همّت بلند دار...

از شیراز ۹۰ کیلومتر به طرف شمال غرب فارس که حرکت کنی کم کم تابلو روستای همت آباد نمایان می‌شود. روستایی از توابع شهرستان پاسارگاد در حاشیه کوه واقع در دشت کمین، با مردمانی با همّت بلند در کار خیر.

آقای عباسی دهیار روستا می‌گوید اهالی همت آباد کار خیر را تنها در ساخت مسجد، حسینیه و مدرسه نمی‌دانند. آن‌ها هرکاری که به توسعه و پیشرفت روستا کمک کند "خیر" می‌دانند و با همت و همدلی آن را به انجام می‌رسانند.
اجرا طرح آبیاری تحت فشار، یکپارچگی زمین های کشاورزی و راه اندازی شرکت تعاونی از جمله کار‌هایی است که اهالی روستا در اجرای آن‌ها پیشگام بوده اند.
حالا به یُمنِ همین پیشرو بودن، همت آباد به عنوان نخستین روستای پایلوت گلخانه‌ای کشور انتخاب شده است.

گلخانه‌ای برای تمام فصول سال
چند سالی است که صدای پای خشکسالی بیشتر از همیشه از پشت دروازه‌های فارس به گوش می‌رسد.

صدا آنقدر بلند بوده که مسولان را به تکاپو واداشته برای مقابله با آن راهی بیابند. فارس اگر چه در تولید بیشتر محصولات کشاورزی حرف اول را می‌زند، اما این اول بودن برای استان هزینه‌های زیادی داشته. مصرف بیش از حد آب‌های زیر زمینی بلای جان کشاورزی فارس شده و برای رفع این معضل، کشت گلخانه‌ای که با صرفه جویی بیش از 70 درصدی مصرف آب همراه است به عنوان یکی از راه‌های میان بر در حفظ منابع آب کشاورزی انتخاب شده است.

دکتر پژمان معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی فارس می‌گوید ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی کشور مقرر کرده تا افق چشم انداز ۱۴۰۴، ۴۸ هزار و ۳۳۵ هکتار طرح گلخانه‌ای در کشور اجرا شود که سهم استان فارس از این میزان ۷ هزار هکتار است.

اهمیت کشت گلخانه‌ای تا آن جا بوده که از سال ۹۵ ستادی به همین نام با حضور نمایندگانی از سازمان جهاد کشاورزی، سازمان نظام مهندسیِ کشاورزی و منابع طبیعی، بانک‌های کشاورزی، توسعه و تعاون، صندوق کارآفرینی، پست بانک و نماینده اتحادیه گلخانه داران استان فارس تشکیل شده و هر ماه با برگزاری ۲ جلسه وضعیت کشت گلخانه‌ای در استان را رصد می‌کند.
به گفته پاکاری مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی فارس، تا کنون ۴۱۰ هکتار از زمین‌های کشاورزی استان کشت گلخانه‌ای شده که براساس مصوبات ستاد گلخانه‌ای استان برای امسال نیز هزار هکتار پیش بینی شده است.

