گزارش مکتوب
تالاب‌ها یکی از بدبیارترین اکوسیستم‌های طبیعت
بارش‌های بهاری پارسال موجب شد تالاب الله آباد آبیک پس از ۱۵ سال که خشک و کویری بود دوباره احیا شود.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما؛ مرکز قزوین، تالاب الله آباد اوایل تیر ماه سال گذشته بود که به علت بی آبی دوباره خشک و کویری شد تا اینکه با بارش‌های خوب امسال باز هم آغوشش را مجددا برای پرندگان باز کرد.تالاب الله آباد میزبان ۱۳۰ نوع گونه پرندهبا احیای این تالاب حدود ۱۳۰ گونه پرنده از جمله فلامینگو‌ها و گونه‌ّ‌ّ‌های کمیابی مانند اردک سرسبز و درنا برای زندگی به این تالاب بازگشتند که منظره زیبایی را در این تالاب ایجاد کرد.
چرای بی‌رویه، تأمین نشدن حقابه و زهکشی این تالاب را به یکی از کانون‌های اصلی ریزگرد در استان‌های قزوین، البرز و تهران تبدیل کرده است.
دشت الله آباد ۶۰ هزار هکتار وسعت دارد که حدود ۲ هزار و ۸۰۰ هکتار آن به تالاب اختصاص دارد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان قزوین می‌گوید: تالاب الله آباد یا یعقوب آباد آبیک به خاطر بارش‌های بهاری امسال همچون پارسال دوباره رونق گرفت.
حسن عباس نژاد می‌افزاید: به لطف بارش‌های بهاری بخشی از این تالاب فصلی آبگیری شده است و پرنده مهاجر مانند فلامینگو‌ها، درنا و اردک سر سبز برای استراحت به این منطقه پرواز کرده اند.
عباس نژاد اضافه می‌کند: احیای این تالاب رطوبت خاک منطقه را افزایش می‌دهد و باعث افزایش پوشش گیاهی منطقه میشود.
خشکی تالاب الله آباد یکی از کانون‌های اصلی ریزگرد
به گفته او به علت قطع شدن حق آبه، چرای بی رویه شتر‌ها و زهکشی در این منطقه، این دشت (دشت الله آباد) به یکی از کانون‌های اصلی ریزگرد استان و همچنین استان‌های البرز و تهران تبدیل شده است؛ بنابراین احیای و حفظ این تالاب با جلوگیری از ریزگرد‌ها حداقل از این منظر برای سه استان کشور نقش حیاتی دارد.
متاسفانه به دلایلی که ذکر شد تالاب الله آباد که پارسال با بارش‌های خوب بهاری احیا شده بود پس از مدت کوتاهی خشک شد تا مجددا با بارش‌های بهاری خوب امسال دوباره بصورت مقطعی احیا شود بنابراین این تالاب وابسته به بارش‌ها ست نه تدبیر مسئولان امر، اما در صورتی که روند خشک شدن و بی توجهی به این تالاب ادامه داشته باشد در آینده نزدیک این تالاب به کانون خطرناکتر ریزگرد‌های شمال کشور تبدیل خواهد شد.
تالاب الله آبادظرفیت بی نظیری در حوزه گردشگری طبیعی
تالاب الله آباد در صورتی که مورد توجه قرار گیرد می‌تواند ظرفیت بی نظیری در حوزه گردشگری طبیعی برای استان قزوین هم باشد، اما اگر روند کنونی ادامه پیدا کند باید نگران هجوم ریزگرد‌های ناشی از خشکی این تالاب بود.
مسئولان مربوطه موظفند با ایجاد زیرساخت‌های لازم از بیابانی شدن این دشت و خشکی تالاب جلوگیری کنند و در این راستا می‌توان کارگروه مطالعه آسیب‌ها و فرصت‌های تالاب الله آباد تشکیل شود تا از خشک شدن آن جلوگیری شود.
اگرچه قزوین دارای ۲ دریاچه اُوان و دریابک هم است، اما تالاب الله آباد آبیک به عنوان تنها تالابی طبیعی و فصلی استان، هرساله به مدت سه تا چهار ماه (فروردین تا تیرماه) بر اثر بارندگی و جریان رودخانه‌ها، فضایی دل انگیز ایجاد می‌کند که حتی برای یک جمعیت ۲۰ میلیونی امر حیاتی دارد.
