کشف مکانیزم پنهان رشد تومور مغزی در کودکان

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما به نقل از نشریه Cell، رایج‌ترین نوع تومور مغزی در کودکان، آستروسیتوم پیلوسیتیک (PA) است که حدود ۱۵ درصد از کل تومورهای مغزی کودکان را تشکیل می‌دهد. هرچند این تومور معمولاً تهدیدکننده زندگی نیست، اما رشد کنترل‌نشده سلول‌های آن می‌تواند روند طبیعی رشد و عملکرد مغز را مختل کند. درمان‌های کنونی عمدتاً بر برداشت سلول‌های توموری تمرکز دارند، اما مطالعات اخیر نشان داده‌اند که سلول‌های غیرسرطانی از جمله سلول‌های عصبی نیز در شکل‌گیری و رشد تومور نقش دارند؛ یافته‌ای که مسیرهای تازه‌ای برای درمان این سرطان‌ها پیشنهاد می‌کند.

دانشمندان سال‌ها می‌دانستند که ماده شیمیایی عصبی گلوتامات می‌تواند رشد سرطان‌ها را در سراسر بدن افزایش دهد، اما مکانیسم دقیق این روند و راه توقف آن همچنان نامشخص بود. اکنون یک تیم میان‌رشته‌ای از پژوهشگران دانشکده پزشکی دانشگاه واشنگتن در سنت‌لوئیس، شیوه‌ای را آشکار کرده‌اند که گلوتامات رشد تومور مغزی کودکان را تنظیم می‌کند.

با استفاده از سلول‌های توموری گرفته‌شده از نمونه‌های بیماران، پژوهشگران دریافتند که سلول‌های PA عملکرد پروتئین‌های سطحی موسوم به گیرنده‌های گلوتامات را ربوده‌اند. این گیرنده‌ها به‌جای انتقال پیام الکتریکی طبیعی گلوتامات، بازبرنامه‌ریزی می‌شوند تا سیگنال‌هایی برای افزایش رشد سلول ارسال کنند.

همچنین مشخص شد داروهایی که این گیرنده‌ها را مهار می‌کنند — از جمله ممانتین که در حال حاضر برای درمان زوال عقل و بیماری آلزایمر تأیید شده است — موجب کاهش رشد تومورهای مغزی کودکان در مدل‌های حیوانی شدند؛ یافته‌ای که چشم‌انداز تازه‌ای برای درمان این بیماران ترسیم می‌کند.

دیوید گاتمن، نویسنده ارشد مقاله، استاد نورولوژی و پزشک معالج در بیمارستان کودکان سنت‌لوئیس، می‌گوید: «برای چنین تومورهای مغزی در کودکان، ابزارهای درمانی محدودی در اختیار داریم. امکان استفاده دوباره از داروهایی که هم‌اکنون برای بیماری‌های عصبی دیگر کاربرد دارند، می‌تواند برگ برنده‌ای در درمان بیماران باشد.» 

تیم تحقیقاتی که شامل کورینا آناستاساکی، استادیار پژوهشی نورولوژی در دانشگاه واشنگتن، نیز بود، برای نخستین بار نشان داد که گیرنده‌های گلوتامات در PA به شکل غیرطبیعی با گیرنده‌های رشد جفت می‌شوند و سوخت لازم برای رشد تومور را فراهم می‌کنند. این یافته نقشه راهی برای بررسی اینکه آیا چنین فرآیندی در انواع دیگر سرطان‌ها هم رخ می‌دهد یا نه، در اختیار دانشمندان قرار می‌دهد.

گلوتامات یک انتقال‌دهنده عصبی است؛ مولکولی که سلول‌های عصبی، از جمله نورون‌های مغزی، برای برقراری ارتباط از آن استفاده می‌کنند. در مسیر بررسی نقش گلوتامات در رشد تومورها، گاتمن و آناستاساکی با همکارانی از بخش‌های جراحی اعصاب، کودکان، ژنتیک، آسیب‌شناسی عصبی، آمار زیستی و دیگر حوزه‌ها همکاری کردند تا نمونه‌های توموری به‌دست‌آمده از جراحی را تحلیل کنند.

آنها دریافتند سلول‌های PA دارای سطوح بالاتری از گیرنده‌های گلوتامات هستند. آزمایش‌ها نشان داد گلوتامات با فعال‌کردن زنجیره‌ای از واکنش‌های درون‌سلولی، تقسیم سلولی و افزایش تعداد سلول‌های تومور را تحریک می‌کند.

آناستاساکی توضیح می‌دهد: «این سازوکار تازه برای رشد تومور، دو فرآیند طبیعی و مجزای مغز — رشد و سیگنال‌دهی الکتریکی — را به‌صورت غیرعادی با هم ترکیب می‌کند. حالا که فهمیدیم این سلول‌ها چگونه کار می‌کنند و رشد می‌کنند، راه برای بررسی سایر انتقال‌دهنده‌های عصبی و مسیرهای ارتباطی میان نورون‌ها و سلول‌های سرطانی باز شده است. این درک می‌تواند سبب شود تومورها را به‌گونه‌ای کاملاً متفاوت درمان کنیم.»

پژوهشگران نشان دادند که مهار گیرنده‌های گلوتامات در سلول‌های توموری موش‌های مبتلا به PA — چه با دارو و چه با دستکاری ژنتیکی — رشد تومور را کاهش می‌دهد. این یافته احتمال استفاده مجدد از داروهایی مانند ممانتین را برای درمان آستروسیتوم پیلوسیتیک تقویت می‌کند.

گام بعدی، بررسی ایمنی این داروها در کودکان مبتلا به تومور مغزی و تعیین دوز مؤثر آنهاست؛ موضوعی که تنها در قالب کارآزمایی‌های بالینی مشخص خواهد شد.

گاتمن تأکید می‌کند: «این مطالعه داده‌های پیش‌بالینی قانع‌کننده‌ای ارائه می‌دهد تا به داروهایی نگاه کنیم که پیش‌تر برای اختلالات عصبی دیگر تأیید شده‌اند. این مسیر می‌تواند به رویکردهای درمانی تازه بینجامد و با کاهش تعامل میان سلول‌های مغزی و سلول‌های توموری، آسیب به مغز در حال رشد کودک را به حداقل برساند.»