عطاالله پورعباسی، دبیر ستاد راهبری توسعه علوم و فناوری شناختی، مأموریتهای این ستاد، نقشه راه جدید، وضعیت فناوریهای بومی شده مانند تحریک عمقی مغز (DBS) و جایگاه علمی ایران در حوزه علوم شناختی را تشریح کرد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما: عطاالله پورعباسی دبیر ستاد راهبری توسعه علوم و فناوری شناختی در مصاحبهای تفصیلی با خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما آخرین وضعیت حوزه علوم و فناوری شناختی در کشور را تشریح و تأکید کرد: ستاد علوم شناختی به دنبال اکتساب، بومیسازی و نفوذ فناوریهای روز عصبشناختی در جامعه است تا امکان دسترسی عادلانه برای همه افراد فراهم شود.
تعریف علوم و فناوری شناختی
دبیر ستاد توسعه علوم شناختی در تعریف این حوزه گفت: علوم و فناوری شناختی، مجموعهای از دانشها هستند که به ما کمک میکنند بفهمیم مغز چگونه کار میکند. سؤال اصلی این حوزه این است که ما چگونه میاندیشیم، چگونه دادهها و اطلاعات محیطی را دریافت میکنیم، چگونه تصمیمگیری میکنیم و چگونه رفتارها شکل میگیرند.
وی افزود: فناوری شناختی نیز شامل هر حوزهای است که ما را جهت شناسایی، تقویت و بهبود کارکردهای مغزی کمک کند. این فناوریها شامل خواندن مغز (دریافت سیگنالهای مغزی)، تقویت کارکردهایی مانند حافظه و همچنین پیشگیری و درمان اختلالاتی نظیر بیماریهای فراموشی هستند.
مأموریتهای چهارگانه ستاد علوم و فناوری شناختی
پور عباسی درباره مأموریتهای ستاد علوم و فناوری شناختی گفت: بر اساس سند توسعه فناوریهای شناختی مصوب سال ۱۳۹۰، چهار هدف کلان برای ستاد تبیین شده است:
۱- حفظ و ارتقای جایگاه علمی کشور در حوزه علوم شناختی و فناوریهای عصبشناختی.
۲- استقلال فناورانه با رصد فناوریهای مؤثر بر ارتقای کارکردهای مغزی و بومیسازی آنها.
۳- کمک به درمان و کاهش بار بیماریهای شناختی، از جمله بیماریهای طیف اوتیسم، بیشفعالی و اختلالات یادگیری
۴. تحقق اهداف برنامه هفتم توسعه، که در آن علوم شناختی و فنون مغز جزو ۶ حوزه فناوریهای پیشران و اقتدار آفرین تعیین شدهاند.
نقشه راه، بازار و هدف ۷۰ درصدی تولید داخل در فناوریهای شناختی
کاربردیسازی به عنوان مأموریت اصلی
عطاالله پورعباسی تصریح کرد: در دوره جدید، مأموریت خیلی روشنی به نام کاربردیسازی همه دانش و فناوری توسعه یافته در علوم شناختی، در دستور کار قرار گرفته است.
وی افزود که در حال حاضر حدود ۱۳۰ شرکت فعال در حوزه علوم و فناوری شناختی حضور دارند که از این تعداد، حدود ۵۰ شرکت دانشبنیان هستند.
چشمانداز بازار و هدفگذاری
دبیر ستاد علوم و فناوریهای شناختی با اشاره به شیوع اختلالات روانشناختی و شناختی در عصر جدید در دنیا و همین طور کشور گفت: برای درمان و پیشگیری یک بازار بزرگ فناوری در این حوزه وجود دارد. با این حال، در حال حاضر تنها ۱۰ تا ۱۵ درصد نیاز بازار از طریق ظرفیتهای داخلی پاسخ داده میشود و کشور همچنان به واردات وابسته است.
وی نقشه راه جدید ستاد را مشتمل بر ۱۰ برنامه ملی دانست و هدفگذاری کرد: بنا داریم سهم تولید داخل و فناوران داخل را در پاسخ به نیازهای ملی زیاد بکنیم و حداقل به ۷۰ درصد برسانیم که این هدف تا پایان برنامه هفتم محقق خواهد شد.
