جنگ شناختی چطور ذرهذره ذهن و هویت را تغییر میدهند؟
به گزارش خبرگزاری صداوسیما؛ جنگ شناختی در رسانههای بیگانه، با چهار مرحله پنهان، به تدریج ذهن و هویت افراد را تغییر میدهد. این مراحل شامل ایجاد شک و تردید، ارائه اطلاعات جهتدار، تحریف واقعیت و در نهایت، تحکیم باورهای جدید است. این فرایند به شکلی آرام و نامحسوس انجام میشود تا افراد متوجه تغییرات در افکار و باورهای خود نشوند.
۴ مرحله پنهان عملیات شناختی در رسانههای بیگانه
جنگ شناختی چطور ذرهذره ذهن و هویت را تغییر میدهند؟
همذاتپنداری اولیه (Built Trust Phase)
در این مرحله هدف اصلی ایجاد حس اعتماد و همراهی عاطفی با مخاطب است. رسانه یا عامل عملیات شناختی با نشان دادن همدلی، بازتاب دغدغههای واقعی و حتی پوشش رویدادها از زاویهای نزدیک به باورهای موجود مخاطب، سد اولیه بیاعتمادی را میشکند.
🔹 روشها:
- پوشش رویدادهای محبوب یا مذهبی با لحن مثبت
- بازگو کردن مشکلات واقعی جامعه بدون حمله مستقیم به بنیانهای فکری
🔹 مثال: ایران اینترنشنال در سالهای اولیه، پخش مستقیم مراسم مذهبی مثل اربعین را با دیدی مثبت پوشش میداد
بازتعریف ارزشها (Reframe Values)
پس از ایجاد اعتماد، چارچوبهای ارزشی موجود با افزودن عناصر جدید یا تفسیر متفاوت از مفاهیم سنتی، تغییر تدریجی میکنند.
🔹 روشها:
بازتعبیر مفاهیم مذهبی در قالب ارزشهای فردگرایانه یا سکولار
برجستهکردن آزادیهای فردی بهعنوان پیششرط پیشرفت در برابر محدودیتهای مذهبی-سیاسی
ارائه روایتهای انتخابی از تاریخ که در آن سنتها مانع پیشرفت معرفی شوند
پیوند دادن سبک زندگی غربی با «موفقیت» و سبک زندگی ایرانی-اسلامی با «عقبماندگی»
- استفاده از روایتهای تاریخی یا فرهنگی که دین را در حاشیه قرار میدهد
- برجستهسازی فردیت و آزادی شخصی بهعنوان اصل برتر
🔹 مثال:
گفتوگو با شخصیتهایی که از خانواده مذهبی آمده، اما در خارج با سبک زندگی غربی موفق شدهاند
بازخوانی چهرههای تاریخی بهگونهای که نقش دین در موفقیت آنها کمرنگ یا منفی نمایش داده شود
ایجاد تعارض هویتی (Identity Conflict)
در این مرحله، مخاطب بین هویت ایرانی اسلامی و ارزشهای تازه تزریقشده دچار دوگانگی میشود. شک و چالش نسبت به باورهای پیشین، زمینه روانی لازم برای پذیرش روایت جدید را ایجاد میکند.
🔹 روشها:
تقابل آشکار بین الگوهای ایرانی اسلامی و الگوهای مدرن موفق در غرب
روایتهای گزینشی از تاریخ یا دین که با برجستهسازی نقاط ضعف، حس تردید ایجاد کند
نمایش تضاد نسلی میان جوانان و والدین مذهبی
تأکید بر ناکارآمدی ساختارهای دینی در حل مسائل اجتماعی (اعتیاد، خشونت، فقر)
جایگزینی روایت (Narrative Replacement)
این مرحله قلب عملیات شناختی است روایت قبلی از ذهن مخاطب حذف و یک مدل فکری تازه، جذاب و خودقابل دفاع جای آن را میگیرد.
🔹 روشها:
قهرمانسازی از شخصیتهایی که در تضاد با هویت ایرانی اسلامی دارند
روایتهای مثبت و احساسی از ایران پیش از اسلام یا از کشورهای غربی بهعنوان الگوی پیشرفت
حذف تدریجی نمادهای ایرانی اسلامی از فضای خبری و هنری
🔹 مثالها:
مستندهای پرزرقوبرق درباره دوران پهلوی و برجستهکردن آن در برابر تاریخ اسلامی
قهرمانسازی از اپوزوسیون غرب گرا و تجزیه طالبان و معرفی آنها بهعنوان «صدای واقعی مردم ایران»
تولید محتوای هنری که جایگزین نمادهای مذهبی، نمادهای ملی یا جهانی را قرار میدهد
شما چه مثالهای واقعی دیگری از این ۴ مرحله سراغ دارید؟
خبرنگار: سجاد احیایی