سرزمین طلاهای رنگی

به گزارش خبرگزاری صدا وسیما مرکز مهاباد؛ مسئول امور معادن شهرستان مهاباد گفت: از ابتدای امسال تاکنون ۴۷۳ هزار و ۷۶۹ تُن انواع مواد معدنی از معادن فعال این شهرستان استخراج شده که در مقایسه با مدت مشابه پارسال دو برابر شده است.

آکو جوانمردی ، با اشاره به اینکه ۱۲ نوع ماده معدنی در این شهرستان استحصال می‌شود، افزود: مهمترین و بیشترین سنگهای استخراج شده به ترتیب شامل ۲۱۰ هزار تن سنگ شن و ماسه، ۱۲۱ هزار تن سنگ آهن و ۵۴۰ هزار تن سنگ دولومیت است.

جوانمردی، مهاباد را یکی از قطبهای اصلی استخراج سنگ باریت در کشور دانست و گفت:  در ۹ ماه گذشته ۲۲ هزار تن باریت از معادن این شهرستان استخراج شده که دو هزار تن بیشتر از مدت مشابه سال قبل است.

با خواندن این خبر، سوژه­ای به ذهنم رسید. مهاباد در منطقه­ ای قرار گرفته که به اصطلاح روی طلاست اما وقتی در یک سال با ویژگی­های رکود اقتصادی کرونا میزان استخراج مواد معدنی دو و حتی سه برابر می­تواند افزایش داشته باشد بدون آنکه خبر از کشف معدنی جدید در این منطقه باشد پس حتما معادن غیرفعال به چرخه استخراج بازگشته است.

برای پیگیری این مسأله دوباره با آقای جوانمردی تماس گرفتم و به دیدارش رفتم. مسئول امور معادن شهرستان مهاباد، شمار معادن فعال این شهرستان را ۳۵ مورد عنوان کرد و گفت: ۲۴ معدن نیز به دلیل نبود بازار فروش، کاهش ساخت ‌و ساز و افزایش قیمت تمام شده مواد معدنی استخراج شده هم‌اکنون غیرفعال و ۱۵ معدن نیز سلب صلاحیت شده است.

جوانمردی، با بیان اینکه هم ‌اکنون ۱۸ واحد فناوری مواد معدنی در این شهرستان فعال است، افزود: در حال حاضر ۴۰ درصد کل مواد معدنی استخراجی در این شهرستان فرآوری و بقیه به علت کمبود ماشین‌آلات به تبریز و اصفهان ارسال می ‌شود.

برخی از فرآورده ‌های معدنی این شهرستان از جمله سنگهای تزئینی، تراورتن، مرمریت و گرانیت به کشورهای همسایه از جمله ترکیه، افغانستان، عراق و جمهوری آذربایجان صادر می‌شود.

آقای جوانمردی که مدتی هم مسئول امور معادن شهرستان سردشت بود باب مصاحبه را به ظرفیت های سرشار شهرهای جنوب استان در بخش معادن کشاند و از سردشت و تکاب برایمان گفت و ارتباط ما را با آقای نخشی­ پور فرماندار سردشت برقرار کرد.

فرماندار سردشت گفت: سالانه ۵۰ هزار تن کانسنگ طلا از معدن باریکای این شهرستان استخراج و برای فرآوری به کارخانه طلای تکاب ارسال می‌شود.

اقصی نخشی‌پور ادامه داد: از معدن باریکای سردشت که بزرگترین و مهمترین معدن این شهرستان است سالیانه بیش از ۱۳۰ هزار تن مواد معدنی استخراج می‌شود که ماده معدنی اصلی آن طلا است.

وی اضافه کرد: از این معدن که در ۲۰ کیلومتری سردشت واقع شده است علاوه بر طلا، سالانه ۵۰ هزار تن کانسنگ نقره و ۳۰ هزار تن ماده معدنی باریت نیز استخراج و به مراکز فرآوری ارسال می‌شود.

