ولایت دایکُندی افغانستان که به سرزمین دلاوران مشهور است، در روز‌های اخیر به صحنه درگیری تبدیل شده است.
«محمد محقق» مشاور ارشد رئیس جمهوری افغانستان در امور سیاسی و امنیتی اعلام کرد که نبرد‌ها در ولسوالی پاتوی دایکندی شدت گرفته و حکومت باید برای بازپس‌گیری کنترل این بخش از خاک افغانستان که طالبان در برخی نقاط مرزی آن فعالیت دارد، به سرعت وارد عمل شود.
ولایت اروزگان افغانستان کجاست و چه اهمیتی دارد؟
ولایت بادغیس افغانستان، از گذشته تا امروز
ولایت بامیان افغانستان کجاست و چه اهمیتی دارد؟
ولایت بدخشان افغانستان کجاست و چه اهمیتی دارد؟
دایکندی؛ سرزمین دلاوران
دایکندی یکی از ۳۴ ولایت افغانستان است که در مرکز این کشور قرار دارد؛ این ولایت حدود ۷۲۴ هزار نفر جمعیت دارد که اکثریت آن را هزاره‌ها تشکیل می دهند. ولایت دایکندی با ولایات بامیان، غور، غَزنی، اُرُزگان و هِلمند همسایه است؛ این ولایت با ۱۸ هزار و ۸۸ کیلومتر مربع وسعت، دو هزار و ۴۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
کلمه دایکُندی ز دو واژهٔ "دای" و "کُندی" تشکیل شده است؛ کلمهٔ دای به معنای سرزمین و کند نیز به معانی مختلف از جمله دلاور است.
ساکنان دایکُندی که شاخه بزرگی از قوم هَزاره در افغانستان هستند، ضمن پیروی از مذهب تشیع، به زبان فارسی به گویش هزارگی نیز صحبت می کنند.
کشاورزی و دامپروری شغل بیشتر مردم دایکندی است، این ولایت زمین‌های حاصل خیز و منابع آبی اندک دارد؛ ۸۰ درصد ولایت دایکندی کوهستانی است و نیمه شمالی آن، دارای دره‌های بسیار و زمستان‌های بسیار سرد و تابستان‌های گرم و خشک است. نیمه جنوبی دایکندی گرم است و این منطقه زمین‌های هموار و کشاورزی بیشتری دارد؛ متوسط دما در دایکُندی ۱۶ درجه سانتی‌گراد است.
ولایت دایکُندی تا ۱۳۳۰ شمسی، دوره هفتم شورای ملی افغانستان نماینده مستقل نداشت و یک نماینده مشترک از دای‌زنگی و دایکُندی انتخاب می‌شد. در سال ۱۳۴۵ شمسی که تقسیمات اداری و تأسیس ولایات در افغانستان آغاز شد، دایکندی به عنوان یک ولسوالی (شهرستان) در واحد‌های اداری کشور ایجاد شد.
دایکندی در پارلمان افغانستان چهار نماینده دارد که حداقل یک نفر از آنان زن است.
از مناطق سردسیر تا مناطق گرمسیری
دایکندی که مرکز آن شهر نیلی است، اکنون ۹ ولسوالی دارد؛ دایکندی پیش از تبدیل به ولایت، چند ولسوالی از ولسوالی‌های ولایت اُرُزگان بود. پس از تشکیل ولایت دایکندی، ولسوالی‌های دایکندی، شهرستان و کجران از ولایت ارزگان جدا شدند. ولسوالی دایکندی به چهار ولسوالی سَنگ‌تَخت و بندر، اَشتَرلی، خِدیر و نیلی و ولسوالی شهرستان نیز به دو ولسوالی شهرستان و میرامور، و ولسوالی کجران به کجران و گیتی تقسیم شد. همچنین قرار شد که ولسوالی گیزاب که اداره آن با مشکلات بسیاری مواجه شده بود، به دو ولسوالی تقسیم شود و ولسوالی پاتو به ولایت دایکندی داده شد.
اَشتَرلی: ولسوالی اشترلی یکی از ولسوالی‌های سردسیر ولایت دایکندی افغانستان است که در شمال آن قرار دارد؛ در فصل زمستان اکثر راه های مواصلاتی این ولسوالی به دلیل بارش برف سنگین مسدود است. اشترلی ۶۱ هزار و ۱۷۴ نفر جمعیت دارد.
