یک کارشناس مسائل بین الملل معتقد است: اگر سازمان ملل نتواند خودش را با شرایط جدید تطبیق بدهد ضعیف‌تر از آنچه که درحال حاضر است خواهد شد و ممکن است کشور‌های دنیا به دنبال جایگزین جدیدی به جای آن بروند که حداقل شرایط و ساختار عادلانه تری داشته باشند.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، مجید عباسی، کارشناس مسائل بین الملل در برنامه جهان امروز شبکه خبر در خصوص نقش سازمان ملل و شورای امنیت در حل مشکلات جهانی توضیحاتی ارائه کرد.
مجری: سلام و ممنون که دعوت ما پذیرفتید.
مهمان برنامه: بنده هم سلام عرض می‌کنم خدمت شما و همکاران محترمتان.
سؤال: یکی از مسائلی که امسال پرتکرارتر از سال‌های گذشته درخصوص سازمان ملل در سخنرانی سران کشور‌ها مطرح می‌شد، این بود که این سازمان و خصوصاً شورای امنیت خیلی در حل مشکلات جهانی کارآمد نیستند. چرا امسال تعداد ناراضی‌ها افزایش پیدا کرده است؟
عباسی: همانطور که مستحضرید سازمان ملل متحد روی خرابی‌های جنگ جهانی دوم بنا شد زمانی که کنفرانس سانفرانسیسکو در ۱۹۴۵ تشکیل شد برای اینکه سازمان ملل تأسیس شود با این هدف تأسیس شد که حفظ صلح و امنیت بین المللی بعنوان یکی از کار ویژه‌های اصلی سازمان ملل متحد که مصداق آن در شورای امنیت سازمان ملل قابل دیدن و بررسی بود این شرایط را انجام بدهد. خب شورای امنیت در واقع با این شرایط شکل گرفت در سازمان ملل متحد، با پنج کشور بزرگی که دارای؟ فاتحان جنگ بودند و قرار بر این بود که حفظ صلح و امنیت بین المللی انجام بگیرد.
تشکیل یک همچنین شورایی از همان ابتدای تأسیس سازمان ملل متحد مورد انتقاد کشور‌ها قرار داشت بخاطر اینکه یک سیستم ناعادلانه‌ای بود که پنج کشور با استفاده از حق وتو می‌توانستند خیلی از تصمیمات سازمان ملل را بخصوص در آن هدف اصلی یعنی حفظ صلح و امنیت بین الملل کنار بگذارند. یا در مواردی اساساً سیستم سازمان ملل را قفل کنند یعنی در مواردی که خود قدرت‌های بزرگ طرف جنگ قرار می‌گرفتند یا تجاوزی صورت می‌دادند عملاً شورای امنیت نمی‌توانست تصمیم بگیرد و تصمیمات خودش را اجرایی کند.
سؤال: یعنی عملاً با وجود حق وتو که شما می‌گویید که از ابتدا مورد انتقاد کشور‌ها قرار گرفت، شورای امنیت تبدیل شد به ابزاری برای تأمین صلح و امنیت آن پنج عضو اصلی که اگر یک جایی این پنج تا با هم متفق القول نباشند شورای امنیت نمی‌تواند به تصمیم برسد؟
عباسی: قرار نبود ابزار این پنج عضو باشد، ولی به تدریج ابزار این پنج عضو شد یعنی در همان کنفرانس سانفرانسیسکو خیلی از کشور‌هایی که در آن موقع بعنوان کشور‌های جهان سوم از آن‌ها یاد می‌شد و الان بعنوان کشور‌های درحال توسعه از آن یاد می‌شود به این سیستم انتقاد داشتند، اما مؤسسین سازمان ملل متحد علی الخصوص این پنج قدرت معتقد بودند که اگر چنانچه این شورای امنیت با این روش به خوبی اقدام کند و عمل کند ما دیگر شاهد بحران‌ها یا جنگ‌های گسترده‌ای مثل جنگ جهانی اول و بعد جنگ جهانی دوم نخواهیم بود.