فرماندار سردشت افزود: این معدن دارای ذخیره ۷۳۶ هزار تن کانسنگ طلا است که میزان استخراج آن ۵۰ هزار تن در سال تعیین شده و به صورت خام جهت فرآوری به شهرستان تکاب حمل می‌شود.

نخشی پور افزود: این معدن در حال حاضر برای ۳۵ نفر به صورت مستقیم و برای ۱۰۰ نفر به صورت غیرمستقیم اشتغال ایجاد کرده است که عمده افراد شاغل در آن بومی و از اهالی روستاهای واقع در محدوده معدن هستند.

اسم تکاب که آمد یاد بزرگترین معدن طلای ایران افتادم که  ذخیره احتمالی آن ۳۰ میلیون تن با عیار متوسط 5 ppm است و با استحصال آن می­توان همه ایرانیان را به درآمد سرشار رساند. با آقای محسن نادری سرپرست شرکت گسترش معادن و صنایع معدنی طلای زرشوران تماس گرفتم.

نادری با اشاره به تفاهم نامه منعقده با سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران پیرامون پهنه اکتشافی سونگون – تکاب ، از معرفی ۲۱ محدوده امیدبخش معدنی در این پهنه خبر داد .

وی با بیان اینکه بخش خصوصی علاقه­ مند به فعالیت در محدوده های امیدبخش است ، گفت: در جهت توسعه معادن و صنایع معدنی در سال جهش تولید، بخش دولتی متناسب با اولویت های خود از محدوده های با اولویت یک با شرایط خاص به بخش خصوصی معرفی می کند .

نادری از واگذاری محدوده ها از طریق مزایده خبر داد و گفت: با توجه به مطالبات مسئولان استانی در توسعه معادن و صنایع معدنی منطقه ، همراهی و تعامل سازمان توسعه معادن و صنایع معدنی در واگذاری پهنه های معرفی شده به بخش خصوصی از اهمیت ویژه ای برخوردار است .

سرپرست شرکت گسترش معادن و صنایع معدنی طلای زرشوران با اشاره به تفاهم نامه منعقد شده بین سازمان های صمت استان های آذربایجان شرقی ، آذربایجان غربی و زنجان با سازمان توسعه معادن و صنایع معدنی ایران در خصوص پهنه اکتشافی سونگون – تکاب به مساحت کلی ۲۱ هزار و ۲۶۰ کیلومتر مربع ، افزود: شناسایی ظرفیت های معدنی گروه های ۵ و ۶ مواد معدنی در وسعت ۱۶ هزار و ۸۰۰ کیلومتر مربع متعلق به این استان به مدت ۶ ماه به سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی (ایمیدرو) واگذار شده بود و کمیته مذکور گزارش اتمام فاز شناسایی پهنه یاد شده را نهایی کرده است.

نان­ بیش از 5 هزار نفر زیر سنگ معادن آذربایجان­غربی

آمار جالب توجهی از ظرفیت اقتصادی معادن در آذربایجان غربی وجود دارد. به گفته­ رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت آذربایجان‌غربی : پنج‌هزار و ۷۹ نفر هم اکنون در بخش معدن این استان فعالیت دارند که البته این رقم با افزایش سرمایه‌گذاری‌ها در این بخش مهم اقتصادی، قابل افزایش است.

غلامرضا بابایی با اشاره به اینکه در سال گذشته با وجود تحریم و مشکلات اقتصادی حجم سرمایه گذاری در بخش معادن استان ۴۷ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش یافته بود، افزود: طی یک سال گذشته، در بخش معادن و سنگ‌های معدنی، تزیینی و مصالح کوهی این استان بالغ بر ۳۵۰ میلیارد ریال سرمایه گذاری شده است.

وی با اشاره به اینکه در سال گذشته ۴۷۰ معدن در استان فعال بود، اظهار داشت: با پیگیری سازمان صنعت، معدن و تجارت، امسال تعداد معادن دارای پروانه بهره برداری استان به ۴۸۵ معدن رسیده است.

رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت آذربایجان‌غربی گفت: ذخیره قطعی معادن در این استان بیش از یک میلیارد و ۲۱۴ میلیون تُن برآورد شده و سالانه بیش از ۱۷ میلیون تُن انواع مواد معدنی در استان استخراج می‌شود.

وی با اشاره به اینکه تاکنون بیش از ۳۶ هزار و ۶۶۷ میلیارد ریال در زمینه معادن استان سرمایه‌گذاری شده، افزود: هم‌اکنون ۵۱ نوع ماده معدنی درآذربایجان‌غربی شناسایی و کشف شده که با این آمار، این استان به لحاظ تنوع ماده معدنی در جایگاه سوم کشور قرار دارد.

بابایی اظهار داشت: از جمله مواد معدنی شناسایی شده در آذربایجان غربی می توان به انواع سنگ‌های زینتی، طلا، تیتان، باریت، سیلیس و پوکه معدنی اشاره کرد.

چالش های فعالیت و توسعه معادن در سرزمین طلا

رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت آذربایجان‌غربی با اشاره به اینکه عمده مشکل بخش معدن مساله خام فروشی و کمبود واحدهای سنگبری بزرگ مقیاس استانی است، گفت: در سال جهش تولید برای حمایت از واحدهای معدنی و جلوگیری از خام فروشی و تشویق و ترغیب بهره برداران برای احداث واحدهای سنگبری و فرآوری، پیگیری برای احداث ۲ واحد سنگبری بزرگ مقیاس و اعطای تسهیلات بانکی برای توسعه واحدها و نوسازی ماشین آلات را در دستور کار قرار داده ایم.

تهیه و تدوین ضوابط و مقررات مربوط به حوزه صنعت، معدن و تجارت از جمله ضوابط تاسیس و بهره‌برداری از واحدهای صنعتی و معدنی و تجاری، معافیت‌های مالیاتی، ضوابط هدایتی و حمایتی مرتبط با کالا و خدمات و تولید و تجارت و نظامات و مقررات ناظر بر قوانین صادرات و واردات، قانون نظام صنفی، قانون معادن، قانون تجارت، قانون نظام مهندسی معدن، قانون حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان و سایر قوانین ذیربط و نظارت بر اجرای آنها بر عهده این سازمان قرار دارد.

آذربایجان­غربی روی گسل معادن

محدوده معادن آذربایجان‌غربی تحت پوشش سه زون از زون‌های بیست‌گانه اکتشاف سیستماتیک کشور شامل اشنویه - خوی، مریوان - مهاباد و شاهین‌دژ - ماهنشان قرار گرفته و این استان از نظر تنوع مواد معدنی با داشتن ۵۱ ماده معدنی جایگاه سوم کشور و از نظر ذخایر معدنی با داشتن یک میلیارد و ۲۱۴ میلیون تُن ذخیره مواد معدنی در جایگاه هفتم کشور قرار دارد.

استخراج سالانه ۱۷ میلیون تُن مواد معدنی در آذربایجان‌غربی

معاون معدن و صنایع معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت آذربایجان‌غربی هم می­گوید: ذخیره قطعی معادن در این استان بیش از یک میلیارد و ۲۱۴ میلیون تُن برآورد شده و سالانه بیش از ۱۷ میلیون تُن انواع مواد معدنی در استان استخراج می‌شود.

پریسا عابدپور با اشاره به اینکه ۵۰ درصد معادن آذربایجان‌غربی فعال است،  اضافه کرد: در این استان ۴۸۱ معدن وجود دارد که از این تعداد ۲۸۵ معدن فعال است و استان از این لحاظ نیز در جایگاه هفتم کشور قرار دارد.

وی در ادامه گفت: ۲۰۰ پروانه اکتشاف معتبر در آذربایجان‌غربی وجود دارد که از این تعداد ۳۰ گواهی کشف طی سال گذشته در استان صادر شده که این گواهی‌های کشف نیز به مرور به پروانه بهره‌برداری تبدیل می‌شود.