ولُسوالی سَنگ تخت و بندر: این ولسوالی از ولسوالی‌های شمالی ولایت دایکندی افغانستان است؛ این ولسوالی که جمعیت آن بیش از ۵۹ هزار نفر اعلام شده است، در فصل های بهار، تابستان و پاییز آب و هوای معتدل و در فصل زمستان آب و هوای سردی دارد؛ ولسوالی سنگ‌تخت و بندر با داشتن کوه‌های بلند، چشمه‌های جوشان و رود‌های جاری، منطقه مناسبی برای کشت و زراعت و پرورش حیوانات است. مهم‌ترین محصولات زراعتی ولُسوالی سنگ تخت و بندر را گندم، جو، ذرت، باقالی، لوبیا، عدس، شلغم، پیاز تشکیل می‌دهند. یشتر مردم این ولسوالی زندگی خود را از راه کشاورزی و دامپروری تأمین می‌کنند. این ولسوالی همچنین دارای یک معدن بزرگ کچ است.
خِدیر: این ولسوالی در غرب ولایت دایکندی واقع است و ۵۳ هزار و ۴۳۴ نفر جمعیت دارد؛ ساکنان خدیر به زبان دری با گویش هزارگی صحبت می‌کنند.
شهرستان: ولسوالی شهرستان یکی از ولسوالی‌های ولایت دایکندی افغانستان است که در مرکز آن قرار دارد؛ جمعیت این ولسوالی ۸۰ هزار و ۷۴۰ نفر اعلام شده است. شغل بیشتر مردم ولسوالی شهرستان، باغداری است و بادام از عمده‌ترین محصولات آنان است.
کِجران: ولسوالی کِجران در جنوب غرب ولایت دایکندی قرار دارد و جمعیت آن بیش از ۳۷ هزار نفر اعلام شده است. مردم کجران که از قوم هزاره و پیرو دین اسلام هستند، به زبان فارسی صحبت می‌کنند. این ولسوالی آب و هوایی مناسب و خاک مطلوبی دارد و در آن درختان میوه شامل انگور، انار، سیب، توت، انجیر، شفتالو، نارنج، گیلاس، زرد اَلو و آلبالو مشاهده می‌شود. در کوه‌های این ولسوالی، معادن زمرد، سرب و لعل موجود است. در ولسوالی کجران سه مکان تاریخی به نام‌های زیارت ماهیگان، شاه الماس و زیارت کاینات وجود دارد که مردم همیشه برای زیارت به آن جا می‌رود. کجران همواره مورد حملات و تهاجم گروه طالبان قرار می‌گیرد، ولی همیشه مردم ولسوالی کجران توانسته اند در برابر آنان ایستادگی کنند.
گیتی: ولسوالی گیتی که به کیتی نیز مشهور است در غرب ولایت دایکندی قرار دارد؛ جمعیت این ولسوالی بیش از ۵۶ هزار نفر اعلام شده است.
میرامور: یکی از ولسوالی‌های ولایت دایکندی میرامور است که در شرق آن قرار دارد؛ جمعیت این ولسوالی ۸۶ هزار و ۲۴ نفر اعلام شده است. میرامور در بین ولسوالی‌های ولایت دایکندی، بیشترین تعداد جمعیت را دارد.
نیلی: ولسوالی نیلی یکی از ولسوالی‌های ولایت دایکندی افغانستان است که در مرکز آن قرار دارد؛ جمعیت این ولسوالی که مرکز ولایت دایکندی نیز است، ۴۲ هزار و ۸۳۲ نفر اعلام شده است. نیلی دارای قلعه‌های متعددی با برج‌های بلند است که در گذشته مردم مناطق مرکزی افغانستان از آن برای دفاع از خودشان استفاده می‌کردند. مردمان نیلی همه هزاره و به کشاورزی مشغول هستند. نیلی دارای آب و هوای معتدل و تقریباً گرمسیر است.
پاتو: ولسوالی پاتو یکی از ولسوالی‌های تازه تأسیس ولایت دایکندی است که در جنوب این ولایت قرار دارد؛ جمعیت این ولسوالی ۴۰ هزار و ۴۵۴ نفر اعلام شده است.
تحولات امنیتی
منابع محلی در ولایت هزاره‌نشین دایکندی می‌گویند، نیرو‌های مردمی در کنار نیرو‌های امنیتی افغانستان، نیرو‌های طالبان را از منطقه سرتگاب ولسوالی پاتوی این ولایت عقب رانده اند.
«غیرت‌علی جواهری» عضو شورای ولایتی دایکندی گفت نیرو‌های امنیتی، خیزش مردمی و بسیج افغانستان وارد ولسوالی پاتوی این ولایت شده اند.
تعداد شهرستان‌هایی که دولت افغانستان در چند روز اخیر دوباره به تصرف خود درآورده است، براساس گزارش رسمی وزارت دفاع افغانستان پنج شهرستان است.
مسئولان دولت افغانستان گفته اند این وضعیت (سقوط شهرستان‌ها) یک موج موقتی است که بیش از یک ماه دوام نخواهد داشت.
وزارت دفاع افغانستان همواره بر برنامه ریزی برای تسلط دوباره بر شهرستان‌های از دست رفته تاکید دارد.
نگارش و تنظیم: محمدرضا تقی زاده