شهر «قلعه نو» مرکز استان بادغیس در روز‌های اخیر مورد تهدید امنیتی قرار گرفته است و نمایندگان این استان در مجلس گفته‌اند که اعضای طالبان به حومه این شهر رسیده‌اند.
«حسام الدین شمس» استاندار (والی) بادغیس افغانستان جمعه گذشته به رسانه‌های محلی این کشور گفت، به نیرو‌های امنیتی و دفاعی دستور داده است، تا افرادی را که به پایگاه‌های نیرو‌های دولتی با عنوان میانجیگری و زمینه‌سازی برای سقوط یا تسلیم مراجعه می‌کنند، بازداشت کنند.
استاندار بادغیس به نیرو‌های امنیتی گفته است، افرادی را که اقدام به تضعیف نیرو‌های امنیتی و دفاعی می‌کنند نیز دستگیر نمایند. منابع محلی افغانستان اعلام کرده‌اند که این اقدامات استاندار پس از آن شروع شد که دو پاسگاه نیرو‌های پلیس و ارتش در منطقه «لامان» در نزدیک شهر قلعه نو بدون درگیری به دست گروه طالبان افتاد.
از سوی دیگر، در روز‌های اخیر و در پی گسترش دامنۀ نبرد‌ها در افغانستان و سقوط چندین شهرستان، شماری از داوطلبان مردمی در برخی ولایت‌ها از جمله بادغیس برای جنگ در برابر طالبان مسلح شده‌اند.
در این نوشتار با موقعیت جغرافیایی و اهمیت راهبردی ولایت بادغیس آشنا می‌شویم.
بادغیس؛ ولایتی با چشم‌انداز‌های کم‌نظیر در افغانستان
ولایت بادغیس از ولایت‌های شمال غربی افغانستان که مرکز آن قلعه نو است. بادغیس از طرف غرب با ولایت هرات، از شرق با ولایت فاریاب، از شمال به کشور ترکمنستان و از جنوب با ولایت غورهم همسایه است. این ولایت ۲۳٫۰۰۰ کیلومتر مربع مساحت دارد و دارای شش ولسوالی است؛ جمعیت ولایت بادغیس ۵۴۹۵۸۳ تن (۱۳۹۹) تخمین شده است.
بادغیس از ولایات کوهستانی افغانستان است که راه‌های دشواری دارد. برخی چشم انداز‌های طبیعی این ولایت در افغانستان کم نظیر هستند. این ولایت دارای راه‌های پیوندی چندانی نیست.
بسیاری از اهالی این ولایت ناچارند از چهارپایان استفاده کنند. بیشتر مردم بادغیس کشاورز به روش‌های کهن و سنتی هستند و پس از پسته، خربزه دومین منبع درآمد کشاورزان بادغیس است. بادغیس نزدیک به سی‌هزار هکتار جنگل پسته دارد که کمتر از یک سده پیش پهنای این جنگل‌ها به نود هزار هکتار زمین می‌رسید و برش درختان پسته توسط مردم همچنان ادامه دارد. بادغیس از ولایات دور افتادۀ افغانستان است که از لحاظ بازسازی شاهد کمترین توجه از سوی حکومت مرکزی بود. کمبود آب بهداشتی از مهمترین دشواری‌های مردم بادغیس است.
سرزمینی روستانشین با مردمی کشاورز
بادغیس ولایتی است که از راه ارتباطی کافی کم بهره است و آب کافی ندارد. به همین دلیل درجۀ رشد و توسعۀ این ولایت در پایین‌ترین سطح است. بر پایه آمار سال ١٣٩٩ جمعیت بادغیس ٥۴٩٬٥٨٣ نفر است.
جمعیت این منطقه را اکثراً تاجیک‌ها، ایماق‌ها، ترکمن‌ها، پشتون‌ها و هزاره‌ها تشکیل می‌دهند؛ در این ولایت اقلیتی از ازبک‌ها و بلوچ‌ها نیز زندگی می‌کنند. بادغیس زادگاه حنظله بادغیسی، نخستین شاعر پارسی‌زبان دوران پس از اسلام است.
ولایت بادغیس به‌خاطر کوهستانی بودن آن به ویژه در نواحی جنوب غرب و جنوب شرقی مناظر زیبای طبیعی زیادی دارد که می‌توان از بند سبزک که پوشیده از درختان ارچه است و چشمه‌های آب فراوان نیز دارد نام برد.
