طلاق به معنای انحلال عقد نکاح دائم است که پس از اجرای صیغه طلاق صورت میگیرد و از آن پس رابطه زوجیت بین زن و شوهر منقطع میشود، اما با توجه به نوع طلاق آثار حاصله از آنها متفاوت خواهد بود.
با نگاهی گذرا به سالنهای دادگاه خانواده شاهد آن هستیم که روزانه تعداد بی شماری از افراد برای طلاق به دادگاه مراجعه میکنند، اما بسیاری به دلیل عدم آشنایی با حقوق خود دچار مشکل شده و روند درخواست شان گاها بسیار طولانی میشود.
در اینجاست که افراد ملزم به آشنایی با حقوق و قوانین مرتبط با این موضوع میشوند و یاری جستن از افراد متخصص در این زمینه میتواند به تسریع پیش برد پرونده بسیار کمک کند. در این بخش سعی شده است به طلاق و مسائل حقوقی مرتبط با این موضوع پرداخته شود.
طلاق چیست؟
طلاق در معنای حقوقی عبارت است از انحلال عقد نکاح دائم با رعایت تشریفات ویژه. ماده ۱۱۳۹ قانون مدنی در این باره مقرر داشته است: طلاق مخصوص عقد دائم است و زن در منقطعه با انقضاء مدت یا بذل آن از طرف شوهر از زوجیت خارج میشود.
در حقیقت طلاق تنها در ازدواج دائم مطرح میگرد. به بیان سادهتر طلاق به معنای انحلال عقد نکاح دائم است که پس از اجرای صیغه طلاق صورت میگیرد و از آن پس رابطه زوجیت بین زن و شوهر منقطع میشود، اما با توجه به نوع طلاق آثار حاصله از آنها متفاوت خواهد بود.
به علاوه لازم به ذکر است پیروان ادیانی که در قانون اساسی به رسمیت شناخته شده اند میتوانند بر طبق دین خود از هم جدا بشوند، اما طلاق بر طبق مذهب شیعه از اختیارات مرد به شمار میرود.
انواع طلاق
طلاق رجعی: که همان طلاق از طرف مرد است.
طلاق بائن: که همان طلاق خلع و مبارات میباشد.
طلاق خلع همان طلاق از طرف زن است و طلاق مبارات همان طلاق توافقی است.
در ادامه به به تفصیل به هریک از این موارد خواهیم پرداخت.
طلاق رجعی چیست و شامل چه احکامی میشود؟
در قانون شرع حق طلاق با مرد بوده و برای این امر نیازی به شروطی که در سند ازدواج آمده است ندارد. یکی ازانواع طلاق، طلاق رجعی یا همان طلاقی است از سوی مرد صورت میپذیرد. این نوع از طلاق در اصطلاح به شرایطی گفته میشود که مرد پس از جدایی از همسر خود میتواند مجددا به همسر خود و زندگی مشترکشان بازگردد.
به همین دلیل در قانون مدنی احکام ویژهای برای رجوع از طلاق مقرر شده است. بر همین اساس، در صورتی که طلاق از نوع رجعی باشد، مرد میتواند در ایام عده زن (مدت زمانی است که زن پس از جدایی باید از ازدواج خودداری کند)، دوباره به زندگی با وی ادامه بدهد.
در طلاق رجعی جدا از این که در مدت عده، شوهر حق رجوع دارد، طرفین حقوق و تکالیفی را نیز دارا میباشند. به عنوان مثال، اگر در طلاق رجعی زن یا شوهر بمیرند، از هم ارث میبرند و زن مستحق دریافت نفقه است.
مرد نیز حق ندارد تا زمانی که مدت عده به پایان نرسیده است، زن (مطلقه رجعیه خود) را از محل سکونتش یعنی منزل خود خارج نماید. این موضوع تا جایی پیش میرود که برخی فقها منزلت زن را تا شأن یک همسر حقیقی ارتقا میدهد؛ گویا که اصلاً طلاقی صورت نگرفته است برخی فقها وی را در مدت عده در حکم زوجه دانسته و بعضی دیگر او را زوجه حقیقی تلقی میکنند.
طلاق بائن و شامل چه احکامی میشود؟
همان طور که پیشتر به آن اشاره شد طلاق بائن خود شامل طلاق خلع و طلاق مبارات است. درطلاق بائن برای شوهر حق رجوع وجود ندارد و با اجرای صیغه طلاق رابطه زوجیت بین زوجین به طور کامل قطع خواهد شد.
طلاق بائن خود به چند دلیل حاصل میشود که یکی از این دلایل، کراهتی است که زن از شوهر دارد یا هر دو از یکدیگر دارند. در صورتی که کراهت متقابل باشد، طلاق از نوع مبارات (توافقی) است و اگر کراهت یک طرفه زن از شوهر باشد، طلاق از نوع خلع (طلاق از طرف زن) خواهد بود. در ادامه به هر یک آنها بیشتر خواهیم پرداخت.