زهکشی، علت کوتاه شدن عمر تالاب الله آباد
کوتاه بودن عمر تالاب الله آباد آبیک از زمانی شروع شد که در اوایل دهه ۸۰ با هدف کاهش شوری آب و خاک، مسؤلان استانی به ایجاد زهکش در این دشت اقدام کردند تا شوری آب گرفته شده و از طریق اتصال کانال‌های فرعی به سمت دریاچه نمک قم روانه شود.
اما آنچه امروز اتفاق می‌افتد، بگفته کارشناسان امر خروج بین ۲۰ تا ۲۵ میلیون متر مکعب آب شیرین حاصل از بارندگی و رودخانه‌های استان به واسطه این زهکش است که همانند دردی مزمن دست از سر تالاب برنمی‌دارد.
فعالان محیط زیست معتقدند، تالابی به این ظرفیت فقط به خاطر ندانم کاری برخی مدیران گذشته با مشکل خشکی مواجه شده و متاسفانه هنوز برنامه جامعه‌ای برای مسدودسازی دائمی زهکش و حفظ این تالاب اتخاذ نمی‌شود.
سعید اکبری از فعال محیط زیست می‌گوید: وقتی در این ایام به سمت تالاب الله آباد حرکت می‌کنید، تازه متوجه می‌شوید که در میان بیابان‌های خشک جنوب آبیک، دیدن زیبایی جریان آب و پرواز پرندگان تا چه اندازه زیباست.
اکبری به ۱۳۰ نوع پرنده مهاجر هم در این تالاب اشاره و اضافه می‌کند: این پرندگان در ۲ نوع آبزی و کنارآبزی تا زمانی که میزان آب تالاب بیشتر از ۳۰ سانتی متر باشد، امکان حیات خواهند داشت و رفته رفته با گرم شدن هوا و تبخیر از سطح اگر میزان آب کاهش یابد، پرندگان به مکان دیگر مهاجرت می‌کنند؛ بنابراین یکی از اقداماتی که می‌تواند تالاب الله آباد را به مکانی دائمی برای پرندگان تبدیل کند، ارتفاع بخشی به سطح زیرین تالاب و جلوگیری از خروج آب است که این مهم با لایروبی کف تالاب و مسدود سازی زهکش بی استفاده در این دشت محقق میشود.
بازشدن مسیر رود‌های خررود و ابهر رود به روی تالاب
استاندار قزوین که به تازگی از تالاب الله آباد آبیک بازدید کرد می‌گوید: مسیر رود‌های خررود و ابهر رود را به این تالاب مجدد باز می‌کنیم.
هدایت الله جمالی پور با اشاره به اینکه آبگیری تالاب باعث میشود تا ریز گرد‌ها در منطقه از بین برود، دائمی بودن این تالاب را ضروری ذکر می‌کند و می‌افزاید: بخشی از آب رود‌های خر رود و ابهر رود برای جبران ذخایر آب زیر زمینی استان استفاده میشود و مازاد آب این رود‌ها به تالاب اله آباد هدایت میشود.
جمالی پور اضافه می‌کند: گونه‌های درختی این منطقه هم باید تقویت شود و نباید اجازه داد چرای بی رویه دام و شتر‌ها به پوشش گیاهی این منطقه آسیب واردکنند.
افزایش ارتفاع سفره‌های زیرزمینی دشت قزوین
وی با بیان اینکه بارندگی‌های اخیر و وجود حوضچه‌های تغذیه مصنوعی باعث شد تا یک متر به ارتفاع سفره‌های زیرزمینی در دشت قزوین اضافه شود، فایده دیگر احیای سفره‌های زیرزمینی را رفع فرونشست در نقاط مختلف دشت قزوین عنوان می‌کند و می‌گوید: اگر دشت الله آباد احیا شود، به طور حتم شاهد از بین رفتن فرونشست‌ها در دشت بویین زهرا خواهیم بود.
جمالی پور در باره اجرای طرح زهکش دشت الله آباد هم خواستار نشست تخصصی در این باره شد.