گیتاشناسان سده‌های سوم و چهارم هجری (نهم و دهم میلادی) بادغیس را سرزمینی روستانشین با مردمی کشاورز و فاقد شهر‌های بزرگ توصیف کرده‌اند. در سده‌های بعدی چراگاه‌های بادغیس همواره مورد طمع و کشمکش بین کوچ‌نشینان حاکم در شرق جهان اسلام بوده و جنگ سال ۱۲۷۰/۶۶۸ بین براق حاکم چغتایی و اباقاخان حاکم ایلخانی بخاطر نزاع بر سر همین چراگاه‌ها رخ داد.
ولسوالی‌های ولایت بادغیس
شهر قلعه نو مرکز این ولایت است. به جز مرکز، این ولایت دارای شش ولسوالی دیگر است.
قلعه نو: قلعه نو بزرگترین نقطه مسکونی ولایت بادغیس است و در پهنای یک تپه در شمال بند بادغیس (سفیدکوه (واقع شده است. قلعه نو در کنار جاده‌های قادس و کشک که از راه تجارتی هرات - میمنه جدا میشوند، واقع است.
قلعه نو دارای آب و هوای نیمه خشک سرد با تابستان‌های گرم و زمستان‌های سرد است. بارش کم دارد و بیشتر در زمستان اتفاق می‌افتد.
آب کَمَری: این ولسوالی در غرب ولایت بادغیس قرار گرفته است که اکثر ساکنان این ولایت را قوم هزاره تشکیل داده است. آب خدایی، الخان، انجیر، دزدنک، کنه قول، خلیفه و پاپل از جمله روستا‌های این ولسوالی است. مهمترین محصول این ولایت پسته است که شهرت به خصوصی دارد.
جَوَند: بزرگترین ولسوالی بادغیس محسوب می‌شود که در جنوب شرق این ولایت قرار گرفته است. بیشتر روستا‌های این ولایت در میان کوه‌های سربه فلک کشیده و عجیب و غریب قرار گرفته‌اند. زیبایی‌های طبعیی این ولسوالی هنوز بطور دست نخورده موجود است که چشم هر بیننده را به خود جلب نموده و آب هوای گوارای آن جای مناسبی برای گشت و گذار و بازدید است.
غورماچ: ولسوالی غورماچ در شمال ولایت بادغیس قرار گرفته است که از شمال به مرز ترکمنستان، در شرق ولسوالی قیصار ولایت فاریاب و از طرف جنوب غرب به ولسوالی مرغاب هم مرز است. مرکز این ولسوالی نیز خود غورماچ است، قریه‌جات مهم این ولسوالی عبارتند از: آبگرمک، ارزنک، دوآبی، غوربند، حسین، جوی شور، کاریز، خاتون، خوشکی، پاماختو، پتو، رنگین، راشد، سرتکت، سوریوون، سنجیدک و شرشاری.
مُقُر: ولسوالی مقر از شرق به مرکز ولایت بادغیس از جنوب به ولسوالی قادس از جنوب شرق به ولسوالی مرغاب وصل می‌شود؛ قابل یادآوری است که شمال این ولسوالی را بخشی از بندر ترکمنستان تشکیل داده است. این ولسوالی بطور زیبایی در امتداد یک رودی که از وسط کوه‌ها عبور می‌کند، قرار گرفته است.
قادِس: بخش جنوبی ولایت بادغیس را ولسوالی قادس تشکیل داده است که از طرف شرق به ولسوالی جوند از غرب به شهر قلعه نو از غرب به ولسوالی‌های مقر و مرغاب و از طرف جنوب به بند سبزک وصل بوده که امتداد این ولسوالی را به ولایت هرات وصل می‌کند.
مرکز این ولسوالی نیز همان قادس نام دارد. شاید بتوان گفت ولسوالی قادس از زیباترین و خوش آب و هواترین ولسوالی‌های ولایت بادغیس است به طوری که آب وهوای این ولسوالی بسیار گوارا و محل مناسبی برای زندگی گفته می‌شود.
بالامُرغاب: ولسوالى بالامرغاب در شمال این ولایت موقعیت دارد؛ از طرف شمال با ترکمنستان و از طرف شرق با ولایت فاریاب همسایه است. مردم این ولسوالى بیشتر به دامداری مشغول هستند. همچنین باغ‌هاى پسته زیادی در این ولسوالى وجود دارد.
