به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما قوه قضاییه به عنوان یکی از قوای سه گانه حاکم در جمهوری اسلامی ایران است که برای اعمال وظایف و اختیارات خود از ساختار خاصی برخوردار بوده و مسئولیت‌های مختلفی را نیز بر عهده دارد.
- قضا و قضاوت چیست؟
کلمه قضا از واژگانی است که در لغت عرب معانی متعددی مانند حکم، علم، قول، امر و فعل را در بر می‌گیرد؛ اما به طور معمول به معنای حکم به کار برده می‌شود. در اصطلاح فقها، قضا عبارت است از ولایت بر حکم که این ولایت از سوی حکومت اسلامی به کسانی که شایستگی این منصب را دارند، تفویض می‌شود. نتیجه آن که در شکل گیریِ یک جامعه و دوام و بقای آن و نیز برقراری امنیت و سلامت اجتماعی، وجود قاضی، انجام قضاوت و پذیرش آن، از پایه‌های بنیادین و اساسی به شمار می‌آید.
مسأله قضاوت همانند دیگر مسایل مهم اسلامی، از سوی شارع مقدس با باید‌ها و نباید‌هایی همراه شده است. قاضی باید از محل قضاوتِ خود اطلاعاتی داشته باشد؛ باید محل رسیدگی به دعاوی مردم در میان شهر و در دسترس همگان باشد؛ باید عدالت را در جلسات دادگاه جلوه گر سازد و پیش از صدورِ حکم دقت و تأمل نماید.
هم چنین قاضی نباید یکی از طرفین و یا هر دوی آنها را به تنهایی بپذیرد و پذیرایی نماید؛ نباید یکی را بر ضد دیگری راهنمایی کند؛ نباید بلندتراز متهم سخن گوید؛ نباید در جلسات دادگاه اظهار کسالت و ناراحتی نماید و نباید در حالت خشم قضاوت کند. در حقیقت رعایت این نکات و عملی شدن باید‌ها و نباید‌ها در مقوله قضاوت، باعث می‌شود نظام قضایی اسلام مقبول همگان واقع شود.
نامگذاری روز قوه قضائیه
جهت ارج نهادن به مقام والای قضاء و قضاوت و تکریم از مقام شامخ شهید مظلوم آیةالله دکتر بهشتی اوّلین مسئول دستگاه قضایی جمهوری اسلامی که در هفتم تیرماه ۱۳۶۰ بر اثر انفجار بمب در محل دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی به شهادت شهید رسید، بنا به پیشنهاد قوه قضائیه، مبنی بر نامگذاری هفته اوّل تیرماه به عنوان هفته قوه قضائیه، این پیشنهاد در تاریخ ۱۳۷۳/۴/۲۷ در شورای فرهنگی عمومی مطرح شد و به تصویب رسید.
نخستین معمار دستگاه قضایی
شاید بتوان گفت نخستین پایه گذار و معمار دستگاه قضایی انقلاب، شهید مظلوم آیت اللّه دکتر بهشتی است. شهیدی که با وجود مدت زمان محدودی که عهده دار سامان بخشی و ایجاد تشکیلات نوین قضایی بود، تأثیر مهمی بر سمت و سو و جهت گیری آن داشت و می‌توان گفت پایه‌های آغازین قوه قضاییه با اندیشه‌های او بنیان نهاده شد. شهید بهشتی در نگاه امام راحل رحمه الله جایگاه ویژه‌ای داشت. سخنان امام در مورد ایشان، پیش و پس از شهادت، گویای شناخت ویژه حضرت امام از وی بود. شاید والاترین تعبیر از شخصیت آن بزرگوار، تعبیر رهبر کبیر انقلاب بود که او را به تنهایی «یک ملت» نامید.
