گزارش مکتوب: اشک "مارون"، آه "سرخون"

به گزارش  خبرگزاری صداوسیما، مرکز چهارمحال و بختیاری، هنوز صدای ضجه زنان ومردان روستایی در گوشم زنگ میزند انگار همین چند لحظه قبل بود که به همراه اکیپ‌های امدادی از راه سخت گذر و کوهستانی منطقه میانکوه راهی "سرخون" بودیم، پنج کیلومترقبل از رسیدن، ابر‌های سیاه بر فراز آسمان منطقه خودنمایی و عصر پاییزی روستای "گندمکار " و شهر "سرخون" را خاکسترنشین کرده اند. 

وارد شهر شدیم باور کردنی نبود جاری شدن نفت در روستای "گندمکار" بخش میانکوه به طول ۱۵ کیلومتر، باعث هراس و اضطراب مردم شهر سرخون در مجاورت این روستا شده بود، اهالی شهر" سرخون" به سبب ترس و وحشت ناشی از آتش‌سوزی خانه‌هایشان را رها کرده و در محوطه‌ای جمع شده بودند، دود ناشی از آتش‌سوزی برخی از اهالی شهر را با مشکلات ریوی و تنفسی مواجه کرده بود.

برخی مردان روستایی وحشت زده برای مهار آتش و نفت تلاش می‌کردند و زنان ضجه زنان همچنان از زخم کهنه و میهمان ۱۰ ساله روستا گلایه می‌کردند.
جویای حادثه شدیم، گفتند نفتی که بنا بود سر سفره هایمان بیاید و روزی بچه هایمان وقوت جانمان شود، این روز‌ها به دلیل بی تدبیری متولیان زخم روح و تن مان شده است.   

 

 

 

سرباز کردن زخم کهنه اهالی منطقه "سرخون" :
آری خط انتقال نفت "مارون" در منطقه میانکوه شهرستان اردل شکسته بود و برای چهارمین بار حادثه ساز شد.
اهالی می‌گفتند تا همین چند ساعت قبل از شکستگی خطوط لوله نفت "مارون " و انفجار و آتش سوزی پس از آن، گمان می‌کردیم فقط هنگام بارندگی باید نگران نشتی نفت در آب شرب و کشاورزی محل سکونتمان باشیم، اما از امروز هر ثانیه، از انفجار مهیب و آتشی که در کمین خانه و خانواده هایمان هست، باید حذر کنیم. 

پیرمرد روستایی گفت: همه جای دنیا نفت طلای سیاهی است که روزگار مردمانش را سفید می‌کند، اما نه خوزستان سوار بر چاه‌های نفت و نه گذرگاه خطوط انتقالش، نه تنها ثمری ندیده ایم بلکه تاوان و خسارت هم داده ایم، کودکانمان، زنان و مردانمان سالهاست که تاوان بی تدبیری متولیان و خسارت همسایگی و همراهی با طلای سیاه را پرداخت می‌کنند.

آقای محمدی افزود: یک دهه قبل پس از بارش باران، آلودگی آب چشمه"سرخون" در پائین دست تلمبه خانه نفتی "گندمکار" در مسیر خط انتقال نفت "مارون" افشا شد، چشمه‌ای که منبع تأمین آب شرب اهالی قریب ۲۰ آبادی، مزارع و باغات کشاورزی، مزارع پرورش ماهی از جمله "رفن" بزرگترین مجتمع شیلات استان است.   

وی گفت:پس از آن روز با هر بارش باران، چشمه آلوده به مواد نفتی می‌شد و تا هفته‌ها با کاهش کیفیت آب آن هم گاهی به مدت حدود ۲ ماه سلامت مردم، زیستگاه بکر و حیات آبزیان منطقه به خطر می‌افتاد و امروز ۱۰ سال از آن حادثه گذشته است و در این مدت مردم سرخون هر روز از آلودگی نفتی آب گلایه کردند، اما کسی هنوز فرصت رفع آن را پیدا نکرده است.