حالا این شورای امنیت محصول چه سالی بوده است، ۱۹۴۵، الان ما در سال ۲۰۲۳ هستیم یعنی حدود ۷۸ سال از آن دوران گذشته است نظام بین الملل دچار تغییر و تحول شده است ما دوران دوقطبی را پشت سر گذشته ایم، دوران پسا جنگ سرد را پشت سر گذاشته ایم، الان در یک دوره‌ای هستیم که یک نظم جدید بین المللی می‌خواهد شکل بگیرد. طبیعی است که سازمان مللی که در نیمه اول قرن بیستم تشکیل شده است در قرن بیست و یکم آن کارایی لازم را نخواهد داشت؛ لذا شورای امنیت نیاز به تغییر و تحول و اصلاح دارد به چند دلیل، اول اینکه یک نظام کاملاً ناعادلانه است، دوم نشان داده است که در بحران‌ها بخصوص بحران‌هایی که قدرت‌های بزرگ در آن یک طرف بحران هستند شورای امنیت نمی‌تواند ورود پیدا کند، نمونه اش حمله و تجاوز ایالات متحده امریکا به عراق در سال ۲۰۲۳ بود یا الان جنگ روسیه علیه اوکراین است و امثال این‌ها به شورای امنیت، چون یکی از قدرت بزرگ طرف جنگ است، نتوانسته است خوب عمل کند، نکته سوم اینکه خب اساساً نظام بین الملل متحول شده است، ما با قدرت‌های نوظهوری مواجه هستیم که مدعی عضویت در شورای امنیت هستند لذا بحث اصلاح در شورای امنیت مسئله جدی است که امروز همانطور که شما هم اشاره کردید و در اخبار بود حتی وزیر خارجه آلمان هم به آن اشاره کرده است و تعدادی از مقامات دیگر.
سؤال: نکته جدید همین است که کشور‌های غربی معمولاً راضی بودند از عملکرد کلی شورای امنیت، ولی مثلاً در جنگ سوریه پشت وتوی روسیه و بعضاً چین باقی می‌ماندند. الان هم در جنگ اوکراین نمی‌توانند با روسیه به یک نتیجه واحد برسند، تعداد معترضان افزایش پیدا کرده است و کشور‌های غربی هم به این صف پیوسته اند. حالا در شرایط کنونی چه راهکار‌ها و راه حل‌هایی برای اصلاح شرایط شورای امنیت و سازمان ملل وجود دارد؟
عباسی: اساساً تغییر و تحول در اساسنامه سازمان ملل متحد که یکی از موارد آن اصلاحات در شورای امنیت است زمانی صورت می‌گیرد که دو سوم مجمع عمومی و تمام اعضای دائم شورای امنیت با استفاده از حق وتو به آن رأی مثبت بدهند یا حداقل رأی منفی ندهند. اما این بحث طرح اصلاحات و سازمان ملل علی الخصوص در شورای امنیت خب دهه‌های متمادی است که وجود داشته و برخی‌ها هم عملی شده است. ولی به طور خاص بعد از سال ۲۰۲۳ و تجاوزی که امریکایی‌ها داشتند به عراق به بهانه مبارزه با تروریسم و امثال این‌ها در دوره‌ای که کوفی عنان دبیرکل سازمان ملل متحد بود، یک کمیته‌ای مسئول نگارش برنامه اصلاح در سازمان ملل شد. یعنی تقریباً ما از سال ۲۰۰۵ تا الان یعنی قریب به ۱۸ سال تقریباً بحث اصلاحات در سازمان ملل را داریم دنبال می‌کنیم. در آن برنامه فرمول‌های مختلفی دیده شده است، کشور‌های مختلف هم برنامه‌های مختلفی را داده اند.
از بحث افزایش اعضای دائم شورای امنیت با حق وتو در این برنامه وجود دارد، افزایش اعضای دائم شورای امنیت، ولی بدون حق وتو وجود دارد، افزایش اعضای غیر دائم شورای امنیت وجود دارد و طرح‌های متعددی که هر کدام از کشور‌ها بنا به دلایلی از این‌ها حمایت می‌کنندو طبیعتاً کشور‌های غربی برای اینکه ظاهر را حفظ کنند و بگویند اصلاحاتی انجام گرفته است، فرمول مدنظرشان در اصلاحات سازمان ملل در شورای امنیت سازمان ملل، این است که یا اعضای دائم افزایش پیدا کنند بدون حق وتو یا اعضای غیر دائم افزایش پیدا کنند، ولی برای کشور‌های درحال توسعه و کشور‌های نوظهور بهترین شرایط شرایطی است که اعضایی بعنوان اعضای دائم به شورای امنیت اضافه شوند و این اعضا حق وتو هم داشته باشند. منتها سازمان ملل متحد در یک دور باطل است، طبیعی است قدرت‌های بزرگ یعنی آن پنج قدرت عضو دائم شورای امنیت نمی‌آیند حق وتوی خودشان را به این راحتی از دست بدهند.
سؤال: یعنی تا سازمان مللی وجود دارد و شورای امنیتی، حق وتو این پنج کشور باقی است؟
عباسی: عملاً باقی است.
