مروری براندیشه های آیت الله سیدحسن مدرس ازمنظراقتصادمقاومتی

1- ساده زیستی و تاکید بر استفاده از تولید داخلی

شهید مدرس در خصوص صرفه جویی، قناعت نمودن مردم به کالاهای تولید داخل و پرهیز از مصرف کالاهای کشورهای دیگر می­ گوید: «علاج این کار منحصر به این است که مخارج را کم کرد... این وظیفه­ ی خود مردم است که حاضر شوند از امتعه ی خارجه به قدر احتیاج استعمال کنند و زیاد افراط نکنند و الّا پولی که از این جا بیرون می ­برند، مفت که نمی ­برند، باید در مقابل اجناس وارد، یک چیزی ببرند. از داخله که جنس نمی ­برند، عوضش پول می­ برند. وی در جای دیگر طی سخنانی همه را به استفاده از منسوجات کارخانه ­های داخلی سفارش می ­کند و برای تهیه­ ی لباس مستخدمین دولتی از پارچه های ایرانی اظهار می ­دارد:

«کلیه­ ی مستخدمین دولت باید لباس آنها از پارچه های ایرانی باشد. از متخلّفین از این ماده، صدی بیست حقوق کسر خواهد شد، مادام که متلبّس به آن لباس می­ باشد». او می­ افزاید: «اگر ما و مستخدمینی که در تمام مملکت هستند و بالغ بر چندین هزار نفر می ­شوند، مقیّد بودند به خریداری البسه ­ی ایرانی، البته کارخانه جات هم تهیّه می ­شد و مردم هم سرمایه ­هاشان را خرج می ­کردند و کارخانه می­ آوردند ... هر کس ایرانی است و طالب این است که مملکت ترقّی کند، باید صاحب این عقیده باشد.

البته شهید مدرس خود به این امر عامل بود. او از همان نخستین روزهای حیات فکری، فرهنگی و سیاسی، زندگی ساده و بی‌تکلف را بر راحت طلبی و رفاه ترجیح داد تا بتواند بدون تعلق خاطر به مادیات، رسالتی که احساس می‌کرد به انجام برساند. تخت خوابش حصیر، بالشش عمامه، لحافش عبا، لباسش یک پیراهن کرباس و غذایش نان و ماست و آبگوشت بود. در واقع او مبارزه را از خود شروع کرد و دیو نفس را سرکوب ساخت. او می‌دانست راهی که برگزیده ترور، تبعید، زندان، شکنجه و شهادت دارد. بنابراین، از همه چیز گذشت تا موفق گردید از جان خود در راه جانان بگذرد. آری، او ستیز با امیال خود را در رأس برنامه‌هایش قرار داد تا بتواند در میدان مبارزه بیرونی تا آخرین نفس استقامت کند. آیت ا... مدرس خود می‌گوید: «اگر من نسبت به بسیاری از اسرار آزادانه اظهار عقیده می‌کنم و هر حرف حقی را بی‌پروا می‌زنم برای آن است که چیزی ندارم و ازکسی هم نمی‌خواهم اگر شما هم بار خود را سبک کنید و توقع را کم نمائید، آزاد می‌شوید.»

2- اتکاء به قدرت داخلی در تامین امنیت

شهید مدرس استواری، استحکام، رشد و ترقی جوامع را در ارتباط مستقیم با امنیت آنان می‌دانست و از مدافعان آن بود. او برای دستیابی به امنیت در سیاست خارجی، شعار موازنه عدمی را مطرح کرد. شهید مدرس در برابر هر قدرتی که می‌خواست به قلمرو اسلامی و جامعه مسلمانان تعدی کند، می‌ایستاد و شرق و غرب و داخلی و خارجی برایش تفاوت نداشت.

اندیشه‌ی بی طرفی شهید مدرس در سیاست خارجی با دومین پایه‌ی این تفکر، یعنی موازنه‌ی منفی کامل می‌شود. در حالی که بی طرفی می‌تواند حکایت از نوعی رویکرد خنثی را داشته باشد، اندیشه‌ی موازنه‌ی منفی چهره‌ی نوعی رویکرد فعال را به خود می‌گیرد. او در این زمینه عقیده داشت که ایران باید سیاست موازنه‌ی عدمی را نسبت به همه مراعات کند.

