سنج و دمام محرم آیینی از سنت ها در گچساران
آیین‌های عزاداری ماه محرم در گچساران با اجرای سنتی «سنج و دمام» حال و هوایی متفاوت به خود می‌گیرد.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیمای کهگیلویه و بویراحمد، عزاداری ماه محرم تنها آیینی است که هیچ گاه کهنه نمی شود و تاریخ مصرف هم ندارد.مردم در جای جای استان با آداب‌ورسوم و ویژگی‌های قومی خود در این ماه عزاداری می‌کنند، اما یکی از منحصربه‌فردترین این عزاداری‌ها در مناطق جنوبی ایران، عزاداری گچسارانی‌ها است.
سنت‌های عزاداری در گچساران گوناگون است و یکی از جالب‌ترین این مراسم‌ها، سنت سنج و دمام‌زنی در این شهرستان است.
سنج و دمام‌زنی در گچساران، نماینده یک‌صدای تاریخی است؛ صدایی که از کوچه‌های جنوب برمی‌خیزد، اما در گوش همه شیعیان جهان می‌پیچد؛ صدای زنگی که هرساله با آغاز محرم، قلب تاریخ را دوباره به تپش وا‌می‌دارد.
این آیین، همان‌قدر که سنت است، مسئولیت نیز هست؛ مسئولیت زنده نگه‌داشتن پیام عاشورا در متن زندگی امروز.
سازهای دمام زنی
آیین دمام‌زنی در گچساران، مراسمی قدیمی است که در آن از سازهای دمام، سنج، اشکون، غمبر و بوق استفاده می‌شود.
سنج و دمام، دو وسیله‌ای که همگان آنها را به‌عنوان مهم‌ترین علامت محرم و عزاداری در این شهرستان می‌دانند، ابزاری هستند که شاید تاریخچه ورود آنها به هیات‌های عزاداری مردمان این دیار فاصله فراوانی با چند دهه اخیر نداشته باشد؛ اما اکنون تبدیل به علامت آغاز محرم و شروع عزاداری در هیات‌ها شده‌اند.
دمام وسیله ای برای دعوت مردم برای شرکت در عزاداری مام محرم
در این آیین، برای جمع‌کردن عزاداران و سینه‌زنان، بعد از ذکر، روضه و زیارت‌نامه و پیش از آغاز سینه‌زنی، مراسم سنج و دمام از دیرباز تاکنون اجرا می‌شود. به‌طوری‌که هنگام نواختن سنج و دمام، در روحیه فرد شنونده حس عجیبی ایجاد می‌شود.معمولاً هر هیأت سینه‌زنی، تعدادی دمام داشته که در مراسم عزاداری به کار بسته می‌شود.
ساز‌هایی از دل شور و سوگ
سنج، متشکل از دو کفه فلزی (عموماً از جنس فلز برنج) است که با برخورد آنها به یکدیگر، صدای خاص و نافذی تولید می‌کند.
این ساز در ابعاد گوناگونی ساخته و مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما سنجی که در مناطق جنوبی مورد استفاده قرار می‌گیرد، کوچک‌تر و به‌قاعده کف دست، یا شاید هم کمی بزرگ‌تر از آن باشد.
سنج و دمام روایت شور محرم در گچساران
دمام نیز سازی کوبه‌ای است.
البته اطلاق این نام به این نوع ساز، تنها مختص مناطق جنوبی ایران است؛ چیزی شبیه به طبل یا دُهُل.
این ساز شامل یک بدنه استوانه‌ای است که در دو طرف آن، پوست حیوان کشیده شده و با استفاده از چوبی بر آن نواخته می‌شود.
صدای برخاسته از آن، حاصل ارتعاش پوست کشیده شده بر دو سوی دمام است.
نوازنده با چوب به یک‌طرف (بی‌نشان) می‌نوازد که صدایی بم دارد و با دست دیگر بر سوی دیگر (نشان‌دار) که صدایی زیر دارد، ضربه می‌زند.
تاریخچه آیین دمام‌زنی در گچساران
سنج و دمام‌زنی، مراسمی سنتی است که در ماه محرم و ایام عزاداری سرور و سالار شهیدان اباعبدالله‌الحسین علیه‌السلام، از گذشته تا حال، در هیئت‌های سینه‌زنی گچسارانی‌ها اجرا می‌شده است.با آغاز جنگ تحمیلی و مهاجرت عده کثیری از هم‌وطنان آبادانی به گچساران، به‌نوعی پای این آیین قدیمی به این شهرستان نیز باز شد.از آن زمان تاکنون، هرساله در ماه محرم، شاهد برگزاری این نوع مراسم در گچساران هستیم.
در مراسم دمام‌زنی، تعدادی دمام می‌زنند و تعدادی با در دست داشتن سنج و بوق، دمام‌زنان را همراهی می‌کنند.
دمام‌زنی از دوران گذشته تاکنون، علاوه بر مراسم سینه‌زنی ایام محرم، برای باخبر کردن مردم از ماه‌های محرم و صفر و نیز دعوت آنها به روضه‌ها و مراسم‌های عزاداری اباعبدالله علیه‌السلام، به‌ویژه در نواحی جنوب غربی تا جنوب شرقی ایران، از گذشته دور رایج بوده است.
ترکیب نواخته شدن سنج و دمام، از دیرباز در مناطق جنوبی ایران که البته قدمتی چند صد ساله دارد، در مراسم سوگواری مذهبی، به‌ویژه ایام محرم و صفر، متداول بوده است. این ترکیب، نوایی خاص و سوزناک ایجاد می‌کند که مراسم‌های عزاداری را منحصر‌به‌فرد می‌سازد.
صف‌آرایی برای روایت حماسه
تعداد دمام‌زنان در گچساران متفاوت است؛ گاهی از ۷ نفر شروع می‌شود و تا دو برابر این عدد و حتی بیشتر نیز می‌رسد.
این تعداد، بسته به توان و بضاعت حسینیه و دمام‌زنان متفاوت است.
در این آیین، یک نفر به‌عنوان اشکون (دمام‌زن حرفه‌ای) در مرکز صف دمام‌زنان قرار می‌گیرد. دو نفر در سمت راست و چپ او، نقش غمبر را ایفا می‌کنند و باقی با آهنگی موزون همراه می‌شوند.
سنج‌زنان نیز در میان دمام‌زنان جای می‌گیرند و با هم‌نوایی مشخص، صدای سنج و دمام را به گوش و دل‌های عزاداران حسینی می‌رسانند.
در گچساران، شروع دمام‌زنی با نواختن بوق یا همان شیپور مخصوص است و پس از لحظاتی که از نواختن سنج و دمام گذشت، بوق دوباره نواخته می‌شود.
این روند تا پایان مراسم، با همین نظم ادامه دارد.
مدت‌زمان آیین دمام‌زنی چیزی حدود ۲۰ تا ۴۰ دقیقه است؛ اما در پاره‌ای موارد مانند شب و ظهر عاشورا، این آیین چندین ساعت به طول می‌انجامد و با دسته‌های عزاداری در خیابان‌های اصلی شهر تا گلزار مطهر شهدا ادامه می‌یابد.