ـ طبق قانون، تا قبل از سال 1394 این حق اولاد تنها به ۲ فرزند خانوار تعلق می گرفت.

ـ به طور کلی، با افزایش حداقل دستمزد سالیانه، به حق اولاد افراد نیز افزوده می شود.

ـ برای دریافت حق عائله­ مندی باید بیمه شده حداقل سابقه پرداخت حق بیمه هفتصد و بیست روز کار را داشته باشد.

ـ‌حداکثر سن برای فرزندان ذکور مستخدمانی که از کمک هزینه عائله مندی استفاده می‌کنند بیست سال‚ در صورت ادامه تحصیل ‌بیست و پنج سال است.

ـ حق عائله­ مندی برای اولاد اناث تا زمان ازدواج و برای فرزندان معلولی که قادر به کار نیستند بدون شرط سنی خواهد بود.

ـ میزان کمک عائله مندی معادل ۳ برابر حداقل مزد روزانه کارگر ساده برای هر فرزند در هر ماه است.

ـ تصمیم حذف محدودیت پرداخت حق اولاد تنها به دو فرزند خانوار کارگری در راستای سیاست های جدید جمعیتی کشور و تنظیم خانواده اتخاذ شده است.

ـ دیگر شروط مطرح شده در ماده ۸۶ قانون تامین اجتماعی درباره تعداد فرزندان لازم الاجرا نیست.

ـ ماده 9 قانون نظام هماهنگ پرداخت کارکنان دولت؛ شامل نیروهای مسلح و اعضای هیئت علمی شاغل، بازنشسته و وظیفه‌بگیر کلیه دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی و‌موسسات پژوهشی می‌شود.

پژوهش خبری صدا وسیما:حق اولاد یکی از مزایای جانبی حقوق و دستمزد شاغلان مشمول قانون کار است که هر ساله با افزایش حداقل دستمزد میزان آن هم بیشتر می شود چون ضریبی از افزایش حداقل مزد روزانه است. طبق قانون حق اولاد بابت هر فرزند برای کارگران معادل ۳ روز حداقل دستمزد است. `پژوهشگر در این نوشتار مراحل تصویب قانون عائله مندی در سال‌های گذشته تاکنون را بررسی کرده است . 

میزان حق اولاد در سال ۹۵

برای هر فرزند در سال ۹۵ ماهیانه ۸۱۲۱۶ تومان و دو فرزند ۱۶۲۴۳۲ تومان به عنوان حق اولاد، به حقوق کارگران افزوده می‌شود و محدودیت پرداخت حق اولاد تنها برای دو فرزند برداشته شد.

طبق قانون، قبل از این حق اولاد تنها به ۲ فرزند خانوار تعلق می­گرفت که از سال گذشته این روال اصلاح شده و حالا حق اولاد به تمامی فرزندان مشمولان قانون کار تعلق می‌گیرد. البته پرداخت حق اولاد تا ۱۸ سالگی فرزندان است و پس از آن شرایط خاصی مانند ادامه تحصیل فرزندان و یا معلولیت و مواردی مانند این برای پرداخت حق اولاد پیش‌بینی شده است.

به صورت کلی، با افزایش حداقل دستمزد سالیانه، به حق اولاد افراد نیز افزوده می شود و میزان حقوق و مزایای دریافتی افراد در این بخش ملاک نیست. نگاهی به روند افزایش حق اولاد در سال های گذشته که ضریبی از افزایش حداقل مزد سالیانه است نشان می‌دهد که حق اولاد ۳۳۰۳۰ تومانی سال ۹۰ برای هر اولاد به ۸۱۲۱۶ تومان در سال ۹۵ افزایش یافته است.

ماده ۸۶ قانون تامین اجتماعی

طبق ماده ۸۶ قانون تأمین اجتماعی کمک عائله مندی منحصراً تا دو فرزند بیمه شده پرداخت می شود (تا قبل از سال 95) مشروط بر آنکه:

۱- بیمه شده حداقل سابقه پرداخت حق بیمه هفتصد و بیست روز کار را داشته باشد.

۲- سن فرزندان از هجده سال کمتر باشد و یا منحصرا به تحصیل اشتغال داشته باشد تا پایان تحصیل، و یا در اثر بیماری یا نقص عضو طبق گواهی کمیسیون های پزشکی موضوع ماده ۹۱ قانون تأمین اجتماعی قادر به کار نباشند.