بوته کاری
فرماندار شهرستان آبیک هم می‌گوید: این تالاب که به علت خشکسالی سال‌های گذشته رو به بیابانی شدن گذاشته بود، پیش از این به عنوان مهم‌ترین کانون انتشار ریزگرد و گرد و غبار در استان قزوین معرفی می‌شد.
شهرام احمد پور می‌افزاید: با وجود پرآب شدن و احیای این تالاب پس از سالها، خروج آب موجود در آن از طریق زهکش ایجاد شده در دشت الله آباد نگرانی دستگاه‌های متولی همچون محیط زیست و آب منطقه‌ای و همچنین دوستداران محیط زیست را برانگیخته است.
احمد پور بیان اینکه تالاب دشت الله آباد طی ۱۵ سال گذشته کاملا خشک شده بود، اضافه می‌کند: خشکسالی، این دشت را اراضی مستعدی برای بیابان‌زایی و ریزگرد‌ها تبدیل کرده بود که سال گذشته بوته‌کاری شد.
فرماندار آبیک می‌گوید: متاسفانه از سال‌های گذشته به علت کویری بودن منطقه، گله دار گوسفند و شتردار در این منطقه چادر برپا کردند و برای اینکه آب وارد محل سکونت آن‌ها نشود سربند‌ها را تخریب و این آب با حجم زیاد مانند گذشته به سمت قم روانه میشود.
او می‌افزاید: طی بازدید میدانی که با اعضای شورای تامین شهرستان صورت گرفت از ادارات محیط زیست، منابع طبیعی و آب منطقه‌ای خواستیم تا از شترداران و گله دارانی که باعث تخریب آب بند تالاب الله آباد شده اند، شکایت کنند تا در اسرع وقت برخورد قانونی لازم با متخلفان انجام شود.
تالاب نیازمند اعتبار
فرماندار آبیک از مسئولان استانی و کشوری در خواست می‌کنند با توجه به نقش این تالاب در بخش‌های مختلف با تخصیص اعتبار لازم برای دائمی ماندن این تالاب کمک کنند.
عضو شورای هماهنگی شبکه محیط زیست و منابع طبیعی استان قزوین هم می‌گوید: سال‌های گذشته در کنار این دشت روستایی به نام گنج آب وجود داشت که اکنون فقط دیواره‌های خرابه‌ای از آن باقی مانده است، اما از همان موقع به مدت چهار ماه در این دشت نیم متر ارتفاع آبی وجود داشت که همواره یا تبخیر می‌شد و یا اینکه پس از جذب به آبخوان‌های دشت قزوین می‌پیوست.
تالاب الله آباد ظرفیت‌های بوم شناسی
محمد الموتی می‌افزاید: تالاب الله آباد آبیک یکی از بزرگترین ظرفیت‌های اکولوژیکی (بوم شناسی) دشت قزوین و استان است که در دوره پرآبی به دشت صالحیه در استان البرز می‌پیوندد و به عنوان جایگاه مهم مهاجرت و پذیرش پرندگان و به نوعی پرنده نگری محسوب میشود.
الموتی اضافه می‌کند: به طور کلی ۲ نوع خدمات اکولوژیکی و گردشگری در دشت الله آباد مورد توجه است، که متاسفانه تاکنون مورد توجه مسؤلان قرار نگرفته است.
این فعال زیست محیطی معتقد است: بی‌توجهی مدیران استان قزوین در حوزه اکوسیستم و خدمات اکولوژیکی این تالاب را باید نوعی «خشکسالی مدیریت» در حوزه محیط زیست تلقی کرد، چون اساسا توجه واقدام اساسی برای این تالاب نمی‌شود و به نظر می‌رسد بیایان برای مدیران یک مکان بی‌ارزش دانسته میشود.
الموتی اضافه می‌کند: علت اعتقادم به بی توجهی مسئولان به این تالاب این است که اگرچه بهار امسال و سال گذشته با بارندگی خوب شاهد احیای این تالاب هستیم، اما نباید فراموش کنیم که این تالاب تا ۲ تا سه سال گذشته، بیابانی برهوتی بود که جز رطوبت بسیار جزیی در آن، پویایی دیگری نداشت و مورد توجه قرار نمی‌گرفت.
