به گزارش
خبرگزاری صدا و سیما مرکز خوزستان ، به تازگی انتشار تصاویری از تلف شدن آبزیان در تالاب هورالعظیم، موجب به پا شدن واکنش‌های گسترده در سطح استان خوزستان و حتی ملی و فراملی شده است.
اگرچه محمد جواد اشرفی مدیر کل محیط زیست خوزستان مرگ ماهیان را در بخش عراقی تالاب هورالعظیم دانست که به دلیل کم آبی، آتش سوزی نی‌ها و کمبود اکسیژن و برای رهایی از این وضعیت رخ داده است، اما این مسئله به معنای اتلاف نشدن آبزیان در بخش‌های دیگر هورالعظیم و همچنین سایر آبهای خوزستان نیست و تصاویر متعدد و دلخراش بسیاری از مرگ ماهی‌ها در تالاب‌ها و رودخانه‌ها وجود دارد که دل هر بیننده را به درد می‌آورد.
ماهی نماد سرزندگی و نشاط در بسیاری از فرهنگ‌ها است و در آیین‌های باستانی نیز می‌توان آن را در هر نقش و نگاری مشاهده کرد. به خصوص نقاشی‌های روی کوزه‌های سفالی و همچنین در نقش‌مایه‌های قالی ایرانی (طرح ماهی دَرهَم) معروف به هراتی نیز قابل مشاهده است.
مضاف بر آن ماهی از دیر باز خوراکی محبوب میان مردم در سرتاسر جهان بوده است. چه ایتالیایی‌ها که با نان و ماهی و زیتون غذایی به نام پیتزا به جهان عرضه کردند و چه در مناطق شمالی خلیج فارس که ماهی کبابی با سبزی‌های محلی عطر و طعمی متفاوت به این خوراک دریایی می‌دهد.
خشکسالی و سوء مدیریتهمین محبوبیت موجب شده تا از قدیم الایام افرادی برای صیادی دل به دریا بزنند تا ماهی را به خشکی بیاورند و از آن ارتزاق کنند، شغلی که همچنان نیز پابرجاست و در خوزستان با توجه به رودخانه‌های فراوان و نزدیکی به دریا پر رونق‌تر است. اما خشکی آب و مرگ آبزیان بر زندگی این قشر نیز تاثیرات منفی داشته است.
مرگ آبزیان در آبهای خوزستان دلایل کمی ندارد؛ خشکسالی و کم آبی یکی از این علت‌ها است و بنا بر اطلاعات سازمان آب و برق خوزستان آورد رودخانه‌های خوزستان امسال کاهش چشمگیری داشته است.
علی شریفی مدیر برنامه ریزی منابع آب مخازن سدها و رودخانه‌های خوزستان در گفتگو با خبرنگار ما می‌گوید: که رقمی بالای ۵۸ درصد مخزن سد‌های خوزستان تهی از آب هستند و تنها ۴۲ درصد آن‌ها آبگیری شده اند، موضوعی که اگرچه وزارت نیرو و سازمان آب و برق خوزستان، خشکسالی می‌داند، اما از سوی دیگر برخی از فعالان محیط زیست «سوء مدیریت» می‌خوانند.
کشت‌های پر آب، عامل کم آبی و اتلاف ماهیانخشکی تالاب‌ها هر دلیلی که داشته باشد چه خشکسالی و یا سوء مدیریت موجب شده تا شاهد مرگ آبزیان باشیم، اما از سوی دیگر کشت محصولات آب بر نیز موضوعی است که در خشکی تالاب‌ها نقش داشته است. هم اکنون خوزستان رتبه نخست تولید محصولات کشاورزی را در کشور بر عهده دارد و معیشت و زندگی عمده مردم متکی به زراعت و برداشت محصولات زراعی است.
البته شایان ذکر است که هم اکنون عده‌ای از کشاورزان به خصوص نخل داران ساکن شادگان از نبود آب و یا شوری آن به شدت زیان دیده اند. احمد خلیفی یکی از نخل داران ساکن این شهر در گفتگو با خبرنگار ما گفت: به دلیل بی آبی و وارد شدن آب خلیج فارس در رودخانه، بسیاری از نخیلات شور شده اند و حالا محصول خرمایی نارس را خوراک احشام می‌کنند.
