و حکمرانی، هرجا که فرآیندی وجود دارد، هوش مصنوعی می‌تواند نقشی ایفا کند.
عضو حقیقی شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره رویکرد رهبر انقلاب اسلامی به توسعه فناوری در کشور گفت: رهبر معظم انقلاب همواره از دوراندیشی بسیار بالایی برخوردار بوده‌اند و من کسی را جز ایشان در سطح مدیریت کلان کشور نمی‌شناسم که در طول این سال‌ها مدام بر اهمیت فناوری تأکید کرده باشد. ایشان جمله‌ای دارند که می‌گویند: «تا نفس دارم در حمایت از علم و فناوری کوتاهی نخواهم کرد.» این رویکرد کلان ایشان است. قبلاً هم در حوزه‌هایی مانند فناوری نانو، بایو، حوزه‌های خلاقانه و سایر فناوری‌های نوین تأکیدات زیادی داشتند. او درباره تاکید رهبری بر اهمیت هوش مصنوعی افزود: وقتی ایشان می‌گویند ایران باید جزو ده کشور اول جهان در هوش مصنوعی باشد، چشم‌اندازشان این است که جمهوری اسلامی ایران باید در حوزه‌های اقتصاد، فناوری، خدمات به شهروندان و آسایش جامعه، از قدرت‌های بزرگ جهانی باشد.

سند ملی هوش مصنوعی، نتیجه بیش از دو سال تلاش شورای عالی انقلاب فرهنگی
آقای عاملی با تاکید بر اهمیت سند ملی هوش مصنوعی گفت: ما خوشحالیم که شورای عالی انقلاب فرهنگی پس از طی مسیر دو و نیم ساله، موفق به تصویب سند ملی هوش مصنوعی شد. این سند به دلیل تمرکز بر نکات قابل تحقق، در قالب هفت ماده کوتاه تنظیم شده است. کوتاه‌نویسی در این سند به این منظور بوده که تنها مواردی ذکر شوند که قابل اجرا هستند و حتماً باید محقق شوند. سند هوش مصنوعی ماهیتی پویا دارد و پویایی این سند نیز ناشی از توجه به سازوکار اجرایی مصوبه است.
هوش مصنوعی نیاز به متولی قدرتمند دارد
عضو حقیقی شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اهمیت وجود و میزان اثرگذاری سازمان ملی هوش مصنوعی در کشور گفت: در سند تاسیس سازمان ملی هوش مصنوعی، این نهاد به عنوان نهادی زیرنظر رئیس جمهور پیش‌بینی شده است. اگر به شورای راهبری نگاه کنید، می‌توان گفت تقریبا تمام وزارتخانه‌های اصلی که در امور راهبردی کشور نقش دارند، از جمله وزارت صنعت و معدن، وزارت دفاع، وزارت بهداشت و درمان، وزارت علوم در این شورا عضویت دارند، چرا که هوش مصنوعی موضوعی است که به همه این حوزه‌ها مرتبط است و محدود به یک دستگاه خاص نیست.
عاملی با تاکید بر نیاز به حداکثر حیطه اختیارات و قدرت برای متولی هوش مصنوعی در کشور گفت: سازمان ملی هوش مصنوعی باید در جایگاهی بالادست قرار گیرد؛ چراکه همه، به نوعی درگیر کاربرد هوش مصنوعی در فرایند‌های کاری، تولید، توزیع، تصمیم‌گیری و سایر امور خود هستند.

سازمان ملی هوش مصنوعی برای تحول آفرینی باید بالادست همه دستگاه ها قرار گیرد
آقای عاملی با توجه به نقش بخش خصوصی در توسعه و کاربرد هوش مصنوعی در کشور گفت: ممکن است سازمان ملی هوش مصنوعی تعدادی نیروی جدید به کار گیرد، اما می‌توان تدابیری اندیشید که بخش عمده فعالیت‌ها به بخش خصوصی واگذار شود و سازمان نقش مدیریت و نظارت بر انجام کار‌ها را بر عهده داشته باشد. سازمان ملی هوش مصنوعی، می‌تواند شورای راهبری هوش مصنوعی را پشتیبانی کند و یکی از وظایف این سازمان، راهبری و مدیریت گسترش خدمات هوش مصنوعی در عرصه‌های مختلف است. عضو حقیقی شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره نقش سازمان ملی هوش مصنوعی در کشور گفت: سوالی که مطرح می‌شود درباره این وظیفه سازمان است که اگر این سازمان بخواهد به‌طور قوی شروع به کار کند، وظیفه دستگاه‌های دیگر چیست؟ آیا سازمان باید فقط نظارت و هماهنگی کند یا خود انجام‌دهنده کار باشد؟ اگر این سازمان حذف شود و ناظر و اجراکننده یکی باشند، آیا این با سند ملی هوش مصنوعی که تعریف شده، سازگار است؟ جواب منفی است. چون هوش مصنوعی حوزه‌ای گسترده است که کل نظام اقتصادی، سیاسی و فرهنگی را در برمی‌گیرد (بخش‌های اقتصادی، صنعت، کشاورزی و خدمات همه تحت تأثیر آن هستند) بنابراین باید بالادست همه دستگاه‌ها قرار گیرد. این سازمان نمی‌تواند ذیل هیچ وزارتخانه‌ای مانند وزارت ارتباطات، وزارت صنعت یا معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تعریف شود. جایگاه این نهاد باید فراتر از اینها باشد. مثلا به‌نظر می‌رسد با ساختار متراکم موجود در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری که شامل بنیاد ملی نخبگان با شبکه گسترده کشوری و چندین ستاد فناوری فعال است، تمرکز و مرجعیت لازم برای مدیریت تحولی هوش مصنوعی فراهم نخواهد شد.

