بحران آوارگان اهرمی برای چانه زنی ترکیه با اتحادیه اروپا!

جنگ در سوریه و عراق موجب شده تا در ماه‌های گذشته بزرگترین بحران آوارگان پس از پایان جنگ دوم جهانی شکل بگیرد.
بنا به اعلام کمیساریای عالی آوارگان وابسته به سازمان ملل متحد از ابتدای ژانویه تا کنون بیش از یکصد و سی هزار آواره وارد خاک اروپا شده اند. بیشتر این افراد که آوارگان سوری هستند از طریق سواحل ترکیه خود را به یونان که دروازه ورود به اروپا محسوب می شود، رسانده اند. طبق اعلام مقامات یونان، در پی بسته شدن مرز کشورهای حوزه بالکان، هزاران آواره عمدتا سوری که از طریق جزایر دریای اژه خود را به یونان رسانده اند در این کشور گیر کرده اند.
کمیساریای عالی آوارگان سازمان ملل متحد در بیانیه ای دیگر اعلام کرد: از سال 2014 یعنی از زمانی که عناصر داعش کنترل بخش های زیادی از شمال و غرب عراق را به دست گرفتند بیش از سه میلیون و 300 هزار نفر آواره شده اند.
این بحران بخصوص به مناقشه‌ای بزرگ بین ترکیه و اروپا تبدیل شده است. به همین علت اتحادیه اروپا  از روز پنجشنبه در بروکسل  در تلاش بود با ترکیه راه‌حلی پایدار برای متوقف کردن هر چه سریعتر موج آوارگانی که پشت درهای اروپا صف گرفته‌اند بیابد. این توافق پس از آن به دست آمد که مقامات اتحادیه اروپا روز دوشنبه نشستی اضطراری را با حضور مقامات دولت ترکیه از جمله احمد داوود اوغلو وزیر خارجه ترکیه در بروکسل برگزار کردند. هدف از این نشست، یافتن راه چاره‌ای برای متوقف کردن موج ورود پناهجویان به اروپا از ترکیه بود.
در این طرح افزایش کمک اتحادیه اروپا به ترکیه تا شش میلیارد یورو، لغو روادید برای شهروندان ترکیه که قصد سفر به کشورهای عضو اتحادیه اروپا را دارند و تسریع روند پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا در ازای مشارکت ترکیه در حل بحران آوارگان پیش‌بینی شده است.
این توافق بازگشت همه افرادی را که غیرقانونی از طریق ترکیه وارد جزایر یونان در دریای اژه شده‌اند، بر اساس اصل «یک در برابر یک» پیش‌بینی می کند یعنی در ازای هر سوری که به این ترتیب به ترکیه بازگردانده می شود،‌ یک آواره سوری در ترکیه در یکی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا پذیرفته می شود.
داود اوغلو هنگام شرکت در نشست سران کشورهای اروپایی در بروکسل ادعا کرد: «از نظر ترکیه، موضوع آوارگان، موضوعی برای چانه زنی نیست بلکه موضوع ارزش ها، ارزش های انسان دوستانه و نیز ارزشهای اروپایی است».
اما محتوای این طرح با انتقاداتی روبه رو شد، بان کی مون دبیر کل سازمان ملل متحد طرح اتحادیه اروپا را یک دیوار و حصار دانست که مشکل اروپا را در زمینه بحران آوارگان حل نخواهد کرد. رئیس جمهور فرانسه نیز در پایان اولین روز نشست سران اتحادیه  اروپا در بروکسل تاکید کرد: "من نمی توانم به شما تضمین بدهم که مذاکرات کنونی اتحادیه اروپا و آنکارا نتایجی را به دنبال خواهد داشت که همزمان همه آوارگان، اروپا و ترکیه را راضی نگه دارد."
در آستانه برگزاری نشست شورای اروپا با ترکیه، عفو بین الملل تجمعی اعتراض آمیز مقابل شورای اروپا برگزار کرد. ایورنا مک گوان (Ivernamcgowan)، مسئول دفتر سازمان عفو بین الملل در اتحادیه اروپا، در این باره گفت: ترکیه محل امنی برای آوارگان نیست و عفو بین الملل بارها مستنداتی از بیرون راندن آوارگان سوری از ترکیه و اوضاع نامناسب آوارگان سوری و سایر کشورها در ترکیه ارائه کرده است.
از طرف دیگر سازمان های فعال در امور بشردوستانه توافق احتمالی اتحادیه اروپا با ترکیه درباره بازگرداندن آوارگان به ترکیه را اقدامی برخلاف ارزش های بینادین اروپایی می دانند.