تمرکز بر سلامت و آموزش
پورعباسی اولویتهای کاربردیسازی در ستاد علوم و فناوری شناختی را شامل دو حوزه کلیدی دانست:
۱- ارتقای سلامت شناختی، شامل پیشگیری و درمان اختلالات شناختی نظیر پارکینسون و اختلالات حسی - حرکتی.
۲- توسعه علوم و فناوری شناختی در آموزش و پرورش، با هدف تقویت و ارتقای ظرفیت شناختی و سرمایه شناختی دانشآموزان که به کارگیری فناوریهای عصبشناختی در این حوزه میتواند بهرهوری فعالیتهای یاددهی و یادگیری را بالا ببرد و سواد دانشآموزان را ارتقا دهد.
توسعه فناوریهای پیشرفته و بومیسازی
دبیر ستاد علوم و فناوریهای شناختی با اشاره فناوریهای نوین شناختی درباره توسعه فناوری واسط مغز و رایانه (BCI) در کشور گفت: مهمترین کاربرد فناوریهای واسط مغز و ماشین در عرصه توانبخشی است؛ به ویژه در توسعه اندامهای مصنوعی هوشمند، با توجه به شیوع بالای سوانح و حوادث رانندگی که در کشور چندین محصول تجاری شده در این حوزه وجود دارد.
وی تأکید کرد: کشور ما از منظر نیروی انسانی یکی از برترین کشورها در حوزه واسط مغز و ماشین است و ستاد به دنبال همکاریهای بینالمللی با کشورهای حوزه بریکس (مانند چین، روسیه و برزیل) و سایر کنسرسیومها در قالب تبادل استاد، دانشجو و بازارهای مشترک است.
بومیسازی تحریک عمقی مغز (DBS) در کشور
عطاالله پورعباسی اعلام کرد: ه فناوری تحریک عمقی مغز (مشابه آنچه در جهان با پروژه نورالینک مطرح است) خوشبختانه در کشورمان توسعه داده شده است و چرخه این فناوری از مرحله ساخت تا مرحله کاشت توسط جراحان اعصاب تقریباً کامل شده و برای بیماران مبتلا به صرع مقاوم به درمان و پارکینسون استفاده میشود و پاسخهای بسیار خوبی به همراه داشته است.
وی افزود: تلاش میکنیم فناوری تحریک عمقی (DBS) را اقتصادی کنیم تا برای جمعیت بزرگتری از بیماران (پارکینسون، صرع مقاوم به درمان، افسردگیهای مقاوم به درمان) در دسترس باشد. امیدواریم این فناوری را تا پایان سال ۱۴۰۵ به صورت نیمه صنعتی در کشور داشته باشیم.
رشد ۲ برابری زیست بوم علوم شناختی تا پایان برنامه هفتم
پور عباسی درباره برنامههای این ستاد برای توسعه زیست بوم علوم و فناوریهای شناختی گفت: با توجه به ماهیت میانرشتهای علوم شناختی، مهاجرت متخصصان از رشتههای فنی (مانند کامپیوتر) و پزشکی (مانند روانپزشکی و اعصاب) به این حوزه زیاد بوده است. در حال حاضر، حدود ۳۰ رشته/مقطع در مقاطع ارشد و دکترا در این حوزه فعال است و مجموع "زیست بوم علوم شناختی" کشور چیزی حدود ۷۰۰۰ تا ۸۰۰۰ نفر تخمین زده میشود.
وی تأکید کرد: برنامه مهم ستاد این است که ظرفیت زیست بوم را تا پایان برنامه هفتم دو برابر بکنیم.
دبیر ستاد علوم و فناوریهای شناختی درباره تقویت پژوهشهای میانرشتهای ادامه داد: حوزه شناختی بسیار گسترده است، از مطالعات بنیادی و فلسفی (مانند فلسفه ذهن و مطالعات تطبیقی با آموزههای دینی و اسلامی) تا لبه فناوری (مانند کاشتنیهای مغزی). مهمترین سیاست ستاد برای ایجاد همگرایی و ترغیب پژوهشهای میانرشتهای، حمایت از گروههای ناهمگون است. گروههای پژوهشی که اعضایشان از رشتههای مختلف (مثل علوم شناختی، فنی، کامپیوتر و پزشکی) باشند، در اولویت حمایت قرار میگیرند. این رویکرد در تأسیس رشتههای جدید در دانشگاهها نیز اعمال میشود.
