فضیلت و خواص سوره دخان

دخان؛ چهل و چهارمین سوره قرآن و مکی است که ۵۹ آیه دارد.

به گزارش گروه وب گردی خبرگزاری صدا و سيما، در فضیلت سوره دخان از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم روایت شده: هر کس سوره دخان را در شب‌ها قرائت کند، خداوند گناهان گذشته اش را می‌آمرزد.
در روایت دیگری آمده است: هر کس در شب جمعه سوره دخان را قرائت کند بخشیده خواهد شد.
امام باقر علیه السلام فرمودند: هر کس سوره دخان را در نماز‌های واجب و نافله‌های خود بخواند خداوند وی را در روز قیامت در زمره ایمنان برانگیزاند و در سایه عرش خود جای دهد و حسابش را آسان کند و نامه عملش را به دست راستش دهد.

سوره ۴۴ قرآن کریم: الدخان

تعداد آیه: ۵۹
جزء: ۲۵

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ
به نام خداوند رحمتگر مهربان

حم ﴿۱﴾
وَالْکِتَابِ الْمُبِینِ ﴿۲﴾
سوگند به کتاب روشنگر (۲)

إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةٍ مُبَارَکَةٍ إِنَّا کُنَّا مُنْذِرِینَ ﴿۳﴾
[که]ما آن را در شبى فرخنده نازل کردیم [زیرا]که ما هشداردهنده بودیم (۳)

فِیهَا یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ ﴿۴﴾
در آن [شب]هر [گونه]کارى [به نحوى]استوار فیصله مى‏ یابد (۴)

أَمْرًا مِنْ عِنْدِنَا إِنَّا کُنَّا مُرْسِلِینَ ﴿۵﴾
[این]کارى است [که]از جانب ما [صورت مى‏ گیرد]ما فرستنده [پیامبران]بودیم (۵)

رَحْمَةً مِنْ رَبِّکَ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ ﴿۶﴾
[و این]رحمتى از پروردگار توست که او شنواى داناست (۶)

رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَیْنَهُمَا إِنْ کُنْتُمْ مُوقِنِینَ ﴿۷﴾
پروردگار آسمان‌ها و زمین و آنچه میان آن دو است اگر یقین دارید (۷)

لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ یُحْیِی وَیُمِیتُ رَبُّکُمْ وَرَبُّ آبَائِکُمُ الْأَوَّلِینَ ﴿۸﴾
خدایى جز او نیست او زندگى مى ‏بخشد و مى‏ میراند پروردگار شما و پروردگار پدران شماست (۸)

بَلْ هُمْ فِی شَکٍّ یَلْعَبُونَ ﴿۹﴾
ولى نه آن‌ها به شک و شبهه خویش سرگرمند (۹)

فَارْتَقِبْ یَوْمَ تَأْتِی السَّمَاءُ بِدُخَانٍ مُبِینٍ ﴿۱۰﴾
پس در انتظار روزى باش که آسمان دودى نمایان برمى ‏آورد (۱۰)

یَغْشَى النَّاسَ هَذَا عَذَابٌ أَلِیمٌ ﴿۱۱﴾
که مردم را فرو مى‏ گیرد این است عذاب پر درد (۱۱)

رَبَّنَا اکْشِفْ عَنَّا الْعَذَابَ إِنَّا مُؤْمِنُونَ ﴿۱۲﴾
[مى‏ گویند]پروردگارا این عذاب را از ما دفع کن که ما ایمان داریم (۱۲)

أَنَّى لَهُمُ الذِّکْرَى وَقَدْ جَاءَهُمْ رَسُولٌ مُبِینٌ ﴿۱۳﴾
آنان را کجا [جاى]پند [گرفتن]باشد و حال آنکه به یقین براى آنان پیامبرى روشنگر آمده است (۱۳)

ثُمَّ تَوَلَّوْا عَنْهُ وَقَالُوا مُعَلَّمٌ مَجْنُونٌ ﴿۱۴﴾
پس از او روى برتافتند و گفتند تعلیم‏ یافته‏ اى دیوانه است (۱۴)

إِنَّا کَاشِفُو الْعَذَابِ قَلِیلًا إِنَّکُمْ عَائِدُونَ ﴿۱۵﴾
ما این عذاب را اندکى از شما برمى داریم [ولى شما]در حقیقت باز از سر مى‏ گیرید (۱۵)