3- اقتصاد درون زا

شهید مدرس خودباوری را یکی از اصول مسلم دانسته و تاکید می کند: سرمایه گذاری برای رفع وابستگی به بیگانگان ضروری است. وی توازن در دخل و خرج را از اصول دیگر ترسیم کرده و تاکید می کند: یکی از راه های اساسی پیشرفت ایران و بهبود وضع زندگی مردم ایجاد هماهنگی در عایدات و مخارج دولت و مردم است و رعایت این اصل اساسی را برای بی نیاز شدن دولت از منابع مالی خارجی، ضروری تلّقی می شود. او استقراض از کشورهای بیگانه را به صلاح مردم و مملکت نمی دانست و چاره را در آن می دید که مخارج با درآمدها هماهنگ و توازن داشته باشد.

4- محرومیت زدایی

وی در پرهیز از تحمیل مالیات سنگین بر مردم را ضروری دانسته و با بیان اینکه این روش مانع ایجاد انگیزه­ی فعالیّت در صاحبان کار و سرمایه است می­ فرماید: «عقیده ام این است که ما بایستی تحریص و ترغیب کنیم تا هر کس پول دارد به ربح (سود) ده دو و ده چهار ندهد و ببرد کارخانه بسازد، تا هم خودش منفعت ببرد، هم اهل ایران از برکت آن منفعت ببرند».

5- هزینه کرد درست بودجه

هزینه شدن درست بودجه نیز از دیگر باورها و تفکرات اقتصادی شهید مدرس بود. او همواره بر این امر تاکید می­کرد.

6- توسعه صادرات

بهبود وضع تجارت، تسهیل صدور کالاهای ایران به کشورهای دیگر و در نظر گرفتن حقوق صادرکنندگان کالا، راه کارهایی بود که شهید مدرّس برای رفاه و آسایش مردم ضروری می دانست. این شیوه به نظر وی چند حسُن داشت:

الف) توسعه ی صادرات و جذب ارز به داخل کشور؛

ب) حمایت از تولیدکنندگان داخلی و ترغیب آنان به فعالیت های کمّی و کیفی گسترده تر؛

ج) جلوگیری از خروج سرمایه های داخلی و تشویق سرمایه داران به سرمایه گذاری در ایران؛

د) بهبود زندگی مردم و جلوگیری از فقر بیش از حدّ آنان؛

ه) جلوگیری از عقب ماندگی کشور؛

و) کوتاه کردن دست واسطه گران بیگانه؛

ز) اصلاح نظام اقتصادی کشور؛

ح) ممانعت از ورود کالاهای غیر ضروری خارجی به ایران؛

ط) تلاش برای توسعه ی پایدار کشور؛

ی) کیفیت بخشی به تولیدات داخلی.

شهید مدرّس درباره­ی تسهیل شرایط لازم برای صدور کالاهای ایرانی به دیگر کشورها می­گوید: «مملکت ما محتاج است ... محتاج است صادراتش زیاد شود...، بلکه شاید ان شاءا... صادرات ما زیاد شود و چهار تا پول در این مملکت پیدا شود.

7. جلوگیری از نفوذ بیگانگان

شهید مدرّس از دست روی دست گذاشتن در برابر سلطه­ ی بیگانگان و فریبکاران داخلی نگران بود و اعتقاد داشت، ایرانی باید برای حفظ مصالح مردم و مملکت راه هرگونه بهره ­برداری نامشروع را از دولت ­های خارجی و حقوق بگیران آن­ها در ایران مسدود نماید.

او با انتقاد از افراد وابسته گفته است:

« سیاست ما ایرانی­ ها باید سیاست بزکوهی باشد. سیاست بزکوهی آن است که همیشه بین ­الطلوعین چرا می­ کند که به قدری روشن باشد که علف را ببیند، اما به قدری روشن نباشد که صیّاد او را صید کند. ما ایرانی ­ها هم باید سیاستمان طوری باشد که زندگی کنیم، اما صیّاد ما را صید نکند».

8. نقش صحیح مالیات

همان گونه که شهید مدرّس با دریافت غیر معقول مالیات و تحمیل آن به مردم مخالف بود، دریافت صحیح آن را برای انجام خدمات شهری و تأمین وسایل و لوازم رفاهی مردم، توصیه می­کرد. او اعتقاد داشت که «یک خرج متعلّق به شهر است، آن را باید اهل شهر بدهند. مسأله این است که آن چه از مردم گرفته می­ شود، خرج نمی ­شود».

او شانه خالی کردن مردم از پرداخت این گونه مالیات­ ها را به صلاح آبادی شهرها و کشور نمی­ دانست و آن را خیانت به مردم و ایران تلّقی می­ کرد و معتقد بود « اشخاصی که بقایا دارند و از ادای مالیات استنکاف می­ ورزند، خائنین ملّت و وطن­ فروشان غیرمستقیم مملکت هستند. اگر مالیات خود را می ­دادند، رفع حوائج دولت می­ شد و دولت مجبور به استقراض خارجی نمی­ شد».

9- انتقال دانش فنی