میزان کمک عائله مندی معادل ۳ برابر حداقل مزد روزانه کارگر ساده برای هر فرزند در هر ماه است.

اما حالا این شرایط تغییر کرده و محدودیت پرداخت حق اولاد تنها به دو فرزند خانوار کارگری و مشمولان قانون کار برداشته شده و کارفرمایان موظف هستند پرداخت حق اولاد را برای تمامی فرزندان نیروهای تحت پوشش خود انجام دهند. با این حال، نهایت پرداخت حق اولاد به فرزندان شاغلان تا ۱۸ سالگی است و پس از آن حق اولاد قطع می شود مگر به شروطی که در ماده ۸۶ قانون توضیح داده شد.

تصمیم حذف محدودیت پرداخت حق اولاد تنها به دو فرزند خانوار کارگری در راستای سیاست های جدید جمعیتی کشور و تنظیم خانواده اتخاذ شده و دیگر شروط مطرح شده در ماده ۸۶ قانون تامین اجتماعی درباره تعداد فرزندان لازم الاجرا نیست.

قانون نظام هماهنگ پرداخت کارکنان دولت (مصوب 13/ 6/ 1370 با اصلاحات و الحاقات بعدی)

‌ماده ۹ - کمک هزینه عائله‌مندی و اولاد مستخدمین مشمول قانون استخدام کشوری و این قانون به شرح زیر قابل پرداخت است:

۱ - به مستخدمین مرد شاغل و بازنشسته و وظیفه‌بگیر مشمول این قانون که دارای همسر دائم می‌باشند ماهیانه معادل هفتاد درصد (۷۰%) حداقل‌حقوق مبنای جدول موضوع ماده ۱ این قانون به عنوان کمک هزینه عائله‌مندی.

۲ - به هر یک از مستخدمین مرد شاغل و بازنشسته و وظیفه و مستمری‌بگیر مشمول این قانون که دارای فرزند تا سن ۲۰ سال هستند به ازای هر‌فرزند (‌حداکثر تا سه فرزند) ماهیانه معادل چهارده‌درصد (۱۴%) حداقل حقوق مبنای جدول موضوع ماده ۱ این قانون به عنوان کمک هزینه اولاد.

فرزندان مستخدمین متوفی مشمول این قانون که کمتر از ۲۰ سال سن دارند مشمول کمک مزبور خواهند بود.

‌حداکثر سن برای اولادی که از مزایای این ماده استفاده می‌کنند به شرط ادامه تحصیل و ارائه گواهی مربوط ۲۵ سال تمام برای اولاد ذکور و زمان ازدواج‌برای اولاد اناث خواهد بود.

به مستخدمان یاد شده‚ همچنین مستخدمان متوفی که فرزند آنان معلول بوده و قادر به کار نباشند‚ کمک هزینه اولاد بدون لحاظ شرایط پیش‌بینی شده‌ قابل پرداخت است.

تبصره ۱ -(اصلاحی ۲۲/ ۰۱/ ۱۳۸۰) مستخدمان زن شاغل‚ بازنشسته مشمول این قانون که به تنهائی متکفل مخارج فرزندان خود هستند‚ از کمک هزینه عائله مندی و اولاد و‌همسران وظیفه بگیر مستخدمان متوفی از کمک هزینه عائله مندی بهره‌مند می‌شوند. این قبیل افراد در صورتی که مجدداً ازدواج کنند و برابر حکم ‌دادگاه حضانت فرزندان و نفقه آنان بر عهده آنها قرار گیرد‚ در خصوص فرزندان تحت تکفل خود از کمک هزینه‌های موضوع این تبصره برخوردار‌می‌گردند.

‌افراد موضوع این تبصره چنانچه از همسر دوم خود طلاق بگیرند یا همسر دوم آنان نیز فوت نماید؛ در صورت طلاق از مستمری بازنشستگی مربوط به‌ همسر فوت شده اول خود و در صورت فوت همسر دوم از مستمری بازنشستگی هرکدام از همسران که بیشتر است برخوردار می‌شوند.

‌حداکثر سن برای فرزندان ذکور مستخدمانی که از کمک هزینه عائله مندی موضوع این تبصره استفاده می‌کنند بیست سال‚ در صورت ادامه تحصیل ‌بیست و پنج سال برای اولاد اناث تا زمان ازدواج و برای فرزندان معلولی که قادر به کار نیستند بدون شرط سنی خواهد بود.

