بررسی دیپلماسی آنکارا بعد از کودتای نافرجام
کودتا نافرجام این فرصت را به آنکارا داده تا در میانه اختلافهای مسکو با غرب هم از آمریکا و اروپا امتیاز سیاسی و اقتصادی بگیرد و هم مناسبات خود با روسیه را بهبود بخشد.

پس از کودتای نافرجام در ترکیه، از سویی تنش در مناسبات آنکارا بالا گرفت و از سوی دیگر گمانه زنی درباره بهبود مناسبات ترکیه و متحدان سوریه - از جمله روسیه و ایران- تقویت شد. این در حالی است که بعید است آنکارا تمایلی به چشم پوشی از مزایای مناسبات با غرب داشته باشد.
1- محافل سیاسی و رسانهای ترکیه کشورهای غربی را به دست داشتن در این کودتا متهم کردند. از جمله رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه روز سه شنبه گذشته کشورهای غربی را به حمایت از کودتای نافرجام در این کشور متهم کرد اما به نام این کشورهای غربی اشاره نکرد. اردوغان همچنین گفت: "غرب از تروریسم حمایت می کند و در کنار کودتاچیان ایستاده است".
علاوه بر این، وقتی که رییس جمهور ترکیه از سرگیری مجازات اعدام را در ترکیه مطرح کرد موضوع پیوستن این کشور به اتحادیه اروپا با چالش هایی مواجه شد به گونهای که کریستیان کرن صدر اعظم اتریش روز چهارشنبه گذشته پایان روند پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا را خواستار شد و فرانک والتر اشتانمایر وزیر خارجه آلمان نیز گفت در صورتی که اوضاع در ترکیه تغییر کند و حکم اعدام بار دیگر در این کشور اجرایی شود عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا جایی نخواهد داشت.
مناسبات آنکارا با اتحادیه اروپا چنان به وخامت گرایید که خبرگزاری رویترز پنج شنبه گذشته تصریح کرد کودتای نافرجام در ترکیه حتی توافقنامه مهاجرت بین اتحادیه اروپا و آنکارا را با خطری واقعی روبرو کرده است.
مناسبات واشنگتن با آنکارانیز بر سر اتهام حمایت واشنگتن از کودتاچیان و حضور فتح الله گولن در آمریکا رو به تیرگی گذاشته است. فتح الله گولن که از سال 1999 در پنسیلوانیا بسر می برد اتهامات دولت ترکیه را مبنی بر دست داشتن در کودتای اخیر این کشور رد کرده است. واشنگتن نیز ضمن رد اتهام دخالت در کودتای ترکیه، اعلام کرده است تنها در صورتی اقدام به استرداد گولن خواهد کرد که ترکیه اسناد و مدارکی را در تایید ادعاهای خود ارائه کند.
اردوغان و بسیاری از ترک ها از نگرانی های غرب درباره سرکوب های پس از کودتا در ترکیه و در عین حال بی تفاوتی کشورهای غربی نسبت به وقایع خونبار در این کشور به خشم آمده اند؛ وقایعی که در جریان آن کودتاچیان ساختمان پارلمان را بمباران و با تانک ها پل ها را مسدود کردند و بیش از 230 نفر جان خود را از دست دادند.
دولت ترکیه انگشت اتهام را به سمت هواداران فتح الله گولن مبلغ ترکیه ای مخالف دولت نشانه گرفته و دهها هزار نفر از هواداران وی را در بخش های مختلف پاکسازی کرده است. کشورهای غربی این اقدام را شتابزده و حساب نشده اعلام کرده اند.
2- جالب اینکه همزمان خبرهایی نیز درباره تلاش ترکیه برای بهبود مناسبات با روسیه مطرح میشود، تاجایی که امروز رئیس جمهور ترکیه به روسیه سفر میکند.
دیدار اردوغان با پوتین دومین دیدارش با یک مقام بلندپایه خارجی از زمان کودتای نافرجام ترکیه خواهد بود و وی روز جمعه نیز با رئیس جمهور قزاقستان دیدار کرده بود. مقامات ترکیه این مسئله که چرا مقامات غربی با این کشور اعلام همبستگی نکرده اند زیر سوال برده اند.
به گزارش رویترز بهبود مناسبات با مسکو که نه ماه پیش به دنبال سرنگونی یک فروند جنگنده این کشور توسط ترکیه اقدام به تحریم تجاری آنکارا کرد در حالی صورت می گیرد که مناسبات ترکیه با غرب به ندرت تا این حد رو به تیرگی گذاشته بود.
