در حالی که تحریم‌ها اقتصاد ایران را تحت فشار گذاشته، معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت از احیای ۵۹۴ معدن کوچک در سال ۱۴۰۳ خبر داد – رشدی ۲۹۶ درصدی که می‌تواند هزاران شغل ایجاد کند، تولید را جهش دهد و وابستگی به واردات را کاهش دهد، اما کارشناسان هشدار می‌دهند که بدون اصلاحات، این موفقیت پایدار نخواهد ماند.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری صداوسیما، آقای آقاجانلو معاون وزیر صمت و رئیس هیئت عامل سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی به تازگی خبر خوبی را اعلام کرد: نزدیک به ۶۰۰ معدن در سال گذشته، احیا و فعال شدند. براساس عملکرد طرح احیا، فعال‌سازی و توسعه معادن کوچک مقیاس، از ابتدای راه‌اندازی طرح احیا در سال ۹۷ تا پایان سال گذشته، ۲۳۷۳ معدن کوچک مقیاس، احیا، فعال‌سازی و توسعه یافت. از این تعداد، ۵۹۴ معدن مربوط به سال ۱۴۰۳ بود که با توجه به برنامه هدف (۱۵۰ معدن)، رشد ۲۹۶ درصدی در عملکرد طرح احیا، فعال‌سازی و توسعه معادن کوچک مقیاس حاصل شد. این در حالی است که طی سال ۱۴۰۲، تعداد معادن احیا، فعال سازی و توسعه یافته، ۴۹۳ معدن بود.
تصور کنید معادن متروکه‌ای در دل کویر‌های کرمان یا کوهستان‌های یزد که سال‌ها خاک می‌خوردند، ناگهان به زندگی بازمی‌گردند و چرخ اقتصاد محلی را می‌چرخانند. این دقیقاً همان چیزی است که محمد آقاجانلو، معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت، در گزارش تازه‌اش توصیف کرد.
این معادن کوچک – که بیش از ۹۸ درصد کل معادن ایران را تشکیل می‌دهند – اغلب قربانی مشکلات مالی، فنی یا اداری شده بودند، اما حالا به عنوان موتور‌های پنهان اقتصاد عمل می‌کنند. طبق گزارش‌های ایمیدرو، آنها حدود ۸۵ درصد اشتغال بخش معدن را تأمین می‌کنند و احیای‌شان می‌تواند تولید مواد کلیدی مانند سنگ‌آهن، مس و سرب را تا ۱۵ درصد افزایش دهد. برای مثال در استان کرمان، بیش از ۲۰۰ معدن کوچک دوباره فعال شده‌اند و صد‌ها کارگر محلی از بیکاری نجات پیدا کردند، در حالی که قیمت جهانی مس به بالای ۱۰ هزار دلار در تن رسیده و فرصت‌های صادراتی را وسوسه‌کننده کرده. آقاجانلو تأکید کرد: "با جهش تولید، وابستگی به واردات کم می‌شود و اقتصاد مقاومتی واقعی می‌شود. " این دستاورد بخشی از برنامه گسترده‌تر دولت برای مقابله با تحریم‌هاست. جایی که بخش معدن – با ظرفیت ۱۰۰ میلیون تن تولید سالانه سنگ‌آهن – می‌تواند نقش ناجی را بازی کند.
اما در پس این آمار درخشان، سایه برخی چالش‌ها همچنان سنگینی می‌کند. گزارش‌های سازمان حفاظت محیط زیست نشان می‌دهد که بسیاری از این معادن کوچک، آلاینده‌های آب و خاک تولید می‌کنند و بدون استاندارد‌های "سبز"، می‌توانند به فاجعه زیست‌محیطی تبدیل شوند. حوادث معدنی سال ۱۴۰۲، مانند ریزش‌هایی که جان کارگران را گرفت نیز زنگ خطری برای ایمنی پایین است. کارشناسان اقتصادی هشدار می‌دهند که بدون سرمایه‌گذاری پایدار، این رشد موقتی خواهد بود؛ تورم و کمبود تسهیلات مالی همچنان معدن‌کاران کوچک را آزار می‌دهد. در واقع، اگرچه احیای ۵۹۴ معدن می‌تواند بیش از ۱۰ هزار شغل مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کند و تولید را به سطوح جدیدی برساند، اما تحلیل‌گران می‌گویند این موفقیت بدون اصلاحات ساختاری، مثل داستان حباب‌های اقتصادی، ممکن است بترکد.
برای تبدیل این رکورد به یک پیروزی پایدار، پیشنهادات کاربردی زیر می‌تواند راهگشا باشد:
🔺️ ابتدا، صندوق بیمه فعالیت‌های معدنی باید بودجه‌اش را دو برابر کند تا وام‌های کم‌بهره بیشتری به معدن‌کاران کوچک بدهد – اقدامی که می‌تواند مشکلات مالی را در نطفه خفه کند.
🔺️ دوم، ایمیدرو با همکاری دانشگاه‌ها، فناوری‌هایی مانند GIS و هوش مصنوعی را برای نقشه‌برداری دقیق معادن و مدیریت منابع پایدار مستقر کند، که این کار می‌تواند بهره‌وری را ۲۰ درصد افزایش دهد.
🔺️سوم، تشکیل کمیته‌های مشترک بین وزارت صمت و سازمان محیط زیست برای نظارت دقیق‌تر، با تمرکز روی "معدن‌کاری سبز"، تا آلودگی‌ها را به حداقل برساند و اعتماد عمومی را جلب کند.
🔺️چهارم، برنامه‌های آموزشی فشرده برای کارگران، همراه با استاندارد‌های ایمنی بین‌المللی، که می‌تواند نرخ حوادث را تا ۳۰ درصد کاهش دهد و نیروی کار ماهرتری بسازد.
🔺️ در نهایت، برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی یا خصوصی، دولت می‌تواند معافیت‌های مالیاتی پنج‌ساله ارائه دهد – حرکتی که ایران را به عنوان هاب مواد معدنی خاورمیانه معرفی کند و جریان سرمایه را باز کند.
این گزارش، بر پایه آمار رسمی وزارت صمت، گزارش‌های ایمیدرو و مصاحبه‌های رئیس هیئت عامل ایمیدرو، تصویری از یک فرصت طلایی می‌کشد: اگر چالش‌ها مدیریت شوند، هدف احیای ۲۰۰ معدن دیگر در ۱۴۰۴ نه تنها دست‌یافتنی است، بلکه می‌تواند اقتصاد ایران را به سطح جدیدی پرتاب کند. اما موفقیت واقعی در پایداری نهفته است – نه در رکورد‌های لحظه‌ای.
گزارش از میثم پوراعظم