 

به محل حادثه می‌رویم شکستگی به حدی است که نفت در سطح زمین جاری شده وشعله‌های آتش همه چیز را می‌سوزاند و هر چه مردم محلی، آتش نشانان، امدادگران؛ مسئولان تلاش می‌کنند انگار بیشتر شعله می‌کشد و سرکش تراز همیشه قدرت نمایی می‌کند.
سرپرست مدیریت بحران استان را می‌بینم و علت حادثه را جویا می‌شوم.
آقای کیانی می‌گوید:تیم‌های کارشناسی در حال بررسی علت هستند، اما به احتمال ۹۰ درصد فرسودگی خط لوله انتقال عامل وقوع حادثه است. 

خسرو کیانی با اشاره به حضور نیرو‌های امدادی استان در منطقه گفت: خوشبختانه تاکنون کسی در این حادثه دچار آسیب نشده است و کارشناسان شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران مسئولیت مدیریت خط لوله حادثه‌دیده را برعهده دارند.

 

بخشدار منطقه "سرخون" را می‌یابم که انگار زخم دلش سرباز کرده است، شنوای دغدغه هایش می‌شوم، می‌گوید: سالهاست نشت مواد نفتی و آلوده شدن آب شرب و آب مزارع پرورش ماهی، نارضایتی‌های اجتماعی، شیوع بیماری‌های پوستی و تهدید سلامت مردم، مرگ آبزیان رودخانه و تحمیل خسارت‌های زیاد به صاحبان مزارع پرورش ماهی منطقه را به همراه داشته است.  

شهبازی می‌گوید: انگار در این سال‌ها دستگاه‌های متولی حوزه آب، سلامت و محیط زیست منطقه چنین تهدید فاجعه باری را نمی‌بینند و در بی‌تفاوتی و انفعال به سر می‌بردند و حالا هم با وجود این فاجعه زیست محیطی هنوز چالشی جدی برای رفع آن به وجود نیامده است.

 

ساعت‌ها گذشته و مسئولان و متولیان امر اقدامات اولیه را انجام داده اند و حالا با وقوع آتش سوزی مسئولان استانی در روستا، نشسست مدیریت بحران برگزار کردند، گویا شکستگی لوله علت حادثه بود.  

فرماندار شهرستان اردل در این نشست با تایید خبر شکستگی لوله انتقال نفت گفت: محل دقیق شکستگی لوله نفت در کیلومتر ۲۲۹ این خط لوله و در بخش میانکوه شهرستان اردل است وبر اثر شکستگی نفت در سطح زمین جاری شده است، اما خوشبختانه شعله‌های آتش قبل از ورود به شهر سرخون مهار شد.

آقای کیانی افزود:درحال حاضر شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران منطقه اصفهان در حال اجرای عملیات مهار و ترمیم شکستگی هستند، اما هنوز نمی‌توان اعلام کرد که این شکستگی چه زمانی ترمیم و مشکل برطرف می‌شود

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان می‌گوید: در طول این سال‌ها بار‌ها بررسی‌های کارشناسی در این منطقه انجام و نشت مواد نفتی در این چشمه احراز شده است. 

آقای محمدی افزود:جهت مرتفع شدن مشکل مردم منطقه و بهره مندی آن‌ها از آب آشامیدنی سالم یک چشمه دیگر برای تأمین آب شرب این منطقه وارد مدار شده است که مشکل آلودگی نفتی ندارد.

سید راشد جزایری، رئیس مرکز بهداشت چهارمحال و بختیاری هم با اشاره به اینکه بر اساس آزمایشات صورت گرفته از سال ۱۳۹۰ آب چشمه سرخون استاندارد شرب را ندارد؛ می‌گوید: به صورت متناوب و در توالی‌های مختلف آب این چشمه آزمایش و وجود مشتقات نفتی در آن دیده شده است.

این در حالیست که رئیس دانشگاه علوم پزشکی چهارمحال و بختیاری از طرح و بررسی موضوع آلودگی آب و محیط زیست شهر "سرخون" در شورای عالی سلامت و امنیت غذایی کشور سخن می‌گوید.