کاری کارشناس کشت گلخانه‌ای سازمان جهاد کشاورزی فارس نیز به مزایای این نوع کشت اشاره می‌کند و می‌گوید صرفه جویی در مصرف آب، سموم و تولید محصول سالم، رشد تولید در واحد سطح، افزایش کیفیت محصول، تداوم کار و تولید محصول در تمام فصول سال با توجه به امکان کنترل عوامل محیطی از مزایای کشت گلخانه‌ای است.
امکان بازاریابی مناسب و گردش سریع سرمایه در مقایسه با کشت‌های باز، مقاومت محصول و مصون بودن باغ‌ها از تنش‌های محیطی از جمله گرما، سرما، تگرگ و اشتغال پایدار از دیگر مزیت‌های کشت گلخانه‌ای است که کاری به آن‌ها اشاره می‌کند.
روستای گلخانه‌ای
به دلیل مزایای فراوان کشت گلخانه ای، اهالی روستا‌های فارس نیز از این نوع کشت استقبال کرده اند.
قاسمی رییس سازمان جهاد کشاورزی فارس، هدف از ایجاد روستا‌های گلخانه‌ای در استان را تلاشی برای تداوم حیات کشاورزی و رسیدن به کشاورزی پایدار می‌داند و می‌گوید ایجاد زنجیره تولید، کاهش قیمت تمام شده محصول، سهولت در دستیابی به نهاده‌های تولید، سهولت در بازاریابی و کاهش روند مهاجرت روستاییان از اهداف ایجاد روستا‌های گلخانه‌ای در فارس است.
بر همین اساس تاکنون در استان فارس، ۳ روستا در شهرستان‌های پاسارگاد، مرودشت و کوار به عنوان روستاهای پایلوت گلخانه‌ای انتخاب شده اند.
در بین این روستاها، همت آبادِ پاسارگاد، نخستین روستای پایلوت گلخانه‌ای در فارس و کشور بوده است. به گفته عباسی دهیار همت آباد، این روستا با حدود ۵۰۰ نفر جمعیت، دارای ۳۵۰ هکتار زمین کشاورزی است که چشم انداز توسعه کشت گلخانه‌ای برای این روستا ۱۰۰ هکتار است.

رییس سازمان  جهاد کشاورزی فارس می‌گوید قرار است برای هر ۲ هزار متر مربع گلخانه در روستاها، ۲۰ میلیون تومان تسهیلات بلاعوض  داده شود و سهم آورده کشاورز هم ۸۵ میلیون تومان است که از طریق بانک‌های عامل مثل صندوق کارآفرینی امید با سود ۶ درصد و بازپرداخت ۷ ساله به کشاورز داده می‌شود.
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی فارس از ویژگی‌های انتخاب روستا‌های گلخانه‌ای را نزدیکی به جاده و معابر اصلی، دسترسی به وسایل و امکانات مورد نیاز ایجاد گلخانه، پیشرو بودن کشاورزان این روستا‌ها در یکپارچه سازی زمین‌های کشاورزی، ایجاد شرکت تعاونی و آگاهی آن‌ها از وضعیت آب می‌داند.
گره‌ در کار گلخانه‌ها
اگرچه تبادار استاندار فارس در مراسم آغاز اجرای روستای گلخانه ای در همت آباد از مجموعه سازمان جهاد کشاورزی استان خواست در کنار مردم همه مسایل مربوط به این طرح را دنبال کنند تا به عنوان الگوی موفق در دیگر شهرستان‌های استان و حتی دیگر استان‌های کشور عملیاتی شود به نظر می‌رسد برخی گره‌ها باعث شده آن طور که باید و شاید روند توسعه گلخانه‌ها رونق نگیرد.

سعیدی دانش آموخته رشته کشاورزی دانشگاه شیراز، بروکراسی دست و پاگیر برای صدور مجوز را از مشکلات پیش روی متقاضیان گلخانه می داند و می گوید سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی می بایست روند ارایه مجوز ساخت گلخانه را تسهیل  و شرایط را برای کشاورزان آسان کند.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی فارس یکی از گره های اصلی در روند توسعه کشت گلخانه ای را نوسان شدید قیمت ابزار مورد نیاز برای ساخت گلخانه می داند و می گوید تاثیر این نوسان ها بر ارایه تسهیلات به متقاضیان گلخانه اثر گذاشته و  در حالی که به طور مثال برای اجرای طرح روستای گلخانه ای پیش از این سهم آورده کشاورز  ۴۰ میلیون تومان بوده به دلیل جهش قیمت ها به بیش از  ۸۰ میلیون تومان رسیده از طرفی پژمان دریافت وثیقه از سوی بانک عامل را مشکل دیگر بیان می کند و توضیح  می دهد پرداخت وثیقه برای کشاورز مشکل ایجاد کرده چرا که کشاورز به جز زمین و خانه چیزی در دست ندارد که آن ها را هم به احتمال زیاد پیش از این برای گرفتن دیگر وام ها در اختیار بانک ها قرار داده و از طرفی  چون زمین و ملک کشاورز کمتر از عرف ارزش گذاری می‌شود بنابراین  اغلب در مرحله بانک، کشاورز تسهیلات نمی‌گیرد.