تبصره ۲-(الحاقی ۱۵/ ۰۷/ ۱۳۷۵) مفاد این ماده شامل نیروهای مسلح و اعضای هیئت علمی شاغل، بازنشسته و وظیفه‌بگیر کلیه دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی و‌موسسات پژوهشی می‌شود.

تبصره ۳ -(اصلاحی ۲۷/ ۱۱/ ۱۳۸۰) کمک هزینه عائله مندی و اولاد برای بازنشستگان کشوری و لشکری که دارای شصت سال سن و بیشتر باشند و مستخدمین ازکارافتاده( بدون شرط سنی) علاوه بر میزان مقرر دریافتی مطابق قانون، ماهانه کمک هزینه عائله مندی معادل سیصد وشصت درصد(۳۶۰%)حداقل حقوق مبنای جدول ماده(۱) قانون نظام هماهنگ پرداخت کارکنان دولت و حق اولاد به ازای هر فرزند ( حداکثر تا سه فرزند) معادل صد درصد(۱۰۰%) حداقل حقوق مبنای جدول مذکور، پرداخت می گردد.

حق عائله مندی فقط برای فرزندان رسمیت دارد

فرد متأهل برای اداره خانواده، به دستمزد بیشتری نسبت به فرد مجرد، نیاز دارد. این اصل بدیهی، دلیل پیش بینی شدن حق عائله مندی در حقوق کار و تأمین اجتماعی است؛ اما آنچه معمولاً به عنوان خانواده مدنظر گرفته می شود، تنها فرزندان هستند، نه همسر. به دیگر سخن، حق عائله مندی کارگران در قوانین موضوعه، تنها زمانی به رسمیت شناخته می شود که آن ها صاحب فرزند باشند. باید توجه داشت که مهم ترین اصل در قانون گذاری، تأمین عدالت برای تعداد هرچه بیشتر افراد است.

محمل های قانونی

قانون کار تقریباً درباره حق عائله مندی ساکت است. واقعیت آن است که در سراسر دنیا حق عائله مندی در قوانین تأمین اجتماعی لحاظ می شود و از این نظر مشکلی وجود ندارد. قانون کار در ایران تنها در برخی مواقع، حمایت های غیرمالی و تشویقی را برای مزدوجین در نظر می گیرد که بسیار محدود و منحصر به مرخصی یا خدمات غیرمالی است. قانون تأمین اجتماعی به شکلی دقیق تر و گسترده تر موضوع عائله مندی را مدنظر قرار داده است. مطابق ماده ۸۶ این قانون، «کمک هزینه عائله مندی منحصراً تا دو فرزند بیمه شده پرداخت می شود.» همچنین پس از بیان دو شرط سابقه ۷۲۰ روز سابقه بیمه و سن فرزندان (کمتر از ۱۸ سال)، میزان آن را معادل سه برابر حداقل دستمزد روزانه کارگر ساده اعلام می کند. نگاهی به این ماده قانونی، نشان می دهد که اولاً قانون گذار حق عائله مندی را فقط برای فرزندان به رسمیت شناخته است و ثانیاً کارگران جوانی که پس از اشتغال به کار صاحب اولاد شده اند تا زمان رسیدن به سابقه ۲ساله، از دریافت همین حق عائله مندی محدود نیز محروم هستند. تنها موردی که قانون حقی مالی برای کسانی که ازدواج می کنند، بدون دارا بودن فرزند، قائل شده، کمک هزینه ازدواج موضوع ماده ۸۵ قانون تأمین اجتماعی است. بر اساس این ماده قانونی، هر یک از زوجین در صورت دارا بودن دست کم دو سال سابقه پرداخت حق بیمه و شاغل بودن در زمان ازدواج می توانند مبلغی معادل یک ماه متوسط مزد را از سازمان تأمین اجتماعی دریافت کنند. این کمک هزینه، حق مالی مسلم و قانونی است و سازمان وظیفه دارد آن را به واجدان شرایط پرداخت کند و حق ندارد بر آن عنوان «هدیه» بگذارد.