مجاهد متعهد
یکی از افتخارات همیشگی دستگاه قضایی، وجود خدمت گزارانی است که بدون هیچ ادعا، جان عزیز خویش را در راه والایی اسلام نثار کردند. شهید بزرگوار، حجت الاسلام و المسلمین محمدعلی قدوسی در پانزدهم مرداد ۱۳۵۸ بر اساس حکمی از سوی امام راحل رحمه الله به سمَت دادستان کل کشور منصوب گردید. در دو سال حضور این شهید والامقام در این منصب، بسیاری از مفاسد و توطئه‌های دشمنان کشف و خنثی گردید. او سرانجام در چهاردهم شهریور ۱۳۶۰ بر اثر انفجار بمب آتش زای قوی به وسیله تروریست‌های عضو گروهک منافقین در محل دادستانی کل، به شهادت رسید و دعوت حق را لبیک گفت. امام خمینی رحمه الله در تجلیل از مقام شهید قدوسی فرمود: «این جانب سالیان طولانی آن بزرگوار را به تقوا و حُسن عمل و استقامت و مقاومت و تعهد در راه هدف می‌شناختم. شهادت بر او مبارک و خروج از ظلمات به سوی نور بر او ارزانی باد».
قوه قضاییه، پناهگاه مردم
بنیان گذار نظام مقدس جمهوری اسلامی، همواره توجه ویژه‌ای به دستگاه قضایی داشت و در سخنان و پیام‌های گوناگون، جایگاه مهم این نهاد را یادآور می‌شد و توصیه‌های راه گشایی به مسئولان قضایی می‌فرمود. ایشان در یکی از سخنان خود فرموده است: «قوه قضاییه که ملجأ و پناه گاه مردم ستم دیده است، قوه‌ای است مستقل و هیچ مقامی حق دخالت در آن را ندارد. اگر کسانی پیدا شوند که در امور قضایی دخالت می‌کنند، باید بدانند برخلاف دستورات شرع و نظام جمهوری اسلامی عمل کرده اند. مجلات و روزنامه‌ها و رسانه‌های گروهی توجه داشته باشند که تضعیف قوه قضاییه، برخلاف موازین اسلامی است. دستگاه قضایی و قضات محترم توجه داشته باشند که در حساس‌ترین مکان نظام، خدمت می‌کنند. سعی کنند با کمال دقت و مهربانی و قاطعیت با تمام افراد مواجه گردند تا مردم از آنان راضی گردند که رضایت مردم، رضایت خداوند را به دنبال دارد».
قضا، معیار سلامت یک کشور
مقام معظم رهبری در مورد دستگاه قضایی می‌فرماید: «قضا در یک کشور، معیار سلامت آن کشور است. اگر دستگاه قضایی سالم بود، می‌توان نتیجه گرفت که وضع عمومی جامعه و کشور از جهت برخورداری از عدالت و دوری از تبعیض و ستم و اجحاف و تجاوز و این عنصر‌های بزرگ بشری، سالم است؛ یعنی اگر فرض کنیم کسی از یک کشور هیچ خبر ی [نداشته باشد، [سپس [ به دستگاه قضایی آن کشور برود و تفحصی بکند، ببیند که آن جا قضاتی عادل و قاطع، سیستم و سازمانی منسجم و کارآمد، قوانینی حساب شده و عادلانه وجود دارد و مشاهده کند که آنها خوب کار می‌کنند، قاعدتا باید نتیجه بگیرد که وضع کشور خوب است».
- وظایف قوه قضائیه
قوه قضائیه در کشور جمهوری اسلامی ایران یکی از نهاد‌های حکومتی است که در عرض دو قوه مجریه و مقننه و مستقل از آنها می‌باشد. هدف از این نهاد تضمین حقوق فردی و اجتماعی، تحقق صلح، عدالت و امنیت است.
اهم وظایف این قوه بر اساس اصل ۱۵۶ قانون اساسی عبارت است از:
۱- رسیدگی و صدور حکم در مورد تظلمات، تعدیات، شکایات، حل و فصل دعاوی و رفع خصومت و اخذ تصمیم و اقدام لازم در آن قسمت از امور حسبیه که قانون معین می‌کند.
۲- احیای حقوق عامه و گسترش عدل و آزادی‌های عمومی
۳- نظارت بر حسن اجرای قوانین
۴- کشف جرم و تعقیب، مجازات و تعزیر مجرمین و اجرای حدود و مقررات مدون جزایی اسلام
۵- اقدام مناسب برای پیش گیری از وقوع جرم و اصلاح مجرمین.