به هر حال تولیداتی همچون شلتوک و گندم و هندوانه که حجم گسترده‌ای از آب را به خود اختصاص می‌دهند و همچنین در نبود مدیریت صحیح منابع آبی و احتمالا کم کاری جهاد کشاورزی در مدرنیزه کردن آبیاری، موجب شده تا برداشت آب در مسیر رودخانه‌ها و نرسیدن آن به تالاب‌ها داد مسئولان خوزستان را هم در آورد.
قاسم سلیمانی دشتکی، استاندار خوزستان چند روز پیش و پس از بازدید از تالاب هورالعظیم ۲ عامل خشکسالی و کشت شلتوک را در مشکلات به وجود آمده برای هورالعظیم مهم ارزیابی کرد و گفت: آسیب دیدن محیط زیست تبعات مختلفی را به دنبال دارد و روی زندگی همه مردم تاثیر می‌گذارد.
شغل صیادی، در معرض نابودیصحبتی که قطعا می‌توان با کمی تامل در آن دریافت که نبود آب یعنی خشکی و این مسئله به معنای نابودی ماهی است، ماهیانی که اگر نباشند روی زندگی مردم نیز تاثیر می‌گذارد، زیرا زندگی بسیاری از هور نشینان از صید ماهی سپری می‌شود.
مدتی پیش نیز نبی الله خون میرزایی رئیس سازمان شیلات کشور نیز با اشاره به کمبود منابع آبی در کشور و متناسب نبودن آن با میزان صید و روش‌های صیادی، آینده این شغل را «نگران کننده» خواند.
همچنین به گفته ناصر عبیات فعال محیط زیست محلی، بی آبی هورالعظیم و نبود ماهی برای شکار موجب شده تا ۲۰ هزار تن از ساکنین تالاب نقل مکان کنند و به حاشیه‌های شهر اهواز رانده شوند. البته مواردی همچون نبود آب برای گاومیش ها، از رونق افتادن ساخت قایق و نبود آب برای کشاورزی در این منطقه نیز از دیگر دلایل مهاجرت مردم بوده است.
رودخانه‌های خوزستان، جولانگاه مرگ ماهیانالبته در اهواز نیز که رودخانه کارون جاری است، وضعیت خوبی برقرار نیست و گذشتن از روی پل‌های این کلانشهر نشان می‌دهد، رود تهی است و جزیره‌های بزرگ و کوچک در نبود آب، خودنمایی می‌کنند. ورود فاضلاب به رودخانه کارون نیز قوز بالا قوز است و باعث آلودگی و تلف شدن ماهیان در بخش‌های مختلف شده است.
هرچند ورود فاضلاب محدود به کارون نیست. مدتی پیش بود که خبر مرگ ماهیان در رودخانه دز نیز منتشر شد و رئیس اداره حفاظت محیط زیست دزفول فاش کرد که فاضلاب از ۱۱ نقطه به رودخانه دز می‌ریزد و کمبود آب، ماهیان را تلف کرده است.
رضا قپانچی‌پور با اظهار امیدواری برای رهاسازی ۲۳۵ میلیون متر مکعب آب از سد برای احیای رودخانه دز، گفت: اینکه چه مقدار حقابه وارد رود می‌شود، مشخص نیست، اما امید است با رها شدن آب، از زیان‌های بیشتر جلوگیری شود، زیرا کمبود آب باعث تلف شدن ماهی‌ها و دیگر آبزیان رودخانه دز در منطقه زاویه‌ها و عباس آباد شده بود.
سدها، متهمان ردیف اول خشکی رودخانه‌ها و تالابهابرخی از فعالین محیط زیستی اعتقاد دارند آنچه باعث شده رودخانه‌ها خشک و آبزیان تحت تاثیر قرار بگیرند، ساخت سدها است. مثلا یکی از دلایل خشکی گسترده در بخش عراقی تالاب هورالعظیم، سد سازی‌های عظیم ترکیه بر روی دجله و فرات است که باعث شد، آبزیان به دلیل کمبود اکسیژن به سمت دایک‌های مرزی تالاب روانه شوند. اما از سوی دیگر سد سازی‌ها در ایران نیز عامل مهمی در اتلاف آبزیان هستند.