دکتر شیرانی معتقد است: چنانچه نشتی نفت به آب چشمه سرخون رفع شود، برای احیای محیط زیست و منابع آب و خاک منطقه به زمان زیادی نیاز است.

 

مدیرکل محیط زیست استان هم گفت: لوله خط انتقال نفت از سال ۱۳۶۰ تاکنون چهار بار در منطقه سرخون دچار ترکیدگی شده است و در سال‌های ۹۰ و ۹۵ خط انتقال نفت مارون با نشت مواد شیمیایی به شدت منابع آبی و خاکی منطقه را آلوده کرده است. 

آقای احمدی با بیان اینکه در سال ۹۵ با ترکیدگی این خط انتقال حجم عظیمی از نفت وارد رودخانه سرخون شد و تا مسیر کارون ۴ و منطقه حفاظت شده جنگلی هلن را آلوده کرد؛ می‌گوید: تا زمانی که منبع اصلی آلودگی، حذف نشود در فصول پر بارش مواد شیمیایی موجود در خاک، آب منطقه را هم آلوده می‌کند.

وی افزود: به صورت ماهیانه نمونه برداری‌هایی از آب و خاک منطقه سرخون، میزان مواد شیمیایی را مشخص و نتایج این آزمایشات برای رسیدگی به عمق حادثه برای مراجع مختلف ارسال شده است.

آقای احمدی همچنین نظارت بر نحوه‌ی اقدامات، برآورد میزان تخریب و وسعت آلودگی، نحوه‌ی پاکسازی منطقه و خاک آلوده توسط کارشناسان شرکت نفت، تنظیم شکایت و گزارش به مقامات قضایی علیه شرکت خطوط لوله مخابرات نفت ایران منطقه‌ی اصفهان، بازدید‌های مکرر کارشناسی از منطقه، اطلاع رسانی به تمامی ادارات ذیربط استان، تشکیل کارگروه پسماند استان به منظور ایجاد راه حلی برای پسماند آب و خاک‌های آلوده را از مهمترین اقدامات برای مرتفع سازی این معضل در سال‌های اخیر اعلام کرد.  

 

مدیرکل محیط زیست استان می‌گوید:چندین کیلومتر از لوله انتقال مارون که خوراک پالایشگاه‌های اصفهان و تهران را از دکل‌های نفت جنوب کشور تأمین می‌کند ازمناطق محروم چهارمحال و بختیاری می‌گذرد، نفت خام از منطقه مارون در استان خوزستان به تلمبه خانه در رامهرمز، باغملک، ایذه، دهدزو گندمکار انتقال و سپس به میانکوه چهارمحال و بختیاری و در نهایت به اصفهان می‌رسد، این خط انتقال نفت از دهه ۶۰ تاکنون بار‌ها دچار ترکیدگی شده و آب و خاک منطقه "میانکوه" شهرستان اردل را به مواد شیمیایی آلوده کرده است.  

وی افزود: قدمت لوله‌های انتقال نفت، فرسودگی و لرزش‌های سطوح زمین سبب نشت نفت و آلودگی خاک، سفره‌های آب زیرزمینی و چشمه‌ها شده است؛ به طوری که بعد از شکستگی لوله و نشت گسترده نفت در دهه ۶۰، خاک و سفره‌های آب زیرزمینی منطقه به شدت آلوده گشته و آزمایشات خاک منطقه در سال ۱۳۸۸ این فرضیه را تأئید می‌کند.

فرماندارشهرستان اردل می‌گوید: طول این خط لوله در چهارمحال و بختیاری ۱۵۴ کیلومتر و عمر آن بیش از ۴۰ سال است که نواحی فرسوده‌ی آن باید بازسازی و در صورت نیاز با رعایت مسائل محیط زیستی تعویض شود.  

آقای کیانی با اشاره به اینکه از این تجهیزات و نیرو‌ها جهت جمع‌آوری نفت خام استفاده می‌شود، بیان داشت: این لوله، نفت خام خوزستان را به پالایشگاه اصفهان انتقال داده تا در آنجا به فرآورده‌هایی، چون بنزین، گازوئیل، نفت سفید، مازوت و... تبدیل شده و در سراسر کشور از جمله این استان مصرف شوند.