طلاق خلع: طبق قانون حق طلاق با مرد بوده و زن نمیتواند بی دلیل و بدون رضایت از شوهر خود طلاق بگیرد، مگر آنکه دلیلی قانع کننده داشته باشد. بنابراین، بر اساس ماده ۱۱۴۶ قانون مدنی، “طلاق خلع آن است که زن به واسطه کراهتی که از شوهر خود دارد، در مقابل مالی که به وی میدهد، طلاق بگیرد؛ اعم از اینکه مال مزبور عین مهریه یا معادل آن یا بیشتر یا کمتر از مهر باشد. ”
در حقیقت در این نوع از طلاق زمانی صورت میگیرد که زن به شوهرش دیگر علاقهای ندارد و از او بیزار است و قصد جدایی دارد و شوهرش مایل به طلاق دادن او نیست، بنابراین مهر یا مالی از خود به او میبخشد که طلاقش را بگیرد.
در این شرایط طلاق واقع شده طلاق خلع است که بائن هم میباشد، به همین جهت در زمان عده برای شوهر حق رجوع وجود ندارد. به علاوه طلاقی که قبل از زناشوئی واقع گردد و طلاق زن یائسه از جمله مواردی است که در این زمره این نوع طلاق قرار میگیرد.
طلاق مبارات: طلاق مبارات یا توافقی سریعترین و آسانترین راه در میان انواع طلاق است. در طلاق توافقی زن و مرد پس از توافق بر سر مسائل اصلی مانند مهریه، نفقه و حضانت فرزندان از یکدیگر جدا میشوند. برای اطلاعات بیشتر در این زمینه میتوانید به مقالهای که پیشتر درباره این موضوع نوشته شده است مراجعه کنید.
گاهی افراد در مواجه با ناملایمات زندگی ناگزیر به جدایی شده و چارهای جز پایان دادن به زندگی مشترک خود ندارند.
عسر و حرج چیست و در طلاق چه معنایی دارد؟
یکی از مواردی که میتواند در فرایند طلاق نقش کلیدی بازی کند، مفهومی با نام عسر و حرج است. عسر در لغت به معنای تنگی، سختی و دشواری است و حرج نیز به تنگی و فشار تعبیر شده است.
در حقیقت هر عملی که شخص را به تنگنا و سختی بیاندازد و انجام یا تحملش برای وی سخت و دشوار کند، اصطلاحا میگویند دچار عسر و حرج شده است که نمونه بارز آن در زندگی مشترک به چشم میخورد و در صورت اثبات در دادگاه، منجر به صدور حکم طلاق میشود.
لازم به ذکر است که طلاق ناشی از عسر و حرج زن در دسته طلاق بائن قرار میگیرد، چراکه حکم طلاق ناشی از کراهت زن نسبت به مرد صورت گرفته و مرد حق رجوع به زوجه و آشتی در ایام عده زوجه را ندارد.
عسر و حرج زن شامل چه مواردی میشود؟
ترک زندگی توسط شوهر حداقل به مدت شش ماه متوالی یا ۹ماه متناوب بدون عذر موجه.
اعتیاد شوهر به مواد مخدر یا مشروبات الکلی و امتناع زوج از ترک آنها یا عدم امکان الزام شوهر به ترک آن در مدتی که به تشخیص پزشک برای ترک اعتیاد لازم بوده است. (در صورتی که زوج به تعهداتش عمل نکند و یا پس از ترک دوباره به مصرف مشروبات الکلی یا موادمخدر روی آورد با درخواست زوجه طلاق انجام خواهد.)
محکومیت قطعی شوهر به حبس پنج سال یا بیشتر.
ضرب و جرح یا فحاشی یا هرگونه سوء رفتار مستمر زوج که عرفا با توجه به وضعیت زن قابل تحمل نباشد.
ابتلاء شوهر به بیماریهای صعبالعلاج روانی یا مسری یا هر عارضه صعبالعلاج دیگر که زندگی مشترک را مختل کند مثل بیماری سارس یا ایدز.
عدم رعایت دستور دادگاه در مورد منع اشتغال زوج به شغلی که طبق نظر دادگاه صالح منافی با مصالح خانوادگی و حیثیت زوجه باشد.
در صورتی که پس از گذشت ۵ سال زوجه از شوهر خود به جهت عقیم بودن و یا عوارض جسمی دیگر، صاحب فرزند نشود.
زوج همسر دیگری بدون رضایت زوجه اختیار کند یا به تشخیص دادگاه نسبت به همسران خود اجرای عدالت ننماید.
جنون در مواردی که فسخ نکاح شرعاً ممکن نباشد.