الموتی معتقد است هم اکنون در بین تمام ادارات قزوین، به غیر از حفاظت محیط زیست و منابع طبیعی، هیچ ارگان و نهاد دیگری به ویژگی خود تالاب آبیک پی نبرده و هدف‌ها بیشتر بر مبنای جلوگیری از ریزگرد دنبال میشود.
عضو شورای هماهنگی شبکه محیط زیست و منابع طبیعی استان قزوین تاکید کرد: نگرانی کنشگران زیست محیطی در مورد تالاب الله آباد این است که اگر روزی سایه تهدید ریزگرد‌ها از روی دشت قزوین برداشته شود، قطعا اهمیت تالاب نیز به فراموشی سپرده میشود و به نظرم رسانه و سازمان‌های مردم نهاد زیست محیطی باید در ارتباط عمیقی با یکدیگر ارزش‌های این تالاب را بیشتر تشریح و تبیین کنند.
الموتی می‌گوید: زهکشی در منطقه الله آباد به عنوان یک خطای زمین شناسی باید هرچه سریع‌تر مسدود شود و علاوه بر زهکش، رود‌های بالادست و همچنین آبخوان دشت آبیک، به خاطر بهره‌برداری بی رویه از چاه‌های آب، فعالیت معادن و شهرک سازی در امتداد پیغمبرکوه به حدی روند زیست محیطی را دستخوش تغییر و دگرگونی کرده که عمر این تالاب را نیز تحت تاثیر قرار داده است.
الموتی یادآور میشود: اگر تالاب الله آباد به عنوان جایگاه پرنده‌نگری مورد توجه قرار گیرد، به لحاظ نزدیکی با استان البرز و تهران می‌تواند بزرگترین تور‌های گردشگری تا ۱۷ هزار نفر را به سمت خود جذب کند.
تالاب تهویه هوایی مطبوعی برای منطقه
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان قزوین می‌گوید: اکنون که بارندگی و رودخانه‌ها جانی دوباره به تالاب این دشت داده است، باید با طرح‌های بلند مدت و کوتاه مدت به دنبال احیای دائمی آن باشیم.
حسن عباس نژاد افزود: احیای دائمی تالاب الله آباد نه تنها بیابان زدایی کرده و از فرسایش خاک در این دشت جلوگیری می‌کند، بلکه با حجم آب موجود در آن تهویه هوایی مطبوعی در کل منطقه ایجاد می‌کند.
عباس نژاد اضافه می‌کند: قرار شده که پساب تصفیه خانه‌های صنعتی استان به این تالاب جریان پیدا کند و به شکل بیولوژیک به احیای دائمی این آبگیر طبیعی اقدام کنیم.
او می‌گوید: برنامه‌های ما، لایروبی کف این تالاب به عمق بیش ازیک متر است که بتواند با مسطح شدن آب رودخانه‌ها و باران را بیشتر درون خود نگاه دارد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان قزوین می‌افزاید: مطالعات احیای تالاب با اختصاص ۲ میلیون حق آبه، از سوی ادارت آب منطقه‌ای، محیط زیست و منابع طبیعی انجام شده و با کمک میراث فرهنگی برای گردشگری آن نیز پیش‌بینی‌های لازم صورت گرفته است.
عباس نژاد اضافه می‌کند: همچنین برنامه‌های مختلفی برای افزایش پوشش گیاهی به منظور جلوگیری از گرد و خاک در این دشت اجرا خواهد شد.
وی برگزاری کلاس‌های آموزشی و توجیهی برای دامداران منطقه به منظور حفاظت از پوشش گیاهی دشت الله‌آباد را از جمله برنامه‌های دیگر ذکر و تاکید می‌کند: در این کلاس‌ها دامداران را توجیه می‌کنیم که فقط در فصل آزاد برای چرا به منطقه بیایند و اینکه چگونه دام‌ّ‌ّهای خود را مدیریت کنند تا کمتر به پوشش گیاهی دشت آسیب برسد.
تالاب‌ها بارزترین زیبایی‌های خلقت
تالاب‌ها به عنوان یکی از بارزترین زیبایی‌های خلقت، مفیدترین و در عین حال بدبیارترین اکوسیستم‌های طبیعت به شمار می‌روند، این زیستگاه‌های حیاتی و متنوع از جمله نظام‌های حیات بخشی هستند که مطلقا جایگزین ندارند.