سؤال: چون هیچ وقت این‌ها صرف نظر نخواهند کرد هر کشوری هم بود صرف نظر نمی‌کرد.
عباسی: نه صرف نظر نخواهند کرد و بهترین راه...
سؤال: در واقع امتیاز پیروزی جنگ جهانی دوم است که نگه داشته اند؟
عباسی: بله و چون در منشور سازمان ملل متحد ذکر شده است که هرگونه اصلاحی نیاز به رأی مثبت این پنج عضو دارد، بنابراین این پنج عضو هم به این راحتی از حقوق خودشان کوتاه نمی‌آیند و اگر شورای امنیت سازمان ملل متحد اصلاح نشود با توجه به شرایطی که ما در نظام بین المللی داریم و تغییر و تحولاتی که دارد صورت می‌گیرد اگر سازمان ملل نتواند خودش را با شرایط جدید تطبیق بدهد من فکر می‌کنم که ضعیف‌تر از آنچه که درحال حاضر است خواهد شد و ممکن است کشور‌های دنیا به عنوان یک جایگزین جدیدی به جای سازمان ملل متحد دارند که حداقل شرایط و ساختار عادلانه تری را داشته باشند.
سؤال: الان ما شاهد هستیم چه در غرب و چه در شرق نهاد‌هایی که خارج از سازمان ملل هستند دارند گسترش پیدا می‌کنند. در طرف غربی می‌بینیم ناتو گسترش اش متوقف نمی‌شود و کشور‌های جدیدی دارند به آن اضافه می‌شوند الان دو مورد آخر سوئد و فنلاند است و کشور‌های دیگری هم هستند در شرق هم می‌بینیم پیمان‌ها و اختلاف‌هایی که وجود داشته است مثلاً شانگهای یا بریکس این‌ها هم به سمت گسترش رفته اند. می‌شود این‌ها را بگذاریم کنار فرمایشات شما ببینیم کشور‌ها قطع امید کرده اند از اینکه سازمان ملل بخواهد تغییر و تحولی داشته باشد رفتن روی سرمایه گذاری در نهاد‌های خارج از این سازمان؟
عباسی: بله یعنی این را هم یعنی توسعه سازمان‌های منطقه‌ای یا همان حداقل بگوییم سازمان‌های فرامنطقه‌ای را ازجمله ناتو، سازمان شانگهای، بریکس و ... که به آن‌ها اشاره شد، به اعتقاد من در همین راستا است، چون کشور‌ها وقتی می‌بینند سازمان ملل متحد به عنوان یک سازمان جهانی نمی‌تواند منافع آن‌ها را تأمین کند می‌آیند به سمت سازمان‌هایی که از طریق آن سازمان بتوانند منافع خودشان را پیش ببرند. عرض کردم سازمان ملل الان دیگر در هفتاد و هشتمین سال تأسیس خودش نیاز به یک اصلاح و بازسازی دارد. جالب است این را خود اعضای سازمان می‌داند. حتی بایدن هم می‌داند.
سؤال: نکته جالب همین است که الان همه طرف‌ها به ناکارآمدی شورای امنیت برای حل مشکلات معترف هستند. صحبت‌های وزیر امور خارجه روسیه را دقایقی پیش پخش کردیم وزیر امور خارجه آلمان که البته خودش عضو دائم نیست مواضع مشابهی داشته است، امریکایی‌ها هم همینطور، ولی خب بعنوان سؤال پایانی، با وجود حق وتو این پنج کشور شما اصلاحی را محتمل می‌دانید؟
عباسی: ممکن است اصلاحی در ظاهر و در صورت قضیه صورت بگیرد، به این معنا که تعدادی از اعضا به شورای امنیت اضافه شوند. مثلاً خود امریکایی‌ها امروز یک گزارشی را من مطالعه می‌کردم، یک برنامه‌ای دارند برای افزایش اعضای شورای امنیت. شش کشور را می‌خواهند اضافه کنند منتها بدون حق وتو، ولی این فایده‌ای ندارد، یعنی عملاً در آن حقی که آن پنج عضو دارند و در مواردی از آن می‌شود گفت سوءاستفاده می‌کنند و کارویژه‌های شورای امنیت را با مخاطره مواجهه می‌کنند تغییری ایجاد نمی‌کند. در باطن ماجرا اتفاقی نمی‌افتد مگر اینکه عزم راسخی وجود داشته باشد توسط این پنج کشور که سازمان ملل و خودشان را از این شرایط نجات بدهند.