خاک به عنوان منبع طبیعی، سرمایه ملی و بستر حیات، نقش اساسی در استقرار و رشد جوامع بشری و سایر جانداران دارد، چر اکه بقای زیست بشر در گرو بهره مندی از خاک سالم و غنی است و ۹۵ درصد غذای انسان از زمین تأمین میشود.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما خاک نقش مهمی در کیفیت هوا، سلامت آب، پایداری زیستبومها و حتی امنیت غذایی ایفا میکند. خاک سالم میتواند آلودگیها و ذرات معلق را جذب کرده و به کاهش گرد و غبار کمک کند، ظرفیت نگهداشت آب باران را افزایش دهد و مانع وقوع سیلابهای ناگهانی شود. همچنین با تقویت پوشش گیاهی، به بهبود کیفیت هوا و ایجاد فضاهای سبز پایدار کمک میکند.
در بسیاری از شهرها، باغهای شهری و فضاهای سبز کوچک به تولید غذای سالم، افزایش نشاط اجتماعی و ایجاد زیستبومهای متنوعتر کمک کردهاند.
امروزه عواملی، چون رشد شهرنشینی، ازدیاد زبالههای شهری و جذب شدن برخی مواد شیمیایی در خاک، حفاریهای معادن، چرای بی رویه دام ها، استفاده از سموم و آفت کشها و مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی، به فرسایش و آلودگی خاک و تخریب سطح زمین منجر شده است.
به گفته متخصصان، آلودگی خاک در حاشیه کلانشهرها ناشی از پسماند، پساب صنعتی و ورود مواد شیمیایی، یکی از تهدیدهای خاموش، اما رو به افزایش است.
آنها میگویند تشکیل تنها یک سانتیمتر خاک حاصلخیز صدها سال زمان میبرد؛ بنابراین حفاظت از خاک، نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی حیاتی برای آینده شهرها و جامعه است.
کارشناسان محیط زیست میگویند: ایران یکی از بالاترین نرخهای فرسایش خاک در جهان را دارد و ادامه این روند، میتواند امنیت غذایی و کیفیت محیط شهری را در دهههای آینده با چالش جدی روبهرو کند.
صفدر نیازی معاون آب و خاک وزارت جهاد و کشاورزی گفت: حدود شانزده و نیم تن در هکتار از اراضی کشور در معرض فرسایش خاک قرار دارد.
وی افزود: فرسایش خاک در ایران تقریبا معادل دو تا دو و نیم برابر آسیا و پنج تا شش برابر میانگین جهانی است و کنترل این وضع نیازمند همکاری پایدار همه دستگاههای مسئول است.
به گفته او طرح پزشک خاک با هدف تربیت کارشناسان و مروجین خاک در استانهای مختلف اجرا شده و این متخصصان در کنار کشاورزان، راهکارهای علمی برای بهبود حاصلخیزی و سلامت خاک ارائه خواهند کرد.
معاون آموزش و مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیطزیست هم با اشاره به شدتیافتن اثرات تغییر اقلیم افزود: تغییر اقلیم به مرحله ابرچالش رسیده و بدون بازنگری فوری در الگوی توسعه، کشاورزی و بهرهبرداری از زمین، ایران طی پنج تا ده سال آینده با همان بحرانهایی مواجه میشود که امروز در فلات مرکزی دیده میشود.
هادی کیادلیری با هشدار درباره ورود شمال کشور به خشکترین دوره تاریخی خود افزود:یخچالهای باستانی شمال نابود شده، رودخانههای دائمی در آستانه فصلی شدن هستند و چشمهها زودتر از موعد خشک میشوند. تصور نکنیم شمال کشور مصون مانده است؛ بحران از ارتفاعات آغاز شده و بهسرعت در حال گسترش است.
معاون آموزش و مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیطزیست با انتقاد از اتکای توسعه به کشاورزی سنتی در کشوری که ۹۳ درصد آن خشک و نیمهخشک است، تأکید کرد: امنیت غذایی صرفاً تولید یا دسترسی به غذا نیست؛ مهمترین شاخص آن، تابآوری سرزمین است. بدون تقویت این تابآوری، حفظ خاک امکانپذیر نخواهد بود.
کیادلیری تغییر کاربری اراضی را یکی از تهدیدهای جدی محیطزیستی دانست و گفت:در یک مطالعه هفتساله مشخص شد ۳۳۰ هکتار از اراضی منابع طبیعی به کشاورزی و ۳۱۲ هکتار از اراضی کشاورزی به کاربری مسکونی تبدیل شده است؛ این در حالی است که حتی در برخی عرصههای جنگلی، ساختمانهای چندطبقه ساخته میشود
بر اساس ماده ۹آییننامه اجرایی قانون حفاظت از خاک، سازمان حفاظت محیط زیست موظف است با همکاری وزارت نیرو در چهارچوب آیین نامه جلوگیری از آلودگی آب موضوع تصویب نامه شماره ۱۸۲۴۱ ت ۷۱ هـ مورخ ۱۳۷۳٫۳٫۱۶ و اصلاحات بعدی آن نسبت به شناسایی منابع آب آلوده زیر زمینی و سطحی که منجر به آلودگی خاک میشود. اقدام نماید.
در ماده ۱۱ این مصوبه آمده: در اجرای ماده (۴) قانون وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط زیست مکلفند مطالعات لازم برای تعیین ارزش اقتصادی خاک و هزینههای ناشی از آلودگی و تخریب خاک با اولویت کاربریهای کشاورزی منابع طبیعی و خاکهای موضوع ماده (۱۶) قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست مصوب ۱۳۵۳ را در زیست بوم اکوسیستمهای مختلف مشتمل بر ارزش بازاری (تجاری)، غیر بازاری نظیر خدمات محیط زیستی و تنوع زیستی را انجام و نتایج آن را در اختیار سازمان برنامه و بودجه کشور مرکز آمار ایران برای طی فرآیندهای لازم و درج در حسابهای ملی قرار دهند.
در نهایت، سلامت خاک فقط با طرحهای بزرگ ملی حفظ نمیشود؛ بلکه به رفتارهای ساده و روزمره ما گره خورده است. هر شهروند با کاهش تولید زباله، جلوگیری از رهاسازی نخاله و مواد شیمیایی در طبیعت، صرفهجویی در مصرف آب، توسعه فضای سبز بومی و حتی کمپوستسازی خانگی میتواند بخشی از راهحل باشد. حفاظت از خاک یعنی حفاظت از زندگی؛ اقدامی که از خانههای ما آغاز میشود و آینده سرزمین را رقم میزند.