 

مدیرکل جهاد کشاورزی استان می‌گوید: آلودگی نفتی درمنطقه سرخون در دو مرحله سال ۱۳۹۰ و سال ۱۳۹۵ به شیلات و مزارع این منطقه آسیب رسانده است، در سال ۱۳۹۰ وجود مشتقات نفتی در آب ۱۲ مزرعه پرورش ماهی با تولید سالیانه ۳۰۰ تن و در سال ۱۳۹۵ مجتمع "رفن" با تولید سالیانه هزار تن را به تعطیلی وکما برده است.  

ابراهیمی گفت: در سال زراعی ۹۰-۹۱ هم ۱۳۰ هکتار از مزارع آبی برنج این منطقه آلوده شدند و پس از یکسال به چرخه کِشت باز گشتند؛ اما به دلیل این آلودگی ۸۵ هکتار از باغات روستا‌های منطقه و گلخانه سبزی و صیفی به مساحت شش هزارمتر از بین رفتند.

حسین بهرامی، معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی جهاد کشاورزی هم می‌گوید: خسارت وارد شده به مزارع شیلات و باغات منطقه سرخون تنها در پنج سال نخست این رخداد زیست محیطی ۵۰۰ میلیارد ریال بوده است و هم اکنون در مجموع ۵۷ مزرعه پرورش ماهی به ظرفیت دو هزار تن، شش هزار کلنی زنبور عسل و ۲۱۰ هکتار مزرعه و ۲۰۰ هکتار باغات منطقه تخریب شدند.

 

فرماندارشهرستان اردل هم با اشاره به اینکه آب چشمه سرخون باید به وضعیت سالم دوران گذشته برگردد، گفت: شرکت نفت به عنوان مسئول اصلی این حادثه باید نسبت به شناسایی میزان آلودگی، راهکاری علمی برای رفع آلودگی و تدابیری جهت تکرار ناپذیری حادثه نشت مواد شیمیایی در منطقه سرخون اقدامات اساسی انجام دهد.  

آقای کیانی می‌گوید:شرکت نفت در راستای مسئولیت اجتماعی خود علاوه بر پرداخت خسارت به مردم در بخش‌های مختلف باید نسبت به انجام خدمات عام المنفعه از جمله اجرای پروژه‌های عمرانی، آموزشی، درمانی، فرهنگی و... در این منطقه اقدام کند.

 

استاندارهم با حضور در محل وقوع حادثه، می گوید: متأسفانه خسارت جدی به مردم و محیط زیست منطقه وارد شده است و ستاد مدیریت بحران، خسارت‌های وارده به کشاورزان، باغداران، شیلات داران، محیط زیست، آب آشامیدنی را برآورد و به تهران اعلام می‌کند.  

اقبال عباسی با اشاره به این که خط لوله مارون از ۳۰ سال گذشته دچار مشکلاتی بوده و در آینده هم مشکلاتی خواهد داشت، افزود: شرکت ملی نفت باید نتیجه مطالعات تغییر در خط انتقال نفت مارون در بخش میانکوه را که پیشتر با یکی از دانشگاه‌های مهم کشور منعقد کرده بود، زودتر عملیاتی کند تا خطر نشت و آتش سوزی جان مردم، رفت و آمد و تولید و اشتغال در منطقه را تهدید نکند.

به گفته استاندار چهارمحال و بختیاری، رانش کوه و برخورد یک تکه سنگ بزرگ به لوله انتقال نفت باعث شکسته شدن آن و جاری شدن نفت به سمت رودخانه شده است.

 

معاون استاندارهم با بیان اینکه پیش از حادثه آتش سوزی میزان این آلودگی، به تأئید مقامات دستگاه‌های محیط زیست، دامپزشکی و شیلات منطقه رسیده است، می‌گوید: شرکت نفت تاکنون با دو دانشگاه لاهیجان و تبریز به عنوان مشاور جهت انجام تحقیقات با محوریت "اثرآلودگی نفتی بر زندگی ومرگ آبزیان" و" شناسایی منشا، ارائه و اجرای راهکار رفع آلودگی نفتی" برای ۳۶ ماه قرار داد بسته بود که هنوز نتیجه اجرایی از آن حاصل نشده است.     

