پژوهش خبری صدا و سیما: دانش آموزان سال اول دبیرستان و خانواده‌های آنها هر ساله با نزدیک شدن به پایان سال تحصیلی و فرا رسیدن زمان تصمیم‌گیری در مورد انتخاب رشته سال دوم، تردیدها، نگرانی ها و سردرگمی هایی را تجربه می کنند. زیرا انتخاب درست رشته تحصیلی یکی از دلایل موفقیت تحصیلی و شغلی دانش آموزان در آینده است. تنوع و تعدد شاخه ها و رشته‌های تحصیلی درحوزه های نظری و فنی حرفه ای و کار دانش، عدم شناخت صحیح وکافی آینده شغلی هر یک از این رشته ها و اطلاع رسانی ناقص و محدود بر تردیدها و شرایط نابسامان موجود افزوده است به نحوی که بسیاری از خانواده ها تصمیم می گیرند پس از پایان امتحانات با مراجعه به مشاوران و با کمک آنانفرزند خود را راهنمایی و هدایت نمایند.

سوال: انتخاب رشته دانش آموزان در شاخه‌های نظری و شاخه های کارو دانش تا چه اندازه با نیازهای جامعه تناسب دارد و دانش آموزان تا چه اندازه به این موضوع توجه دارند؟ نقش چشم و هم چشمی‌ها در انتخاب رشته دانش آموزان تا چه اندازه است؟

 انتخاب رشته

برای یک انتخاب رشته درست باید ویژگی های خود دانش آموز از جمله میزان بهره هوشی، نمرات تحصیلی او، تعیین نقاط قوت و ضعف او در دروس مختلف، بررسی علایق و استعدادهای او در زمینه رشته‌ها و مشاغل مورد بررسی قرار گیرد. والدین در این زمینه می توانند با دادن اطلاعات فراوان و ایجاد روحیه عالی و اعتماد به نفس قوی در فرزند خود این توانایی را در او به وجود بیاورند تا بتواند بهترین رشته مورد علاقه خود را انتخاب کند.

انتخاب رشته تحصیلی در دوره دبیرستان، مقدمه انتخاب رشته دانشگاهی و در نتیجه انتخاب شغل است. به همین دلیل باید رشته ای را برگزید که با تمام ویژگی های شخصیتی؛ روحی و همچنین امکانات و فرصت های فرد مطابقت داشته و آینده او را از نظر درآمد و بازارکار، رضایت شغلی، محیط کاری مناسب و... تأمین کند.

 عوامل موثر در انتخاب رشته

- علاقه دانش آموز به دروس تخصصی آن رشته و تمایل به مطالعه آنها.

- دارا بودن استعداد و توانایی تحصیل در آن رشته تحصیلی: هرکس برای موفقیت در هر رشته ای است باید استعداد و توانایی ذهنی، روح؛ شخصیتی و جسمی آن رشته را داشته باشد. دانش آموزی که می تواند یک موسیقی دان خوب یا یک کشاورز موفق شود، دلیلی ندارد که یک پزشک یا مهندس ناموفق باشد.

- دارا بودن امکانات و شرایط اجتماعی: دانش آموز باید تاحدی امکانات تحصیلی و مالی را در نظر بگیرد.

 نگاهی به شیوه نامه هدایت تحصیلی حاکم بر نظام آموزش متوسطه

ماده 96 هدایت نامه تحصیلی در دوره متوسطه بیان می‌دارد: هدایت دانش‌آموزان باید به مناسب ترین شاخه یا رشته تحصیلی، بر اساس استعداد و علاقه وی و به تناسب امکانات و نیازهای کشور صورت پذیرد. طبق تعریف فوق چند مسئله باید در هدایت تحصیلی دانش‌آموزان مورد توجه واقع شود که عبارت است از :