باید گفت تقریبا هیچ یک از اکوسیستم‌های جهان به اندازه تالاب‌ها صدمات ناشی از برخورد‌های سطحی و کوته فکری بشر و تمایلات خودخواهانه انسان محوری را تجربه نکرده اند و متأسفانه هنوز روند تخریب این بوم سازگان طبیعی که د ه‌ها کارکرد متفاوت و موزون را یکجا در خود دارند متوقف نشده است.
در طول تاریخ زندگی انسان ها، تالاب‌ها به عنوان اراضی نامناسب، بی فایده، مضر و بستری برای زندگی وحوش و مأمنی برای حشرات ناقل بیماری‌ها شناخته می‌شدند و یا باتلاقی تصور می‌شد که هر کسی در آن پای بگذارد در کام مرگ فرو می‌رود.
رابطه انسان با تالاب‌ها خصمانه بوده
مجموعه این صفات، انگیزه‌ای جز ستیز دائمی انسان علیه آن بوجود نمی‌آورد؛ به همین علت رابطه انسان با تالاب‌ها همیشه خصمانه و در جهت تخریب آن بوده است. بطوری که مهار تالاب‌ها و تبدیل آن‌ها به گستره‌های قابل کشت و کار یا حتی تبدیل آن به اراضی بایر و رها شده از جمله موفقیت‌های جامعه انسانی تلقی می‌شد.
باید توجه داشت که بدون ارزیابی و مقابله کاربری‌ها با یکدیگر، زهکشی و خشکاندن تالاب‌ها در نهایت چیزی جز تخریب و یکنواخت سازی پیچیدگی‌های طبیعت و افزایش خطر ریسک پذیری و آسیب دیدگی انسان نیست.
همانگونه که در این گزارش به آن تاکید شد مداخله انسان عصر حاضر در طبیعت، تباهی منابع، به خطر افتادن حیات و ناپدید شدن گونه‌های مختلف جانوری و گیاهی ارزشمند را بدنبال داشته و توازن معقولانه حیات موجودات را در کره زمین بر هم زده است.
خوشبختانه در دهه اخیر و با ورود استادان وطرفداران محیط زیست، تالاب‌ها و اکوسیستم‌های آبی کشور به منزله سرمایه‌های باارزش که تنظیم آب‌های زیرزمینی در محیط پیرامون، شکار، صید پرندگان آبزی و ماهیان و تأمین منابع تعلیف دام مورد توجه قرار گرفته است.
حفظ این سیستم‌های پیچیده اکولوژیک و سود جستن از منابع بی شمار اقتصادی، تفرجگاهی، ژنتیکی و غیره، تنها منوط به مطالعه و شناخت دقیق هر تالاب است.
بدیهی است که بدون اندیشیدن به محیط زیست، بهبود و ارتقاء کیفیت زندگی انسان‌ها در چارچوب هر گونه هدف بهره وری از طبیعت امکان پذیر نخواهد بود و لزوم شناخت اکوسیستم‌ها به عنوان حساس‌ترین منابع جهانی که همواره با مشکلات متعدد زیست محیطی رو به رو است می‌تواند بنیانی‌ترین گام در رفع این معضلات به شمار آید.
کشور ما به علت ویژگی‌های جغرافیایی و تأثیر عوامل اقلیمی که سبب گشته تا جزء مناطق خشک جهان محسوب شود، دارای چنان رشد سریعی در روند تخریب و انهدام منابع طبیعی است که جلوگیری از آن وظیفه همگانی است از مسئولان گرفته تا دانشگاهیان، رسانه‌ها تا گروه‌های مردم نهاد و در یک کلمه عزم تک تک ما انسان‌ها را می‌طلبد.
درباره تالاب الله آباد آبیک همانگونه که در این گزارش آمد هر چه باشد این تالاب به مدد برف و باران و فارغ از دستورالعمل‌های دستگاه‌های اجرایی احیا شده و لذا حفظ این زیست بوم ارزشمند، نیاز به برنامه ریزی و عزم مسئولان را دارد.
نگارنده: علی صفری الموتی