از سویی وزارت نیرو می‌گوید «نقش بند‌های آبی در تولید برق و مهار طغیان رودخانه‌ها مهم است که اگر برخی از سد‌های ساخته شده بر رودخانه کارون وجود نداشتند، احتمالا ساکنین در امتداد آن از جمله عشایر ایذه و کلانشهر اهواز متحمل خسارات و هزینه‌های گزافی می‌شدند»، اما در هر حال نمی‌توان منکر اثرات زیست محیطی آن‌ها هم شد. گرچه یک فعال محیط زیست می‌گوید که اگر هزینه‌های وسیع به کار رفته برای ساخت سدها در حوزه آبخیز داری و تولید انرژی‌های نو صرف می‌شد، بهتر بود.
هژیر کیانی، فعال محیط زیست خوزستانی در گفتگو با خبرنگار ما با بیان اینکه هیچ کدام از سد‌های ساخته شده در خوزستان مطالعات زیست محیطی و پیوست اجتماعی ندارد، گفت: سد سازی یک شغل و منبع در آندری برای ذینفعان آن شده بود که اصلا مسائل زیست محیطی را در نظر نمی‌گرفتند.
او همچنین سیلاب‌ها را موجب حیات طبیعی جلگه‌ها دانست و افزود: سیلاب‌ها موجب آبیاری و سیراب شدن اراضی کشاورزی می‌شوند و از وابستگی زمین‌ها به کود‌های شیمیایی می‌کاهند و باید به جای احداث بند ها، رودخانه را مرتبا لایروبی کرد و در حریم آن‌ها ساخت و سازی انجام نگردد.
نقش صنایع پتروشیمی در آلودگی آب‌ها و اتلاف آبزیانما نمی‌توانیم صحت این ادعا‌ها را مستقلاً تایید یا رد کنیم، اما آنچه مسلم است، نقش سدها در خشکی رودخانه‌ها به دلیل تولید برق در طول تابستان است که ظاهراً تنها راه آن نیز روی آوردن به انرژی‌های پاک دیگر، از جمله خورشیدی و بادی است تا جایگزین مناسبی برای برقابی شوند و آبزیان و محیط زیست نیز بتواند سیراب شود، هرچند موضوع انتقال آب از سرشاخه‌های کارون نیز به جدالی میان حامیان و مخالفان آن بدل گشته است.
اما از سوی دیگر در خوزستان صنایع عظیمی دایر هستند که با توجه به کشف نفت و گاز و نزدیکی به دریا در این منطقه، احداث شده اند. اما همین نزدیکی به خلیج فارس موجب وارد شدن خسارات زیادی به طبیعت منطقه شده است و به گفته یک فعال محیط زیست محلی، برخی لنج داران نیز در نزدیکی سواحل بندر ماهشهر که مجموعه بزرگی از پتروشیمی‌ها را در خود جای داده، انبوهی از ماهیان مرده را در سطح دریا مشاهده کرده اند.
مجموع این عوامل باعث شده تا ماهی تیلاپیا که گونه‌ای بسیار مقاوم است قابلیت رشد و تکثیر را در آبهای خوزستان پیدا کند و حتی با خوردن تخم دیگر آبزیان، آن‌ها در معرض نابودی قرار دهد، هرچند شیلات خوزستان این مسئله را بزرگنمایی می‌داند، اما شاید بتوان تیلاپیا را نیز یکی دیگر از عوامل کمبود و تلف شدن آبزیان در خوزستان دانست.
راه حل چیست؟به هر حال مشخص است که مجموعه‌ای از عوامل انسانی دست به دست هم داده اند تا اکنون شاهد تلف شدن گسترده آبزیان در آبهای خوزستان باشیم. مرگی دلخراش که فقط صیادان می‌توانند آن را لمس کنند، زیرا نبود ماهی یعنی نابودی شغل صیادی و لازم است با توجه به شرایط که بعید است به این زودی‌ها رفع شود، صیادان نیز به دنبال منطبق کردن خود با شرایط و ایجاد کسب و کار‌های دیگر باشند.
اما شایان ذکر است که اقداماتی از جمله توسعه انرژی‌های پاک به خصوص انرژی خورشیدی در خوزستان و همچنین بادی، می‌تواند جایگزین مناسبی برای نیروگاه‌های برقابی باشد تا مسئولان سدها نیز در تابستان به دلیل ترس از کمبود برق ناچار به نگهداری آب در دریاچه بند‌ها نشوند.