بر اساس این گزارش سینان اولگن دیپلمات سابق ترکیه و تحلیلگر بنیاد کارنگی می گوید: برخی معتقدند چناچه ترکیه نتواند مناسبات خود را با غرب حفظ کند ممکن است به لحاظ راهبردی به سمت روسیه گرایش پیدا کند و این انگیزه در روسیه وجود دارد از بحران بین ترکیه و غرب به عنوان فرصتی برای تضعیف انسجام و یکپارچگی ناتو استفاده کند.
طی شش ماه دوم سال گذشته حجم مبادلات تجاری میان دو کشور حدود هشت میلیارد دلار برآورد شده است در حالیکه این رقم در مقایسه با مدت مشابه در سال گذشته حدود ده تا یازده میلیارد بوده است.
به دنبال کاهش سفر گردشگران روس به ترکیه و بمبگذاری های انتحاری متعدد در این کشور، درآمد ترکیه از محل گردشگری رو به کاهش گذاشت. شمار گردشگران روس در ترکیه در شش ماهه نخست امسال 87 درصد کاهش یافته است.
بر اساس این گزارش اندری کورتونوف مدیر کل شورای امور بین الملل روسیه؛ اندیشکده سیاست خارجی نزدیک به وزارت امور خارجه این کشور می گوید تا آنجا که به غرب مربوط می شود هم روسیه و هم ترکیه طرد شده اند و کودتای نافرجام ترکیه، آنکارا را به مسکو نزدیک تر کرد اما اختلافات جدی همچنان میان دو کشور وجود دارد.
وزیر امور خارجه ترکیه هم روز جمعه بر اهمیت عادی سازی روابط با روسیه با هدف برقراری صلح و ثبات در منطقه تاکید کرد. مولود چاووش اوغلو گفت: «عادی سازی روابط ترکیه با روسیه نه تنها برای دو کشور بلکه برای صلح و ثبات منطقه مهم است.»
3- اما از این اخبار و گزارشها نمیتوان نتیجه گرفت که واقعا ترکیه در پی تغییر سیاستهای راهبردی خود در منطقه و جهان و تحول در سمت و سوی همگرایی از غرب به سوی شرق است. بلکه به نظر میرسد کودتای نافرجام این فرصت را به آنکارا داده است تا در میانه زمین اختلافات روسیه با غرب قرار گیرد و سیاست دو جانبهای را دنبال کنند که در آن هم از آمریکا و اروپا امتیازات سیاسی و اقتصادی گرفته شود و هم مناسبات آنکارا با مسکو بهبود یابد.
به عبارت دیگر، به نظر میرسد ترکیه قصد ندارد در ازاء بهبود مناسبات با روسیه، مزایای مناسبات با آمریکا و اتحادیه اروپا را از دست بدهد به همین علت در کنار تلاش برای بهبود مناسبات با مسکو سعی میکند هم روابط خود را با غرب حفظ کند و هم از آنها امتیازات سیاسی و اقتصادی بگیرد.
به همین علت بنا بر گزارش رویترز مقامات ترکیه تاکید کردهاند سفر اردوغان به سن پترزبورگ نشانه آن نیست که این کشور عضو ناتو و متقاضی پیوستن به اتحادیه اروپا از غرب روی گردانده است.
فاروق لوگوگلو سفیر سابق ترکیه در آمریکا می گوید: مناسبات ترکیه و آمریکا به طور کامل قطع نخواهد شد چرا که دو طرف به یکدیگر نیاز دارند. این مناسبات پیشتر نیز به بوته آزمایش گذاشته شده و این بار نیز این بحران را پشت سر خواهد گذاشت.
اصرار مقامات ترکیه بر همگرایی با غرب در زمینه سوریه و مسائل منطقهای و بین المللی گذشته پس از کودتا و افزایش تنش در مناسبات با آمریکا و اروپا نیز از این منظر ارزیابی میگردد.
به عنوان مثال وزیر امور خارجه ترکیه هم روز جمعه مجددا بر ضرورت حل سیاسی بحران سوریه و آغاز دور چهارم مذاکرات ژنو تاکید کرد و گفت: ترکیه با ایده روسیه و ایران در خصوص دولت انتقالی در سوریه همراهی نمی کند و در همین حال با آنان به بحث و تبادل دیدگاه می پردازد.
به گزارش روزنامه سعودی «الشرق الاوسط» مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه به صورت غیرمستقیم احتمال ایجاد ائتلاف بین ترکیه، ایران و روسیه را در خصوص بحران سوریه که اخیرا بر سر زبانها افتاده است بعید دانست.