از کشاورزی تا قالیبافی، پیشه مردم بادغیس
اقتصاد این ولایت عمدتاً بر محصولات زراعتی پایبند است. زراعت آن به شکل للمی (دیمه) بوده کمتر از لوازم تکنیکی و مدرن در آن بکار می‌رود. گندم، جو، جواری (ذرت)، نخود، زیره، کنجد، هندوانه و خربزه از مهمترین محصولات زراعتی ولایت بادغیس است.
بادغیس از قدیم‌الایام تا امروز بنام گدام (سیاه چادر) خراسان و حوزۀ غربی افغانستان مشهور بود. پیشۀ دوم مردم این دیار مالداری و پرورش گوسفند نوع قرهقُل است که از همین منبع، همه ساله گوسفند، پوست قرهقُل، پشم، کُرک و قروت به سایر ولایات و خارج کشور صادر می‌شود.
صنعت قالیبافی پیشۀ دیگر مردمان زحمتکش بادغیس است که اکثراً در خانه‌ها توسط خانم‌ها تهیه می‌شود. قالی‌های بادغیس در داخل و خارج کشور از شهرت به‌خصوص برخوردار است؛ چنانچه در نمایشگاه بین‌المللی سال‌های ۵۰ ه. ش (۷۰ م.) در فلادلفیا آمریکا و توکیو مقام اول را بدست آورد. مؤسسۀ قالیبافی بنام «شرکت قالینبافی بادغیس» تا سال ۱۳۷۱ ه. ش که دفتر مرکزی آن در شهر کابل قرار داشت فعالیت می‌کرد، ولی با شدت جنگ‌های داخلی مانند سایر بخش‌های اقتصادی کشور مجبور به فرار بدانسوی مرز‌ها گردید که هم‌اکنون به همین نام در شهر سمرقند فعالیت دارد.
پسته یکی از دیگر از محصولات بادغیس است که سالانه میلیارد‌ها افغانی برای مردم و دولت افغانستان درآمد ایجاد می‌کند. پسته‌زار بادغیس بزرگترین جنگل پسته در افغانستان است که بیشتر از ۹۵ هزار هکتار زمین را پوشانیده است.
ولایت بادغیس همچنین همانند ولایت اروزگان از محصول زیره برخوردار است؛ سالانه از تولیدات زیره در این ولایت، حدود ۱۵ میلیون ۸۶۸ هزار و ۱۲۵ افغانی درآمد کسب می‌شود.
از اهمیت راهبردی بادغیس برای طالبان تا تشکیل بسیج مردمی
مقامات بادغیس بر این باورند که کنترل این ولایت برای طالبان از بعد سیاسی و اقتصادی قابل اهمیت است و به همین خاطر حملات طالبان در روز‌های افزایش یافته است.
از سوی دیگر، صد‌ها نفر از شهروندان بادغیس روز شنبه گذشته در یک گردهمایی، حمایت خود را از نیرو‌های امنیتی و دفاعی افغانستان اعلام کرده و یک گروه ۵۰۰ نفری را با عنوان «مقاومت بادغیس» ایجاد کردند. عبدالله افضلی، عضو شورای ولایتی بادغیس گفته است: این گروه ۵۰۰ نفری به منظور حمایت از نیرو‌های امنیتی قرار است در تامین امنیت این ولایت در کنار نیرو‌های امنیتی فعالیت کند.
به گفته افضلی اعضای این گروه، شهروندان بادغیس هستند و بیشتر برای تامین امنیت و دفاع از این ولایت تجهیز شده‌اند. این عضو شواری ولایتی افزود، این افراد مجهز به سلاح شده و این بستگی به مسئولان محلی دارد که از این گروه در کدام موارد استفاده می‌کنند.
این در حالی است که پیش از این «میررحمان رحمانی» رئیس مجلس نمایندگان گفته بود، اعضای مجلس نمایندگان باید به ولسوالی‌ها رفته و در کنار نیرو‌های امنیتی از کشور دفاع کنند. رئیس مجلس نمایندگان در حالی که از تلاش نیرو‌های امنیتی در مبارزه در برابر طالبان قدردانی کرد، گفت: نیاز است نیرو‌های دولتی از سوی مردم و نمایندگان مردم حمایت شوند.
نگارش و تنظیم: محسن ایراندوست