1. شناخت استعدادهای دانش‌آموزان

2. شناخت علائق دانش‌آموزان

3. شناخت امکانات موجود در منطقه و کشور

4. اعلام نیازهای شغلی کشور و شناخت آنها

5. هدایت دانش‌آموزان به رشته های تحصیلی مطلوب بر اساس 4بند فوق 

 نقش چشم و هم چشمی ها در انتخاب رشته تحصیلی دانش آموزان

دکتر ابوالقاسم عیسی مراد؛ روانشناس و عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی درگفتگو با پژوهشگر واحد پژوهش‌های خبری سازمان صدا و سیما گفت: بسیاری از خانواده ­ها و دانش آموزان بدون توجه به نیازها و توانمندی های خود و اینکه از زندگی خود چه انتظاری دارند؛ از روی چشم و هم چشمی دست به انتخاب رشته می زنند که متاسفانه تعداد این گونه انتخابها هم کم نیست. بسیاری از خانواده ها در انتخاب رشته تحصیلی فرزندان خود مدگرایانه عمل می‌کنند. بسیاری از خانواده ها هم فقط به خاطر اینکه فلان رشته پرستیژ اجتماعی بالاتری دارد فرزندان خود را مجبور می ­کنند تا درآن رشته تحصیل کند بدون اینکه توانمندی های فرزند خود را در نظر بگیرند و فرزندان خود را در آینده با چالش های اساسی مواجه می سازند. وقتی دانش آموزی نتواند رشته مورد علاقه خود را بدرستی انتخاب کند قطعا در زمان ازدواج نیز انتخاب درستی نخواهد داشت و دراین صورت در زندگی اجتماعی خود نیزدچار مشکلات فراوانی خواهد شد و این سیکل معیوب ادامه خواهد یافت.

 انتخاب رشته از نگاه کارشناسان

1-مسعود شکوهی مدیرکل مشاوره و امور تربیتی وزارت آموزش و پرورش: هم اکنون دانش‌آموزان برای انتخاب رشته تحصیلی تحت تاثیر والدین و فضای عمومی جامعه هستند که برای به حداقل رساندن آن تمامی مساعی خود را بکارگرفته ایم و درحال تهیه ۹ جلد کتاب برای دانش‌آموزان پایه اول تا نهم هستیم تا اطلاعات لازم را برای انتخاب رشته در اختیار آنها گذاشته و شرایطی را فراهم کنیم که دانش‌آموزان در طول سال‌های تحصیل با شایستگی‌های خود آشنا شوند.

در تلاش هستیم در بحث هدایت تحصیلی به وضعیت مطلوب که طی آن ۴۸ درصد دانش‌آموزان باید به شاخه فنی و حرفه‌ای و ۵۲ درصد به شاخه نظری وارد شوند، دست یابیم.

2-زرافشان معاون آموزش متوسطه وزیر آموزش و پرورش: هدف اصلی ایجاد نظام هدایت تحصیلی کشف استعدادهای دانش آموزان و هدایت آن ها به سمت نیازهای کشورو جامعه است انتخاب رشته یک حق برای دانش آموز است که باید براساس علاقه و استعداد او انجام شود و آموزش و پرورش حق ندارد کسی را برخلاف علاقه و استعدادش به سمت تحصیل در رشته تحصیلی دیگر سوق دهد. رقم کلی دانش آموزان امسال به حدود سه میلیون نفر می رسد که بیش از یک میلیون و ۱۰۰ هزار نفر آن ها در فنی و حرفه ای و کارودانش تحصیل خواهند کرد که بر این اساس توجه به استانداردسازی فضا و تجهیزات در این دوره بیش از هر زمان دیگری احساس می شود.

براساس مصوبه شورای عالی آموزش و پرورش، آموزش و پرورش مکلف به توسعه متوازن رشته های تحصیلی هستیم و انتظار داریم طی اجرای یک یا دو برنامه اجرایی سهم حضور دانش آموزان کشور در رشته های فنی و حرفه­ای و کارودانش به حدود ۴۸ درصد برسد ضمن این که تحصیل ۵۲ درصد دانش آموزان در رشته های نظری هم باید بین رشته های این بخش به صورت متوازن انجام شود.

درحال حاضر در برخی کشورهای پیشرفته دنیا شاهد حضور بیش از ۷۵ درصد دانش آموزان در رشته های فنی و حرفه ای و کارودانش هستیم و امروز جهان به این نتیجه رسیده که برای گذر از چالش ایجاد اشتغال توجه به رشته های فنی و کارودانش ضروری است و ما نیز باید به همین سمت حرکت کنیم.

پژوهش خبری // مرتضی رکن آبادی