الزامات اخلاقی و توسعه زیرساختهای علوم و فناوریهای شناختی
عطاالله پورعباسی به چالشهای اخلاقی جدی فناوریهای عصبی، از جمله خواندن مغز (ذهنخوانی) بدون اطلاع فرد یا نگارش مغز (وارد کردن سیگنال برای مجبور کردن فرد به انجام کاری خاص) اشاره کرد که به لحاظ نظری شدنی هستند. وی تأکید کرد: پژوهشگران و فناوران ملزم به رعایت کدهای اخلاقی و راهنماهای اخلاقی هستند و هیچ فناوری در کشور توسعه نخواهد یافت مگر آنکه استانداردهای اخلاقی را از کارگروههای اخلاق در پژوهش دریافت کند. در خصوص مبانی اخلاقی، هستههایی که در این زمینه کار میکنند، تعدادی وابسته به حوزه علمیه و پژوهشکدههای مرتبط هستند و ملاحظات اخلاقی کاملاً در چارچوب اخلاق زیستی اسلامی ترتیب داده شده است.
توسعه زیرساختهای ملی
دبیر ستاد علوم و فناوریهای شناختی درباره توسعه زیرساختهای ملی در این حوزه گفت: زیرساختهای مهمی در طول دو دهه گذشته به شرح زیر فراهم شده است:
۱. آزمایشگاه ملی نقشهبرداری مغز (NBML): بزرگترین و مهمترین زیرساخت برای توسعه پژوهشهای علوم شناختی در ۱۰ سال گذشته در منطقه.
۲. آزمایشگاه ملی نخستیسانان: بستری برای مطالعات پیشبالینی (حیوانی)، با ظرفیت نگهداری تا ۵۰۰ پریمات (نوعی میمون آزمایشگاهی)
۳- شبکه آزمایشگاههای علوم شناختی (لبزنت): متصلکننده ۶۰ آزمایشگاه موجود در کشور.
پایگاه ملی دادههای شناختی
پور عباسی با اشاره به پایگاه ملی دادههای شناختی به عنوان یکی از پروژههای کلان این ستاد گفت: یکی از پروژههای کلان ستاد در ۴ سال آینده، استقرار پایگاه ملی دادههای شناختی است. هدف این است که همه دادههای شناختی تولید شده در کشور (در دانشگاهها، آزمایشگاهها و مراکز درمانی) در یک پایگاه پشتیبان حضور داشته باشند. این پایگاه میتواند هزینه پژوهش را به مقدار زیادی کم کند. تدوین استانداردها و الگوریتمهای امنیتی برای این پایگاه آغاز شده و حتماً باید استانداردهای اخلاقی را برای دسترسی به اطلاعات رعایت کند.
دبیر ستاد علوم و فناوریهای شناختی درباره حمایتهای مالی از فناوران این حوزه گفت: ستاد از مرحله ایده تا مرحله تجاریسازی از شرکتها حمایت میکند و در صورت توجیه مناسب برای توسعه فناوری، حمایتها تقریباً بدون سقف خواهد بود.
عطاالله پورعباسی افزود: با همکاری بنیاد علم ایران، فراخوان حمایت از پژوهشهای عمیق در حوزه علوم شناختی منتشر میشود. سقف حمایت برای این پژوهشها در قالب گرنت، تا ۴.۵ میلیارد تومان است.
جایگاه علمی ایران در علوم و فناوری شناختی
دبیر ستاد توسعه علوم و فناوری شناختی تأکید کرد که در عموم زیرحوزههای علوم شناختی (مانند علوم اعصاب، علوم رفتاری، رابط مغز و ماشین)، رتبههای ما در جهان زیر ۲۰ است. وی افزود که جایگاه ایران در در مجموع علوم و فناوری شناختی در منطقه نیز تا سال گذشته اول بوده است.