وی با اشاره به اجرای طرح‌های فرآوری معدنی طی سال‌های اخیر در آذربایجان‌غربی نیز اظهار داشت: در حال حاضر سه واحد فرآوری مستقر در معادن در شمال و جنوب استان فعال است که چینی پیرانشهر، تراورتن تکاب و مرمریت پلدشت را شامل می‌شود.

استخراج یک هزار و ۳۵ تُن از معادن طلا

کارشناس مسوول آمار معاونت معدن سازمان صنعت، معدن و تجارت آذربایجان‌غربی نیز گفت: سالانه بیش از هزار و ۳۵ تُن طلا از معادن در این استان استخراج می‌شود که از این مقدار ۶۶۰ تُن مربوط به معدن طلای «زرشوران» (بزرگترین معدن طلای خاورمیانه) و ۳۷۵ تُن از معدن «آق‌دره» تکاب استخراج شده است.

مهسا اسلامی با اشاره به اجرای طرح توسعه ۴۰ هکتاری سال گذشته در معدن طلای زرشوران تکاب افزود: امسال معدن طلای آق‌دره طرح توسعه ندارد اما طرح توسعه زرشوران توسط سازمان توسعه معادن و صنایع معدنی در حال پیگیری است.

وی اظهار داشت: طی سال‌های قبل عملیات معدنی و احداث واحد فرآوری طلا در مساحت ۱۰۰ هکتار از معدن طلای زرشوران تکاب شروع شده بود که طرح توسعه ۴۰ هکتاری سال گذشته نیز به این میزان افزوده شده است.

وی با اشاره به دیگر اقدامات صورت گرفته در معدن طلای زرشوران تکاب اضافه کرد: بهینه‌سازی، سیستم‌های فرآوری کارخانه با تمرکز بر روی افزایش راندمان، انجام مهندسی معکوس و ساخت تمامی قطعات و تجهیزات کارخانه، بررسی و امکان‌سنجی استحصال فلزات همراه (آنتیموان و تیتانیوم)، همکاری با مراکز آموزش عالی برای انجام پروژه‌های دانشجویی، امکان‌سنجی انجام مطالعات جداسازی و استحصال آرسنیک و برنامه ایجاد مرکز تحقیقات و مطالعات ‌طلای کشور از آن جمله است. 

وی افزود: معدن طلای زرشوران تکاب بزرگترین معدن طلای خاورمیانه به شمار می‌رود که ۳۰ درصد از ذخایر طلای کشور در آن نهفته است و در حال حاضر حدود ۷۰۰ نفر در این معدن و کارخانه طلای آن مشغول به کار هستند.

وی گفت: مرحله نخست طرح ساخت کارخانه فرآوری و استحصال طلای زرشوران با سرمایه‌گذاری حدود ۲ هزار میلیارد ریال و ظرفیت اسمی تولید سالانه سه تن طلا در آبان سال ۱۳۹۳ به بهره‌برداری رسید.

کارخانه تولید طلای زرشوران نیز که در جوار این معدن ساخته شده، بزرگترین واحد تولید طلا در کشور است.

هزینه بالای تعمیر و نگهداری ماشین‌آلات معادن

مسوول فنی معادن مهاباد از علل کم­رغبتی سرمایه­گذاران در بخش معدن گفت و ادامه داد: هزینه تعمیر و نگهداری ماشین‌آلات معادن بسیار بالا است و اگر چند قطعه فرسوده نیاز به تعمیر داشته باشد هزینه زیادی برای معدن‌داران در پی دارد و هیچ نهادی هم در این زمینه کمکی به معدن‌دار نمی‌کند.

سامرند گلولانی با اشاره به اینکه خرید قطعات در خارج از کشور با قیمت بسیار بالا و به صورت نقدی انجام می‌شود، افزود: این در حالی است که پول فروش مواد معدنی پس از افزون بر ۶ ماه به معدن‌دار پرداخت می‌شود. 