سازمان عفو بین المللی با برگزاری نشستی قبل از برگزاری نشست سران اروپا و ترکیه در بروکسل، ارزش های اروپا را گوشزد کرد. جان الحسین، مدیرعفو بین الملل بخش اروپا و آسیای مرکزی گفت: قول های اتحادیه اروپا برای پایبندی به قوانین بین المللی «قرص سیانور آغشته به شکر است که قانون حمایت از پناهجویان اتحادیه اروپا محکوم به بلعیدن آن است.» وی افزود: «رعایت و احترام به قوانین بین المللی مرتبط با حقوق پناهجویان با بازگرداندن پناهجویان به خاک ترکیه در تناقض کامل است. ترکیه کشوری امن برای پناهجویان نیست و این توافق کاملا غیرقانونی و غیراخلاقی است.»
کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل نیز روز جمعه تاکید کرد در اجرای توافقاتی که میان اتحادیه اروپا و ترکیه به دست آمده، باید حق برخورداری از پناهندگی تضمین شود. این نهاد وابسته به سازمان ملل در تحلیل خود از توافق اتحادیه اروپا و آنکارا بر سر سرنوشت آوارگانی که پا به خاک اروپا می‌گذارند، تاکید کرد آوارگان به حمایت نیاز دارند و نباید اخراج می شدند.
از طرفی بنا به گزارش شبکه تلویزیون فرانس بیست و چهار، ترکیه در موضوع مهاجرت، پرونده مهم و سنگینی برای تاکید بر مطالبات خود به دست آورده است، زیرا در واقع ترکیه اندکی کم تر از سه میلیون آواره سوری را در خاک خود پذیرفته است. بنابراین مسئله به طور اجتناب ناپذیری برای این کشور حیاتی است. زیرا مسیرهای مهاجرت امروز برای وارد شدن به یونان از بالکان می گذرد و این موج های عظیم افراد در واقع از ترکیه عبور می کنند. بنابراین موضع قوی ترکیه درباره این مسئله غیر قابل انکار است.
سرانجام این توافق روز جمعه به امضاء احمد داوود اغلو  Ahmet Davutoglu)) نخست وزیر ترکیه و دونالد توسک ((Donald tusk رئیس شورای اروپا در بروکسل رسید. سران بیست و هشت کشور عضو اتحادیه اروپا بر سر پیشنهادات مشترک خود برای ارائه به ترکیه با هدف دستیابی به توافقی به منظور کاهش ورود آوارگان به اروپا به تفاهم رسیدند.
پس از امضای توافق احمد داوود اوغلو نخست وزیر ترکیه گفت: "ما امروز را به علت دستیابی به توافق بین ترکیه و اتحادیه اروپا در خصوص آوارگان روزی «تاریخی» توصیف می کنیم."
در نتیجه توافق حاصل شده، همه مهاجران جدید غیرقانونی از روز یکشنبه به ترکیه بازگردنده خواهند شد. همچنین رهبران اتحادیه اروپا تاکید دارند ترکیه قانونی وضع کند تا معیارهای بین المللی حفاظت را به مهاجران غیرسوری گسترش دهد یعنی شرطی که با استناد به آن یونان بتواند به طور قانونی پناهجویان را بازگرداند.
اما اولین مسئله ای  که  دراین زمینه باید بررسی شود، موضوع تضمین انطباق این توافق با قوانین حقوق بین الملل به ویژه با کنوانسیون ژنو در زمینه حق پناهندگی است. ترکیه بی تردید باید در پی اجرای برخی اصلاحات قانونی در پارلمان خود باشد.
اردوغان در واکنش به درخواست های اتحادیه اروپا مبنی بر این که ترکیه به منظور حفاظت بیشتر از مهاجران، قوانین خود را تغییر دهد و همچنین در واکنش به انتقاد از برخورد وی با مخالفان داخلی و آزادی رسانه ها، اعلام کرد:  "اروپا با حمایت مستقیم یا غیرمستقیم از گروه های تروریستی، «در یک میدان مین می رقصد»". رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه روز جمعه همچنین اتحادیه اروپا را به دورویی در خصوص آوارگان، حقوق بشر و تروریسم، متهم کرد. از همین رو پذیرش این قطعنامه را نمی توان  قطعی دانست. همچنین لحن پرخاشگرانه اردوغان در تضاد با اظهارات خوشبینانه احمد داوداوغلو نخست وزیر ترکیه در زمانی است که وی برای گفتگوها با مقامات اتحادیه اروپا در خصوص بسته ای از امتیازات سیاسی و مالی، وارد بروکسل شد.
در بیان برخی از سازمان طرفدار حقوق بشر نیز آمد بود، توافق بین ترکیه و اتحایده اروپا نتوانست «اراده مصمم اتحادیه اروپا را برای پشت کردن به بحران جهانی پناهجویان» پنهان نماید.
در مجموع می‌توان گفت بر خلاف ادعا‌ها درباره رعایت حقوق و ارزش‌های انسانی در توافق بین ترکیه و اتحادیه اروپا، موضوع آوارگان به اهرمی برای چانه زنی بین آنکارا و اروپا برای دست یافتن به برخی امتیازات تبدیل شده است.

----------------------------------------
بررسی و تحلیل/ مسلم ملکی