وی افزود: پس از این برآورد خسارت به منابع آب و خاک هم با همکاری سایر دستگاه‌ها انجام شد و همچنین کیفیت خطوط لوله انتقال نفت منطقه اصفهان واحداث لایه نفوذ ناپذیر یا ژئوممبران با ظرفیت دوهزارمترمکعبی طراحی شد وبنا بود تعمیرومرمت مخزن ذخیره نفت خام هم با نظارت و پیگیری محیط زیست انجام وهزارکامیون خاک آلوده منطقه هم به بیرون منتقل شود.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی استان هم درخصوص روند ۱۰ ساله پیگیری‌ها می‌گوید: پس از پیگیری‌های بسیار یک میلیارد و ۲۷۰ میلیون تومان خسارت از شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران دریافت و در منطقه هزینه شد.
آقای محمدی با تأکید بر اینکه باید مطابق با صورت جلسات قبلی مسئولان شرکت نفت به منطقه می‌آمدند و آلودگی چشمه سرخون را رفع می‌کردند؛ گفت: تأمین منبع آب سالم، مطمئن و دائمی برای منطقه سرخون نیز از دیگر تعهدات شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران است که هنوز بی‌نتیجه مانده است.

مدیرکل محیط زیست استان همچنان پیگیر شناسایی حجم دقیق میزان آلایندگی، جبران خسارات شرکت نفت هم برای مردم و محیط زیست و هم در جهت تامین آب پایدار شرب کشاورزی و سایر مصارف منطقه است. 

حالا با وقوع این حادثه آتش سوزی و احراز وجود مواد و مشتقات نفتی در منطقه سرخون و گذشت ۱۰ سال از مشهود شدن ظواهر این نشتی، و با وجود تعطیل شدن کسب و کار مردم این منطقه به ویژه در بخش کشاورزی و به تبع آن آسیب‌های اجتماعی بسیاری و حتی مهاجرت مردم منطقه گویا هنوز هم خبری از بهبود شرایط نیست و مسئولان تازه درصدد تحقیق و پیگیری هستند.

 

نماینده مردم شهرستان‌های اردل، فارسان، کیار و کوهرنگ در مجلس شورای اسلامی در روز حادثه با حضور در سازمان مدیریت بحران کشور با مقامات ملی دیدار کرد و در نتیجه این دیدار‌ها از اختصاص اعتباری برای رفع آلودگی و مشکلات کنونی مردم منطقه خبر داد و گفت: این مشکل در سطح ملی بررسی و رفع خواهد شد. 

با وقوع حادثه آتش سوزی منطقه سرخون مدیر عامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران هم به منظور تسریع در عملیات مهار آتش و پاکسازی منطقه به علت نشتی خط لوله مارون – اصفهان دستور پیگیری ویژه داد.

علیرضا صادق آبادی، مدیرعامل شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران رابرای رفع معضل بوجود آمده به منطقه سرخون فرستاد و از وی خواست تا با فرماندهی عملیات و به کارگیری تمامی امکانات هر چه سریعتر آتش را مهار و نسبت به پاکسازی منطقه اقدام کند.

شعله‌های آتش حاصل از شکستگی خط انتقال نفت مارون، با تلاش بی وقفه بیش از ۳۰ امداگر آتش نشانی و دیگر دستگاه‌های امدادی حوالی ساعت ۲۱ مهار ومسیر مسدود شده خط انتقال نفت مارون از دهدز استان خوزستان هم بازگشایی شد.

مدیر عامل شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت هم که پیرو دستور ویژه مدیر عامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران در منطقه حاضره شده است گفت: رانش زمین عامل وقوع حادثه خط لوله۳۰ اینچ انتقال نفت مارون - اصفهان بود.  