این مشکلات دست و پاگیر در حالی است که  افراد زیادی خواهان ساخت گلخانه هستند اما به دلیل این دست اندازها در روزگاری که کم آبی بیداد می کند و خشکسالی اَمان کشاورزان را بریده، آن ها از روی آوردن به کشتِ باصرفه گلخانه ای روی گردان شده اند.

علاوه بر مشکل تسهیلات، تامین نیاز بازار صادرات هم مشکل دیگری است که مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی فارس به آن اشاره می کند. پاکاری می گوید: وجود ۴۱۰ هکتار کشت گلخانه ای پراکنده در فارس ممکن است تنها نیاز چند ماه بازار صادرات را برآورده کند و نمی‌توان به کشور‌های متقاضی قول داد محصول مورد نیازشان را به موقع و هر زمان که آن ها بخواهند صادر کرد، ولی اگر گلخانه‌ها توسعه پیدا کنند مشکل صادرات محصول در هر زمان حل خواهد شد.

از طرفی بررسی الگوی کشت گلخانه‌ ای در فارس نشان می دهد الگو‌ی کشت به طور عمده تنها در چند محصول محدود متمرکز شده که ممکن است با نیاز‌های کشور همخوانی نداشته باشد و افزایش شدید تولید در محصولات سبزی و صیفی مثل خیار و گوجه فرنگی با راه اندازی مجتمع‌های گلخانه‌ای جدید به ایجاد بحران‌ بازاریابی محصولات بیانجامد .

برای رفع این مشکل، کاری کارشناس کشت گلخانه‌ای سازمان جهاد کشاورزی فارس می گوید مدیرت توسعه بازرگانی سازمان جهاد کشاورزی سعی می کند خوشه های تولید را به صادر کننده، خریدار و بازار به هم  وصل کند و این چند ضلع در کنار هم مشکل بازار یابی و صادرات محصول را رفع می‌کنند. به گفته او سازمان جهاد کشاورزی همچنین با برند سازی و بسته‌­بندی محصول با مشاوره متخصصان گیاه پزشکی و بازرگانی مشکل تمرکز بر چند محصول را رفع می‌کند.

 پاکاری مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی فارس نیز معتقد است اطلاعات ناکافی کشاورزانی که تاکنون در محیطِ باز، کشاورزی می‌کرده اند؛ درباره کشت گلخانه ای و مسایل فنی آن مانند تنظیم دما، نور و رطوبت خود سد راهی برای روی آوردن کشاورزان به این سبک از کشت شده است که برای رفع این مشکل، مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی با آماده کردن بسته‌ های آموزشی و برگزاری دور‌ه های آموزشی برای کشاورزان در شهرستان های استان به ترویج کشت گلخانه‌ای اقدام می‌کند.

قاسمی رییس سازمان سازمان جهاد کشاورزی استان فارس نیز با تاکید بر آموزش همه جانبه متقاضیان ساخت گلخانه و تربیت کارگر ماهر و حرفه‌ای ویژه کشت‌های گلخانه‌ای از آموزش با شیوه‌های کاربردی و بکارگیری استادان توانمند خبر داده است.

نجات آب سراب نیست
در شرایطی که استان فارس بدترین دوره  خشکسالی  را طی می کند، استفاده از سبک‌­های کشاورزی مانند کشت گلخانه ای که از تبخیر و هدر رفت آب جلوگیری­ می کند بسیار ضروری به نظر می رسد.

جایگاه هفتم فارس در کشت گلخانه‌ای نشان می‌دهد کشاورزان و در کنار آن‌ها مسولانِ مربوطه با توجه به مزایای فراوان این کشت از جمله صرفه جویی بالا در مصرف آب ، ایجاد اشتغال پایدار و جلوگیری از مهاجرت روستاییان،  به کشت گلخانه ای نه به عنوان انتخاب که به عنوان ضرورت امروز نگاه کنند. یادمان باشد ناگهان چقدر زود دیر می‌شود.

*سیده نصرت شجاعی