ابراهیم کالین سخنگوی دفتر ریاست جمهوری ترکیه روز پنجشنبه نیز با تکرار مواضع پیشین آنکارا مبنی بر "تشکیل نظام سیاسی فراگیر و قانونی که توسط همه سوری ها به رسمیت شناخته شود" افزود: "اما دستیابی به این هدف احتمالا دشوار خواهد بود زیرا ترکیه و روسیه دیدگاه های بسیار متفاوتی درباره اسد و نقش وی در آینده سوریه دارند.
وزیر دفاع ترکیه نیز روز جمعه گفت: نیروهای ( به اصطلاح ) ائتلاف بین المللی به فرماندهی آمریکا به حملات علیه گروه (تکفیری صهیونیستی) داعش از پایگاه هوایی اینجرلیک ادامه خواهند داد.
وزیر دفاع ترکیه همچنین با اشاره به این که کشورش به دنبال حدود سیصد نظامی از جمله نه ژنرال ناپدید شده در جریان کودتاست افزود با این حال موضوع برکناری ها و فتح الله گولن هیچ تاثیری بر روابط کشورش با ناتو و اروپا نخواهد داشت.
4- این سیاست دو جانبه سبب شده است انکارا از سویی با انتقاد از غرب زمینه بهبود مناسبات با روسیه را فراهم کند و از سوی دیگر بر همگرایی با غرب در زمینه سوریه و مسائل منطقهای و بین المللی گذشته اصرار ورزد.
اومیت یاردیم سفیر ترکیه در روسیه روز شنبه با ابراز امیدواری درباره تاثیر نشست میان ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه و رجب طیب اردوغان همتای ترکیه ای وی بر از سرگیری روابط دوجانبه و برچیدن تحریم های روسیه بر ضد کالاها و اجناس ترکیه تصریح کرد حجم مبادلات تجاری میان روسیه و ترکیه در سال 2016، احتمالا به بیست میلیارد دلار خواهد رسید. وی در عین حال تاکید کرد: «دوکشور طرح های تجاری بلند مدتی داشته اند، هدف ما رساندن حجم مبادلات تا سقف یکصد میلیارد دلار است، در واقع برای کشورهای بزرگی مانند روسیه این رقم مناسب تر است.»
البته رویترز یکی دیگر از اهداف سفر اردوغان به روسیه را اعمال فشار بر غرب میداند. این خبرگزاری شنبه گذشته نوشت: همچنانکه مناسبات ترکیه با اروپا و آمریکا به دنبال کودتای نافرجام اخیر در این کشور رو به تنش گذاشته است، رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه روز سه شنبه برای دیدار با ولادیمیر پوتین همتای روس خود راهی روسیه می شود؛ سفری که اردوغان امیدوار است غرب را به تامل وادارد. شایان ذکر است برخی صاحب نظران اذعان کردهاند که نزدیکی مناسبات آنکارا و مسکو ممکن است برای اروپا مشکل ساز شود؛ اروپایی که پروژه خط لوله گاز از روسیه به ترکیه موسوم به ترک استریم را مانعی در برابر تلاش ها برای کاهش وابستگی به منابع انرژی روسیه می داند. آکین اونور استاد روابط بین الملل دانشگاه استانبول و کارشناس حوزه انرژی به رویترز گفته است همکاری روسیه و ترکیه در این زمینه برای اتحادیه اروپا نگران کننده است. اتحادیه اروپا به دنبال تنوع بخشیدن به منابع تامین کننده انرژی این اتحادیه و خطوط انتقال گاز از شرق مدیترانه به اروپا در دراز مدت است و چنانچه روسیه با احداث خط لوله ترک استریم همه این مسیرها را دور بزند کمکی به اروپا نخواهد شد. همین موضوع مهمترین برگ برنده آنکارا در برابر اروپا و آمریکا است و آنها در موضعی نیست که چانه زنی کند و به لحاظ سیاسی بسیار ضعیف است.
سفر آتی جان کری به ترکیه در روزهای آینده و سخنان سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا خود حکایت از برتری موضع ترکیه در برابر متحدان غربی خود دارد.
مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه اخیرا گفته است جان کری وزیر امور خارجه آمریکا 24 ماه اوت به ترکیه سفر می کند. سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا نیز ضمن محق دانستن اردوغان به بیان دیدگاههای خود گفت ترکیه دوستی بهتر از آمریکا ندارد.
---------------------------------------------
بررسی و تحلیلی/ عبدالرضا خلیلی