آقای قاسم عرب یارمحمدی با اشاره به این که رانش زمین در این منطقه پیش از این هم سابقه داشته است، افزود: رانش در مسیر بین تلمبه خانه شماره ۵ و ۶ خط لوله مارون اتفاق افتاده است و با توجه به شرایط کار و مشخصات عملیاتی، همه خطوط لوله کشور، لحظه‌ای پایش و به محض پایین آمدن فشار تلمبه‌خانه در این منطقه، در دو طرف حادثه شیر‌های انتقال بسته شد و گروه‌های تعمیراتی به محل اعزام شدند.

آقای عرب یارمحمدی با تاکید بر این که همکاران ما در منطقه در نخستین لحظه‌های وقوع حادثه با احداث یک سد خاکی مانع از جاری شدن بیشتر نفت خام در محیط اطراف شده‌اند، افزود: خوشبختانه این حادثه، آسیب جانی نداشته و خط لوله از لحاظ ریزش مواد کنترل شده است.

وی حفظ جان و مال مردم در این حادثه را اولویت اول و تعمیر خط لوله، عملیاتی شدن آن و تامین خوراک پالایشگاه را اولویت بعدی اعلام وابراز امیدواری کرد: در مدت کوتاهی افزون بر پاکسازی محیط و جمع‌آوری نفت خام، عملیات ترمیم خط لوله انجام شود.

قاسم عرب یارمحمدی افزود:برای پایداری این خط انتقال مطالعاتی انجام شده است و برای رفع مشکلات اهالی منطقه سرخون، امکان اجرای هر طرح و برنامه وسیع‌تر برای ایمن سازی خط لوله نفت، تامین آب شرب و کشاورزی منطقه انجام خواهد شد.

 

 

اما واقعیت این است که تاکنون پس از ۱۰ سال وجود این معضل زیست محیطی در منطقه "سرخون" هیچ اقدام شاخصی در راستای رفع این مشکل انجام نشده است و علاوه بر هدر رفت نفت خام، آسیب‌های اجتماعی ومشکلات بهداشتی فراوان، آلودگی منطقه "سرخون" در بخش میانکوه شهرستان اردل چهارمحال و بختیاری با چشم غیر مسلح هم دیده می‌شود و‌ای کاش چشم متولیان امر هم براین فجایای زیست محیطی بیناتر شود تا یک دهه دیگر دوباره شاهد وقوع آتشی دیگر در دل مردم سرخون نباشیم.

دغدغه‌ای که فقط به اقتصاد مردم لطمه نزده بلکه سلامت آن‌ها و خانواده هایشان را هم هدف گرفته است ومی طلبد مسئولان این زخم در استخوان مانده را هر چه سریعترمرهمی والتیامی بخشند و به عنوان یک اولویت ملی مدنظر قرار دهند.

عصر روز یکشنبه ۲۳ آذر به‌دلیل رانش زمین و شکستگی خط لوله انتقال نفت مارون به اصفهان و سرازیر شدن نفت خام در دره‌ای بزرگ واقع در منطقه سرخون، عملیات گسترده‌ای برای ترمیم و رفع پارگی و مهار آتش از نخستین لحظه‌ها پس از این حادثه آغاز شد.

منطقه خطوط لوله و مخابرات نفت اصفهان یکی از مناطق ۱۲ گانه شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران است که با بهره گیری از ۱۸ دستگاه توربوپمپ سولزر با قدرتی معادل ۳۰۰ هزار اسب بخار، روزانه بیش از نیم میلیون بشکه نفت خام را از امیدیه خوزستان با طی مسیر ۴۰۰ کیلومتر به اصفهان منتقل می‌کند که علاوه بر تامین خوراک پالایشگاه اصفهان، بخشی از خوراک پالایشگاه‌های تهران و تبریز را نیز تامین می‌کند

سرخون"مرکزمنطقه "میانکوه"ازتوابع شهرستان"اردل"درفاصله ۱۵۰ کیلومتری مرکز استان چهارمحال و بختیاری است که این منطقه جمعیتی در حدود ۱۵ هزار نفر دارد که شغل اصلی آن‌ها کشاورزی و دامپروری در حد امرار معاش است.