یَوْمَ نَبْطِشُ الْبَطْشَةَ الْکُبْرَى إِنَّا مُنْتَقِمُونَ ﴿۱۶﴾
روزى که دست به حمله مى‏ زنیم همان حمله بزرگ [آنگاه]ما انتقام‏ کشنده‏ ایم (۱۶)

وَلَقَدْ فَتَنَّا قَبْلَهُمْ قَوْمَ فِرْعَوْنَ وَجَاءَهُمْ رَسُولٌ کَرِیمٌ ﴿۱۷﴾
و به یقین پیش از آنان قوم فرعون را بیازمودیم و پیامبرى بزرگوار برایشان آمد (۱۷)

أَنْ أَدُّوا إِلَیَّ عِبَادَ اللَّهِ إِنِّی لَکُمْ رَسُولٌ أَمِینٌ ﴿۱۸﴾
که [به آنان گفت]بندگان خدا را به من بسپارید زیرا که من شما را فرستاده‏ اى امینم (۱۸)

وَأَنْ لَا تَعْلُوا عَلَى اللَّهِ إِنِّی آتِیکُمْ بِسُلْطَانٍ مُبِینٍ ﴿۱۹﴾
و بر خدا برترى مجویید که من براى شما حجتى آشکار آورده‏ ام (۱۹)

وَإِنِّی عُذْتُ بِرَبِّی وَرَبِّکُمْ أَنْ تَرْجُمُونِ ﴿۲۰﴾
و من به پروردگار خود و پروردگار شما پناه مى برم از اینکه مرا سنگباران کنید (۲۰)

وَإِنْ لَمْ تُؤْمِنُوا لِی فَاعْتَزِلُونِ ﴿۲۱﴾
و اگر به من ایمان نمى ‏آورید پس از من کناره گیرید (۲۱)

فَدَعَا رَبَّهُ أَنَّ هَؤُلَاءِ قَوْمٌ مُجْرِمُونَ ﴿۲۲﴾
پس پروردگار خود را خواند که این‌ها مردمى گناهکارند (۲۲)

فَأَسْرِ بِعِبَادِی لَیْلًا إِنَّکُمْ مُتَّبَعُونَ ﴿۲۳﴾
[فرمود]بندگانم را شبانه ببر زیرا شما مورد تعقیب واقع خواهید شد (۲۳)

وَاتْرُکِ الْبَحْرَ رَهْوًا إِنَّهُمْ جُنْدٌ مُغْرَقُونَ ﴿۲۴﴾
و دریا را هنگامى که آرام است پشت‏ سر بگذار که آنان سپاهى غرق‏ شدنى‏ اند (۲۴)

کَمْ تَرَکُوا مِنْ جَنَّاتٍ وَعُیُونٍ ﴿۲۵﴾
[وه]چه باغ‌ها و چشمه ‏سارانى [که آن‌ها بعد از خود]بر جاى نهادند (۲۵)

وَزُرُوعٍ وَمَقَامٍ کَرِیمٍ ﴿۲۶﴾
و کشتزار‌ها و جایگاه ‏هاى نیکو (۲۶)

وَنَعْمَةٍ کَانُوا فِیهَا فَاکِهِینَ ﴿۲۷﴾
و نعمتى که از آن برخوردار بودند (۲۷)

کَذَلِکَ وَأَوْرَثْنَاهَا قَوْمًا آخَرِینَ ﴿۲۸﴾
[آرى]این چنین [بود]و آن‌ها را به مردمى دیگر میراث دادیم (۲۸)

فَمَا بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّمَاءُ وَالْأَرْضُ وَمَا کَانُوا مُنْظَرِینَ ﴿۲۹﴾
و آسمان و زمین بر آنان زارى نکردند و مهلت نیافتند (۲۹)

وَلَقَدْ نَجَّیْنَا بَنِی إِسْرَائِیلَ مِنَ الْعَذَابِ الْمُهِینِ ﴿۳۰﴾
و به راستى فرزندان اسرائیل را از عذاب خفت ‏آور رهانیدیم (۳۰)

مِنْ فِرْعَوْنَ إِنَّهُ کَانَ عَالِیًا مِنَ الْمُسْرِفِینَ ﴿۳۱﴾
از [دست]فرعون که متکبرى از افراطکاران بود (۳۱)