سازمان ملی هوش مصنوعی، موتور محرکه چابک سازی دستگاه های کشور
آقای عاملی با اشاره به امکانات هوش مصنوعی برای تسهیل امور گفت: برخی از وزارتخانه‌هایی که امروز داریم، از اوایل انقلاب تاکنون از یک ساختمان برای یک وزارتخانه به بیشتر از بیست ساختمان  توسعه یافته‌اند. با بهره‌گیری از فناوری هوش مصنوعی، بسیاری از این ساختمان‌ها و ساختار‌های فیزیکی قابل حذف یا بازسازی خواهد بود. او درباره کارایی سازمان ملی هوش مصنوعی در تسریع و تسهیل امور کشور گفت: درست است که ما یک ساختار و سازمان جدید ایجاد می‌کنیم، اما این سازمان می‌تواند چابکی و کارآمدی نظام موجود را افزایش دهد و تغییرات لازم را به وجود آورد؛ تغییراتی که حتماً باید رخ دهند. بنابراین، تشکیل سازمان ملی هوش مصنوعی در واقع به عنوان یک سازمان واسطه برای بازسازی نظام اداری و وزارتخانه‌ای کشور عمل می‌کند. اگر با این دیدگاه به موضوع نگاه کنیم، قطعاً هزینه و فایده آن منطقی خواهد بود. عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره اثرگذاری هوش مصنوعی بر ساختار‌های حکمرانی آینده گفت: به نظر من، سازمان ملی هوش مصنوعی مقدمه‌ای برای انقلاب در نظام حکمرانی کشور است و می‌تواند بازنگری اساسی در ساختار وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های دولتی ایجاد کند. بخش عمده‌ای از کار‌هایی که سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها انجام می‌دهند، شامل خدمات، نظارت، ارزیابی و بازنگری است و همه این امور حوزه فعالیت هوش مصنوعی است.

مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی، فقط در همان شورا قابل تغییر است

سعیدرضا عاملی عضو حقیقی شورای عالی انقلاب فرهنگی، با اشاره به مصوبه ای درباره ستاد هوش مصنوعی و نسبت آن با سند ملی هوش مصنوعی گفت: مصوبات شورای انقلاب عالی فرهنگی فقط توسط خود شورا قابل تغییر است و دولت نمی‌تواند به تنهایی این مصوبات را اصلاح کند. اگر اعضای محترم شورا که ریاست آن بر عهده رئیس جمهور محترم است قانع شوند، پیشنهادات می تواند بررسی شود. ضمن اینکه اکنون مجلس شورای اسلامی نیز مصوبه‌ای در این زمینه داشته که به‌طور خاص مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی را به قانون تبدیل کرده است. هرچند فرآیند تصویب نهایی آن هنوز تکمیل نشده، اما همین امر یک مانع حقوقی دیگر ایجاد کرده است. اما نقد جدی‌تر، بحث کاربردی موضوع است که باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری هم‌اکنون دارای بیش از ۱۰ ستاد علمی و فناوری فعال است. اگر سازمان ملی هوش مصنوعی هم صرفاً به عنوان یک ستاد دیگر در کنار آنها تعریف شود، نشان‌دهنده آن است که اهمیت و جایگاه واقعی این موضوع دیده نشده است. عاملی با یادآوری اهمیت تسریع امور توسعه هوش مصنوعی اضافه کرد: در مجموع، ما فرصت زیادی برای درجا زدن در فرآیند‌های نهادی نداریم. دولت تنها سه سال دیگر فرصت دارد تا ایده‌های کلیدی خود را به نتیجه برساند و نباید این فرصت صرف اختلافات ساختاری و تعارضات نهادی شود.