وی اضافه کرد: چون تعداد تعمیرکار ماهر ادوات و ماشین‌آلات معدنی در منطقه کم است، باید تعمیرکار با پرداخت هزینه اضافی از تهران و اصفهان برای تعمیرات به منطقه بیاید و این امر نیز بر هزینه‌های معدن‌داران می‌افزاید.

برخی دستگاه‌های اجرایی آذربایجان‌غربی سنگ مورد نیاز خود را از تولید کنندگان استان‌های دیگر خریداری می‌کنندمسوول فنی معادن برادران آزغ مهاباد گفت: یکی از مشکلات عمده معدن‌داران آذربایجان‌غربی این است که حتی برخی دستگاه‌های اجرایی استان سنگ مورد نیاز خود را از تولیدکنندگان استان‌های دیگر خریداری می‌کنند.

گلولانی با اشاره بر مشکلات صادرات مواد معدنی نیز اظهار داشت: برخی کشورهای منطقه از جمله ترکیه بر سنگ معدنی گرانیت ایرانی تعرفه سه‌برابری گذشته و بازار رقابت در این زمینه از بین رفته است.

وی در خصوص مشکل معدن‌داران با ادارات منابع طبیعی و آبخیزداری نیز افزود: هنگام ثبت پروانه اکتشاف منابع طبیعی، تنها اجازه یک هکتار را به عنوان سینه‌کار می‌دهد و اگر واحد معدنی بخواهد سینه‌کار خود را افزایش دهد ۲ سال زمان لازم است.

با وجود مشکلاتی که بر سرراه حوزه معادن آذربایجان غربی وجود دارد با این وجود داشتن معادن طلا، باریت، تیتان و سنگ تزئینی از مهمترین قابلیت‌های معدنی در این استان است، که ظرفیت بالایی در ایجاد اشتغال دارد و هرچند که در سال‌های گذشته این ظرفیت مورد غفلت قرار گرفته است ولی با برنامه‌ریزی مدون و جذب سرمایه‌گذاری در این حوزه می‌تواند نقش مهمی در اقتصاد آذربایجان‌غربی ایفا کند.

ایران از لحاظ تنوع مواد معدنی با کشف ۶۸ نوع ماده در جایگاه دهم دنیا جای گرفته و از نظر ذخایر شناسایی شده با حدود ۶۰ میلیارد تن که از این رقم نزدیک به ۴۰ میلیارد تن ذخیره قطعی و بقیه احتمالی است، رتبه پانزدهم را به خود اختصاص داده است.

ورود بخش خصوصی به سرمایه گذاری در بخش­های مختلف از جمله معادن می­تواند نویدبخش یک اقتصاد پویا و بدون وابستگی به نفت باشد. سال­هاست که در برنامه­ نویسی برای بودجه کشور سعی می­شود که بودجه­ای بدون وابستگی به نفت در طی منویات مقام معظم رهبری نگاشته شود اما متاسفانه بدون تامین منابع از سایر بخش­ها این مساله امکان ناپذیر است.

بر این اساس نهادهای دولتی ابتدا به ساکن باید شرایط حضور بخش خصوصی در حوزه­ هایی مثل معادن را فراهم کنند. آذربایجان غربی که به سرزمین معادن مشهور است دارای ظرفیت های عظیمی است که با فعال­کردن آن­ها می­توان بخش بزرگی از درآمدها و البته اشتغال جوانان را فراهم کرد.

تسهیل واردات قطعات و ماشین آلات معدنی، کاهش روند اداری دست­وپا گیر برای راه ­اندازی مجدد معادن، الزام بر بانک­ها برای در نظر گرفتن شرایط سرمایه­گذاران و مماشات با آنها در تعویق بازدهی تسهیلات و ایجاد مدت تنفس، برگزاری جلسات مداوم با سرمایه­ گذاران بخش معدن و تعیین هدف کوتاه­ مدت و بلندمدت برای استخراج میزان اسمی در معادن آذربایجان ­غربی از جمله کارهایی است که نهادهای متولی بخصوص وزارت صنعت، معدن و تجارت بر عهده دارد.

نویسنده :مرتضی قربانی