آینه کاری بهعنوان یکی از شاخصترین هنرهای تزئینی ایرانی، قرنهاست در معماری اماکن مذهبی و بناهای تاریخی جلوهگری میکند. حرم مطهر امام رضا (ع)، یکی از برجستهترین جلوههای این هنر اصیل است که تجربهای متفاوت از زیباییشناسی ایرانی اسلامی را پیش چشم زائران قرار میدهد.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما ، مسئول بخش آینهکاری حرم مطهر امام رضا (ع) و از هنرمندان فعال در عرصه آئینهکاری حرم گفت : هنر آینهکاری در حرم مطهر امام رضا (ع) تنها جلوهای تزئینی نیست، بلکه ترکیبی از مهارت، دقت، خلاقیت و ارزشهای معنوی است که نسلها بهدست استادکاران ایرانی حفظ و منتقل شده است .
محمدرضا جلالیان افزود : هر قطعه آینه، بازتابی از تاریخ، تلاش هنرمند و پیوند میان هنر و معنویت است و نشان میدهد چگونه هنر سنتی ایرانی توانسته در فضای مقدس حرم، هم زیبایی خلق کند و هم تجربهای معنوی برای زائران رقم بزند.
وی درباره هنر آینه کاری در حرم مطهر امام هشتم (ع) گفت : آینهکاریهایی که در حرم کار شده ، خیلی متنوع است و میتوان همه نوع طرح از جمله انواع گره، شاهگره، طرحهای اطلسی را دید و تفاوت آئینهکاری در حرم با سایر اماکن این است که از موتیف یا همان گل و برگ فرنگی کمتر استفاده شده است.
مسئول بخش آینهکاری حرم مطهر امام رضا (ع) افزود : یکی از آینهکاریهای خیلی خاص در چند دهه اخیر در رواق شیخ طوسی که مراسم عقد عروس و دامادها در آن برگزار میشود انجام شده است. در این رواق حجم زیادی از نقوش اطلسی و شرشره آینهکاری شده و آئینهها حتی یک و نیم تا دو میل برش خرده تا حالت برفکی پیدا کند تا نه تنها رنگ تیره لباسهای افراد را هنگام تردد نگیرد بلکه انعکاس نور و بارش نور با توجه به کاربری مکان که مراسم ازدواج است به حداکثر میزان ممکن برسد.
این هنرمند که مرمت آینهکاریهای قدیمی حرم مطهر امام رضا (ع) را انجام داده است گفت : آینهکاریهای رواق دارالسیاده و دارالسعاده قدیمی است، اما اینکه استادکاران درگذشته چطور توانستهاند در نبود ابزار پیشرفته کامپیوتری گرهها و شاهگرههای آن را دقیق، درست و به صورت پرکار و ریز اجرا کنند بسیار جالب توجه است.
جلالیان قدیمیترین آینهکاری را مربوط به دارالحفاظ حرم مطهر با قدمت بیش از ۱۵۰ سال معرفی کرد و افزود : در مرمت آینهکاریهای قدیمی حرم مطهر امام رضا (ع)، رویه این است که آینههای قدیمی کاملا حفظ شود مگر اینکه به مرور زمان شرایط محیطی به نحوی آسیب زده باشد که قابلیت استفاده نداشته باشد که این آینهها به موزه حرم تحویل میدهیم و بر همین اساس آینههای دارالحفاظ به همان صورت که بوده حفظ و مرمت شده و تلاش کردیم از تکنیکی که در همان زمان استفاده شده بود برای آینهکاری استفاده کنیم. در گذشته در پشت آینهها از کاغذ و موم عسل استفاده میشد و ما هم برای مرمت آینههای این رواق آینههای قدیمی را به همین سبک مرمت و دوباره جانمایی کردیم.
طرحهای آینهکاری در حرم مطهر یک ویژگی معنوی
وی منشا الهام طرحهای آینهکاری در حرم مطهر امام رضا (ع) یا سایر مکانهای مذهبی را یک ویژگی معنوی اعلام کرد و گفت : وقتی شخصی برای زیارت به حرم مطهر مشرف میشود پیش از آمدن باید آن غرور و منیت خود را کنار بگذارد و با خلوص نیت به حرم مطهر قدم بگذارد، آینهکاری که تصویر انسان را به صورت شکسته نشان میدهد نمادی از این شکستن غرور است و برای همین اکثر طرحهایی که در حرم مطهر اجرا میشود شامل نقوش هندسی مانند انواع گرههای ده و دوازده تند و کند است که قبل از اجرا ترسیم، کارشناسی، نمونهزنی، ارزیابی و سپس اجرای نهایی میشود.
این هنرمند ، حاج علی کوزهگر، حاج آقای سید عسکری، استاد مهدی سادات، حاج علی جلالیان و پدرش را از استادکاران گذشته آینهکاری در حرم معرفی کرد و افزود : آینهکاری تقریباً مختص کشور ماست. در اواخر دوره صفوی آینههایی که از اروپا به آسیای شرقی میرفت، در مسیر میشکست. هنرمندان ایرانی آینههای شکسته را کنار هم میگذاشتند. ابتدا آینههای تکه تکه بدون برش با الماس، کنار هم چیده میشد و لابهلایش گچبری میشد که به آن بندکشی میگفتند. کمکم در دوره قاجار این هنر بسیار پیشرفت کرد و ترکیب گرهها و آینهکاری به اوج رسید که نمونه آن را در کاخ گلستان میبینیم.
جلالیان گفت : هر بخش از حرم مطهر با توجه به سبک و آینهای که در آن استفاده شده مشخص است که مربوط به چه دورهای میشود مثلا در گذشته و در حدود ۶۰تا۷۰ سال قبل که هنوز تکنیک آینهسازی چندان پیشرفت نکرده بود آینهها شیت بوده و موج داشته و بعد از آن در حدود ۵۰سال قبل آینههای فلوت یا بدون موج آمده است. بهعنوان نمونه آینهکاری بدنه رواق شیخ بهایی آینهکاری شیت و جیوه دستی است و در رواق دارالولایه میتوان نمونههای قدیمی آینههای فلوت را دید ضمن آئینه باید گفت نهایت ضخامت آینهکاری یک تا دو میل باشد و آئینه بیش از این ضخامت مناسب نیست.
وی به استفاده از آینهکاری رنگی و ترکیب آن با گچبری در رواق امام خمینی اشاره کرد و افزود: آینهرنگی تقریبا از سال ۷۰ در آینهکاری حرم وارد و در ابتدا هم در رواق دارالولایه به کار گرفته شد، قبل از دهه ۷۰ شیشه را رنگ میکردند تا مثلا بهعنوان کادر یا همیلکشی بین گرهها استفاده کنند و بعد سال ۷۰ از آئینه رنگی در رنگهای مختلف مثل طلایی، لاجوردی، سبز و سایر رنگها استفاده شده است.
آینهکاری در حرم جلوه هنر ایرانی – اسلامی
جلالیان گفت : در زیباسازی حرم امام رضا (ع) خلاقیتهای خاصی برای کاشیکاری، آینهکاری و همچنین طلاکاری گنبد آن بهکاررفته است که نشاندهنده ذوق و هنر خاص معماران ایرانی است.
آینهکاری یکی از هنرهای ایرانی و از تزیینات وابسته به معماری است که سابقۀ آن به دوره صفویه باز میگردد. تکههای شکسته شده آینه که به شکل شگفتانگیزی نور را بازتاب داده و یک فضای عرفانی و دلنشین را ارائه میدهند.