انقلاب در حکمرانی کشورها به وسیله هوش مصنوعی
رئیس دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران، با اشاره به نمونه‌های جهانی بهره گیری از هوش مصنوعی برای اصلاح ساختار‌های دولتی گفت: دولت هند برای کاهش فساد در نظام اداری که به شدت فراگیر بود، به سمت هوشمندسازی حرکت کرد و موفق شد با بهره‌گیری از هوش مصنوعی، فساد را تا ۳۰ درصد کاهش دهد. عضو حقیقی عالی انقلاب فرهنگی در ادامه با تاکید بر اهمیت نقش هوش مصنوعی بر آینده اداره کشور گفت: حداقل در این مقطع که سهم تولید ناخالص ملی ما از اقتصاد دولتی حدود چهل درصد است و نظام اداری که جامعه را اداره می‌کند بین چهل تا شصت درصد زیر نظر دولت قرار دارد، نیازمند یک سازمان ملی دولتی هستیم که بتواند این مجموعه را راهنمایی کند و آن را به وضعیت بهینه برساند. در نتیجه این موضوع از نظر تحولی که ایجاد می‌کند واقعاً انقلابی است. این مسئله نیازمند یک رویکرد انقلابی و تحول‌آفرین در مسیر توسعه است تا بتوانیم از این ظرفیت به نفع خودمان بهره ببریم.
فاصله «علم» و «عمل» کشور در هوش مصنوعی
ما الان حداقل جزء دوازده کشور اول جهان در تولید مقالات علمی مرتبط با هوش مصنوعی هستیم؛ این را شاخص‌های بین‌المللی مانند ISI نشان می‌دهد. اما در به‌کارگیری هوش مصنوعی، رتبه ما بسیار پایین است، رتبه ۸۹ را داریم که وضعیت خوبی نیست. مشکل اصلی ما فاصله بین علم و عمل است؛ وضعیت علمی کشور خوب است، ولی وضعیت عملی ما ضعیف است. اگر بخواهیم به ده کشور اول جهان در آمادگی و به‌کارگیری هوش مصنوعی برسیم، باید یک جدول زمان‌بندی پنج‌ساله تدوین کنیم و بر اساس آن پیش برویم. سهم ما از تولید ناخالص داخلی (GDP) جهان وضعیت مطلوبی ندارد. سهم ایران با توجه به جمعیت کشور، تناسب منطقی و قابل قبولی ندارد. عوامل متعددی در این وضعیت نقش داشته‌اند؛ از جمله مهم‌ترین آنها تحریم‌های اقتصادی است که فشار گسترده‌ای بر اقتصاد کشور وارد کرده است. در نظام‌های حکمرانی پیشرفته نیز، وزن حوزه هوش مصنوعی بسیار بالاست و سهم آن در توسعه ملی چشم‌گیر است.

توسعه در زمینه هوش مصنوعی می تواند تحریم را هم بی اثر کند
آقای عاملی هوش مصنوعی را یک قدرت فراسرزمینی دانست و گفت: در بستر فضای مجازی جهانی، بسیاری از ارتباطات و تعاملات بدون نیاز به ویزا یا قواعد تابعیت رسمی صورت می‌گیرد. در واقع، نوعی «فراشهروندی» دیجیتال در حال شکل‌گیری است که فرصت‌های بی‌نظیری در اختیار ما قرار می‌دهد.
اگر این فرصت‌ها را درست درک و مدیریت کنیم، حتی در شرایط تحریم نیز می‌توانیم وضعیت اقتصادی کشور را بهبود بخشیم. این سطح از کار نیازمند تمرکز، اختیارات کامل، و اراده‌ای نافذ در کل نظام اجرایی کشور است.
سرمایه انسانی، بزرگترین دارایی ما در مسیر هوش مصنوعی
عضو حقیقی شورای عالی انقلاب فرهنگی تاکید کرد: معتقدم نخبه‌ترین نیروهای انسانی کشور با بالاترین سطح دستمزد و حمایت، باید در این حوزه مستقر شوند. اینجا نقطه کلیدی آینده ماست. نباید اجازه داد نخبگان ایرانی که امروز در شرکت‌های بزرگ بین‌المللی، از جمله در سیلیکون‌ولی مشغول به کار هستند، تنها در خدمت اقتصاد دیگر کشور‌ها باشند. این افراد سرمایه‌های انسانی جمهوری اسلامی ایران هستند و باید با جذب و حمایت واقعی، آنها را به کشور بازگرداند و در موقعیت‌های تحول‌آفرین قرار داد.