وَلَقَدِ اخْتَرْنَاهُمْ عَلَى عِلْمٍ عَلَى الْعَالَمِینَ ﴿۳۲﴾
و قطعا آنان را دانسته بر مردم جهان ترجیح دادیم (۳۲)

وَآتَیْنَاهُمْ مِنَ الْآیَاتِ مَا فِیهِ بَلَاءٌ مُبِینٌ ﴿۳۳﴾
و از نشانه‏‌ها [ى الهى]آنچه را که در آن آزمایشى آشکار بود بدیشان دادیم (۳۳)

إِنَّ هَؤُلَاءِ لَیَقُولُونَ ﴿۳۴﴾
هر آینه این [کافران]مى‏ گویند (۳۴)

إِنْ هِیَ إِلَّا مَوْتَتُنَا الْأُولَى وَمَا نَحْنُ بِمُنْشَرِینَ ﴿۳۵﴾
جز مرگ نخستین دیگر [واقعه‏ اى]نیست و ما زنده‏ شدنى نیستیم (۳۵)

فَأْتُوا بِآبَائِنَا إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ ﴿۳۶﴾
اگر راست مى‏ گویید پس پدران ما را [باز]آورید (۳۶)

أَهُمْ خَیْرٌ أَمْ قَوْمُ تُبَّعٍ وَالَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ أَهْلَکْنَاهُمْ إِنَّهُمْ کَانُوا مُجْرِمِینَ﴿۳۷﴾
آیا ایشان بهترند یا قوم تبع و کسانى که پیش از آن‌ها بودند آن‌ها را هلاک کردیم زیرا که گنهکار بودند (۳۷)

وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا لَاعِبِینَ ﴿۳۸﴾
و آسمان‌ها و زمین و آنچه را که میان آن دو است به بازى نیافریده‏ ایم (۳۸)

مَا خَلَقْنَاهُمَا إِلَّا بِالْحَقِّ وَلَکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لَا یَعْلَمُونَ ﴿۳۹﴾
آن‌ها را جز به حق نیافریده‏ ایم لیکن بیشترشان نمى‏ دانند (۳۹)

إِنَّ یَوْمَ الْفَصْلِ مِیقَاتُهُمْ أَجْمَعِینَ ﴿۴۰﴾
در حقیقت روز جدا سازى موعد همه آنهاست (۴۰)

یَوْمَ لَا یُغْنِی مَوْلًى عَنْ مَوْلًى شَیْئًا وَلَا هُمْ یُنْصَرُونَ ﴿۴۱﴾
همان روزى که هیچ دوستى از هیچ دوستى نمى‏ تواند حمایتى کند و آنان یارى نمى ‏شوند (۴۱)

إِلَّا مَنْ رَحِمَ اللَّهُ إِنَّهُ هُوَ الْعَزِیزُ الرَّحِیمُ ﴿۴۲﴾
مگر کسى را که خدا رحمت کرده است زیرا که اوست همان ارجمند مهربان (۴۲)

إِنَّ شَجَرَتَ الزَّقُّومِ ﴿۴۳﴾
آرى درخت زقوم (۴۳)

طَعَامُ الْأَثِیمِ ﴿۴۴﴾
خوراک گناه پیشه است (۴۴)

کَالْمُهْلِ یَغْلِی فِی الْبُطُونِ ﴿۴۵﴾.
چون مس گداخته در شکم‌ها مى‏ گدازد (۴۵)

کَغَلْیِ الْحَمِیمِ ﴿۴۶﴾
همانند جوشش آب جوشان (۴۶)

خُذُوهُ فَاعْتِلُوهُ إِلَى سَوَاءِ الْجَحِیمِ ﴿۴۷﴾
او را بگیرید و به میان دوزخش بکشانید (۴۷)

ثُمَّ صُبُّوا فَوْقَ رَأْسِهِ مِنْ عَذَابِ الْحَمِیمِ ﴿۴۸﴾
آنگاه از عذاب آب جوشان بر سرش فرو ریزید (۴۸)

ذُقْ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَزِیزُ الْکَرِیمُ ﴿۴۹﴾
بچش که تو همان ارجمند بزرگوارى (۴۹)

إِنَّ هَذَا مَا کُنْتُمْ بِهِ تَمْتَرُونَ ﴿۵۰﴾
این است همان چیزى که در باره آن تردید می کردید (۵۰)

إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی مَقَامٍ أَمِینٍ ﴿۵۱﴾
به راستى پرهیزگاران در جایگاهى آسوده [اند](۵۱)

فِی جَنَّاتٍ وَعُیُونٍ ﴿۵۲﴾
در بوستان‌ها و کنار چشمه ‏سار‌ها (۵۲)

یَلْبَسُونَ مِنْ سُنْدُسٍ وَإِسْتَبْرَقٍ مُتَقَابِلِینَ ﴿۵۳﴾
پرنیان نازک و دیباى ستبر مى ‏پوشند [و]برابر هم نشسته‏ اند (۵۳)

کَذَلِکَ وَزَوَّجْنَاهُمْ بِحُورٍ عِینٍ ﴿۵۴﴾
[آرى]چنین [خواهد بود]و آن‌ها را با حوریان درشت‏ چشم همسر مى‏ گردانیم (۵۴)

یَدْعُونَ فِیهَا بِکُلِّ فَاکِهَةٍ آمِنِینَ ﴿۵۵﴾
در آنجا هر میوه‏ اى را [که بخواهند]آسوده خاطر می ‏طلبند (۵۵)

لَا یَذُوقُونَ فِیهَا الْمَوْتَ إِلَّا الْمَوْتَةَ الْأُولَى وَوَقَاهُمْ عَذَابَ الْجَحِیمِ ﴿۵۶﴾
در آنجا جز مرگ نخستین مرگ نخواهند چشید و [خدا]آن‌ها را از عذاب دوزخ نگاه مى دارد (۵۶)

فَضْلًا مِنْ رَبِّکَ ذَلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ ﴿۵۷﴾
[این]بخششى است از جانب پروردگار تو این است همان کامیابى بزرگ (۵۷)

فَإِنَّمَا یَسَّرْنَاهُ بِلِسَانِکَ لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ ﴿۵۸﴾
در حقیقت [قرآن]را بر زبان تو آسان گردانیدیم امید که پند پذیرند (۵۸)

فَارْتَقِبْ إِنَّهُمْ مُرْتَقِبُونَ ﴿۵۹﴾
پس مراقب باش زیرا که آنان هم مراقبند (۵۹)

دخان
دخان به معنی دود است.

مفهوم کلی سوره
یادآورى توحید و نشانه هاى خدا در جان.
یادآورى رستاخیز و نشانه هاى آن، از جمله دخان.
بیان عظمت قرآن در شب پر برکت.

اسامی سوره
دخان، حم دخان.

علت نام‌گذاری
«سوره دخان»؛ سبب این نام‌گذارى آیۀ دهم آن است که واژۀ «دخان» در آن به عنوان یکى از نشانه هاى قیامت آمده است.

«سوره حم دخان»؛ این اسم در ضمن روایتی از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله آمده است البته اضافه شدن حم به اول سور حوامیم در همه سوره‌های حم دار مرسوم است و مختص این سوره نیست.

تعداد آیات
سوره دخان پنجاه ‌و ‌نه آیه دارد.

تعداد کلمات
سوره دخان سیصد ‌و چهل ‌و شش کلمه دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره‌های قرآن مختلف است)

تعداد حروف
سوره دخان هزار و چهار صد و هشتاد ‌و یک حرف دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره‌های قرآن مختلف است)

اهداف و آموزه‌ها
هدف هاى اساسى سوره دخان عبارت اند از:
۱. یادآورى توحید و یگانگى خدا؛
۲. یادآورى قیامت؛
۳. بیان عظمت قرآن.

محتوا و موضوعات
محتوای سوره دخان را مى توان در هفت بخش خلاصه کرد:
* آغاز سوره از حروف مقطعه و سپس بیان عظمت قرآن است، با این اضافه که نزول آن را در شب قدر براى اولین بار بیان مى کند.
* در بخش دیگرى از توحید و یگانگى خدا و بیان بعضى از نشانه هاى عظمت او در جهان هستى است.
* بخش مهمى از آن از سرنوشت کفار، و انواع کیفرهاى دردناک آن‌ها سخن مى گوید.
* در بخش دیگرى براى بیدار ساختن این غافلان قسمتى از سرگذشت موسى علیه‌السلام و بنى‌اسرائیل در مقابل فرعونیان و شکست سخت آنها، و نابودى و هلاکشان، گفتگو مى کند.
* مساله قیامت و عذابهاى دردناک دوزخیان و پاداشهاى جالب و روح پرور پرهیزکاران قسمت دیگرى از آیات این سوره را تشکیل مى دهد.
* موضوع هدف آفرینش، و بیهوده نبودن خلقت آسمان و زمین از موضوعات دیگرى است که در آیات این سوره مطرح شده است.
* سرانجام، سوره را با بیان عظمت قرآن همانگونه که آغاز شده بود پایان مى دهد.

فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌کعب از پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله روایت می‌کند که فرمودند: «هر کس شب جمعه سوره دخان را بخواند آمرزیده خواهد شد».

ابوامامه از پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله روایت می‌کند که فرمودند: «هر کس سوره دخان را شب و روز جمعه بخواند خداوند در بهشت خانه اى برایش بنا خواهد نمود».

ابوحمزه ثمالى از حضرت باقر علیه‌السلام روایت می‌کند که فرمود: «هر کس سوره دخان را در نمازهاى فریضه و نافله خود بخواند خداوند او را روز قیامت جزء امان یافتگان مبعوث خواهد فرمود، و او را زیر سایه عرش خود جا داده، حسابى آسان از او می‌کند، و نامه عملش را به دست راستش می‌دهد».

محل نزول
سوره دخان در مکه بر پیامبر اسلام صلى‌الله‌علیه‌وآله نازل شده است.

زمان نزول
به نظر می‌رسد سوره دخان در اواخر حضور پیامبر صلی‌الله‌ علیه ‌و ‌آله در مکه و در حدود سال نهم و دهم بعثت نازل شده باشد.

فضای نزول
سوره دخان در فضا و غرض نزول با دیگر سور حم دار یکی است به نظر می‌رسد آنچه در این سوره متمایز است فضای انذار و تهدید مشرکان با انواع عذاب‌های دنیوی و اخروی می‌باشد البته این هشدار‌ها در جواب عناد و لجاجت‌های مشرکان بوده است همچنین خداوند برای ثابت شدن این عذاب‌ها شاهد مثال هم از امت‌های گذشته مانند غرق شدن فرعونیان می‌آورد شاید که مشرکان پند گیرند.

ترتیب در مصحف
سوره دخان در چینش کنونى قرآن چهل‌ و ‌چهارمین سوره به شمار مى آید.

ترتیب بر اساس نزول
سوره دخان شصت ‌و‌ چهارمین سوره در ترتیب نزول است؛ و بعد از سوره زخرف نازل شده است.(لازم به ذکر است اقوال در ترتیب نزول سوره‌های قرآن مختلف است)

ارتباط با سوره قبلی
خداوند سوره زخرف را به وعده هاى عذاب و تهدیدهایى ختم کرد و سوره دخان را نیز با وعده هاى عذاب و هشدارهایى، شروع کرده است.

ویژگی
سوره دخان از سور " حوامیم" است (حوامیم هفت سوره از قرآن است که با" حم" شروع مى شود و پشت سر هم قرار گرفته و همه از سوره هاى مکى است). سور حوامیم عبارتند از: مؤمن، فصلّت، شوری، زخرف، دخان، جاثیه و احقاف.

پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می‌فرمایند: هر چیزى را میوه ایست و میوه قرآن حوامیم است چه این سوره‌ها روضه هاى زیبا و معمورند که متصلند بیکدیگر هر که خواهد در مرغزار بهشت چرا کند باید که حوامیم بخواند.

و حاکم از ابن مسعود آورده که گفت: حوامیم دیباى قرآن است.

پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) در حدیثی فرمود: مَثَل سوره‌های حم دار در قرآن، مثل لباس حریر در میان لباس‌ها است.

سوره دخان نیز همانند سوره زخرف با قسم به کتاب مبین آغاز شده است سوره‌ای که مسلمانان اهتمام ویژه‌ای برای قرائت آن دارند خصوصا شب نیمه شعبان، شب قدر ماه رمضان و شب‌های جمعه
قرائت این سوره در شب‌های جمعه برای تثبیت ایمان و تقویت یقین به قدرت خداوند متعال مستحب است در حدیثى از پیغمبر گرامى اسلام آمده است: «من قرأ حم التی یذکر فی‌ها الدخان فی لیلة الجمعة أصبح مغفورا له». " کسى که سوره دخان را شب جمعه بخواند صبح می‌کند درحالیکه آمرزیده شده است. "