وظیفه نظارتی
یکی از مهم‌ترین وظایف قوه قضاییه، نظارت است. در قانون اساسی افزون بر اجرای عدالت، وظیفه دیگری نیز بر عهده دستگاه قضایی گذاشته شده و آن بُعد نظارتی این دستگاه است. این قانون، علاوه بر آنکه نظارت بر حُسن اجری قوانین را بر عهده دستگاه قضایی نهاده است، نظارت بر مقررات، مصوّبه‌ها و آیین نامه‌هایی را نیز که دستگاه‌های اجرایی تصویب می‌کنند دربرمی گیرد؛ یعنی هم نظارت بر اجرا مطرح است و هم بازرسی. بدون تردید، اقتدار قوه قضاییه در انجام این وظیفه، موجب اصلاح دستگاه‌های دیگر و رشد و توسعه آنها می‌شود. پس از استقرار جمهوری اسلامی، حضرت امام خمینی رحمه الله مسئولیت دیوان عالی کشور را که بالاترین مقام قضایی کشور است، در اسفندماه ۱۳۵۸ ش به دست باکفایت آیت اللّه بهشتی سپرد تا برای این تشکیلات حیاتی که نقش مهم و تعیین کننده‌ای در جامعه دارد، با درک و درایت والای ایشان برنامه نو و دقیق فراهم گردد و عدل و قسط در جامعه رواج یابد. ایشان نیز در طول مدت این مسئولیتِ خطیر و شریف، منشأ خیر و خدمت بود و امور قضایی کشور را سر و سامان داد و انسجام بخشید و برای اسلامی کردن و اجرای کردن احکام اسلام، فعالیت‌های گسترده‌ای در این تشکل انجام داد و با به کارگیری قُضات عادل و عالم، نظام قضایی را دگرگون ساخت. آن همه تلاش بی وقفه او در این قوه فراموش نشدنی است و به راستی که او مظهر عدالت علوی بود. شهید مظلوم دکتر بهشتی را می‌توان یکی از معماران بزرگ تجدید بنای تفکر انقلابی و تشکیلاتی انقلاب اسلامی ایران به شمار آورد؛ زیرا در زیر لوای رهبری امام امت به هدایت انقلاب پرداخت و آن را از انحراف و انزوا یا توقف و رکود محفوظ داشت و سرانجام در همین راه خون پاکش برای تداوم بخشیدن به انقلاب و رسوا کردن چهره اهریمنان و منافقان، بر زمین ریخت و روح پاکش به آسمان پرواز کرد.
- وظایف رئیس قوه قضائیه نیز عبارت است از:
۱- اداره امور قوه قضاییه.
۲- ایجاد تشکیلات لازم در دادگستری به تناسب مسئولیت‌های اصل یکصد و پنجاه و ششم.
۳- تهیه لوایح قضایی متناسب با جمهوری اسلامی.
۴- استخدام قضات عادل و شایسته و عزل و نصب آنها.
۵- پیشنهاد عفو و یا تخفیف مجارات مجرمان (بر اساس بند ۱۱ اصل ۱۱۰ قانون اساسی).
۶- معرفی شخصی جهت تصدی مقام وزارت دادگستری.
۷- رسیدگی به دارایی‌های مقامات سیاسی.
۸- تعیین نماینده در صدا و سیما.
۹- پیشنهاد اعضای حقوقدان شورای نگهبان.
- قوه قضائیه انجام وظایف قانونی خود را بر اساس ارکان و سازمان‌هایی انجام می‌دهد که عبارتند از:
۱- داددسرا‌ها و دادگاهها.
۲-دیوان عالی کشور.
۳- دیوان عدالت اداری.
۴-سازمان بازرسی کل کشور.
۵-سازمان قضایی نیور‌های مسلح.
۶- سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی.
۷-سازمان ثبت اسناد و املاک کشور.
۸-سازمان پزشکی قانونی.
منابع: بیتوته، سپیدار نیوز