سکوت قانون

با این وجود، اطلاع رسانی چندانی از سوی وزارت کار در این زمینه صورت نگرفته و بررسی ها نشان می دهد بسیاری از واحدهای مشمول قانون کار از وجود چنین بخشنامه ­ای بی اطلاع هستند؛ از اینرو ممکن است تاکنون اجرای آن از سوی درصد کمی از واحدهای مشمول قانون کار دنبال شده باشد.

همچنین این مسئله چندان از سوی سازمان تامین اجتماعی نیز دنبال نشد چون حق اولاد شامل پرداخت حق بیمه نمی شود. اگر تامین اجتماعی از بابت حذف محدودیت پرداخت حق اولاد به دو فرزند امکان دریافت حق بیمه بالاتری را داشت، احتمالا تاکنون تمامی واحدهای مشمول قانون کار از آن مطلع شده و قطعا در سال ۹۴ به صورت کامل درباره میلیون ها مشمول قانون کار دارنده بیش از دو فرزند اجرا می شد.

قانون کار تقریباً درباره حق عائله‌مندی ساکت است. واقعیت آن است که در سراسر دنیا موضوع حق عائله‌مندی در قوانین تأمین اجتماعی لحاظ می‌شود و از این نظر مشکلی وجود ندارد. قانون کار جمهوری اسلامی ایران تنها در برخی مواقع، حمایت‌های غیرمالی و تشویقی را برای مزدوجین در نظر می‌گیرد که شدیداً محدود و منحصر به مرخصی یا خدمات غیرمالی است. قانون تأمین‌اجتماعی به شکلی دقیق‌تر و گسترده‌تر موضوع عائله‌مندی را مد نظر قرار داده ‌است. مطابق ماده ۸۶ این قانون، «کمک هزینه عائله‌مندی منحصراً تا دو فرزند بیمه‌شده پرداخت می‌شود» و پس از بیان دو شرط سابقه ۷۲۰ روز سابقه بیمه و سن فرزندان(کمتر از ۱۸ سال)، میزان آن را معادل سه برابر حداقل دستمزد روزانه کارگر ساده اعلام می‌کند.

نگاهی به این ماده قانونی، نشان می‌دهد که اولاً قانون‌گذار حق عائله‌مندی را فقط برای فرزندان به رسمیت شناخته‌است و ثانیاً کارگران جوانی که پس از اشتغال به کار صاحب اولاد شده‌اند تا زمان رسیدن به سابقه ۲ ساله، از دریافت همین حق عائله‌مندی محدود نیز محروم هستند. تنها موردی که قانون حقی مالی برای کسانی که ازدواج می‌کنند، بدون دارا بودن فرزند، قائل شده‌، کمک هزینه ازدواج موضوع ماده ۸۵ قانون تأمین اجتماعی است.

بر اساس این ماده قانونی هر یک از زوجین درصورت دارا بودن دست کم دو سال سابقه پرداخت حق بیمه و شاغل بودن در زمان ازدواج می‌توانند مبلغی معادل یک ماه متوسط مزد را از سازمان تأمین اجتماعی دریافت کنند. برخلاف تبلیغات سازمان تأمین اجتماعی در برخی برهه‌های زمانی که این کمک هزینه را با عنوان «هدیه» معرفی می‌کرد، این کمک هزینه حق مسلّم مالی است و سازمان وظیفه دارد آن را به واجدین شرایط پرداخت کند و حق ندارد روی آن عنوان «هدیه» بگذارد. همانطور که اشاره کردیم پرداخت کمک هزینه ازدواج برعهده سازمان تأمین اجتماعی است. حق عائله‌مندی نیز توسط کارفرما پرداخت می‌شود.

مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی جمهوری اسلامی

13. بازنگری و قوانین حمایتی و تشویقی فرزندآوری به صورت پلکانی با سه معیار سن ازدواج، فاصله موالید و تعداد فرزندان از طریق پیش بینی الزاماتی همچون: (2، 3 و6)

13 – 14 - حق عائله‌مندی در کلیه قوانین و مقررات استخدامی به دو برابر افزایش می‌یابد.

13- 15 - پرداخت پاداش اولاد به صورت ماهانه و به صورت پلکانی در کلیه قوانین و مقررات استخدامی کشور و به شرح جدول ذیل اعمال می‌شود:

سخن آخر

مروری بر حق عائله مندی در طی سال های اخیر نشان می دهد که حق اولاد به تناسب افزایش فرزندان افزایش یافته است و برداشتن محدودیت حق اولاد که قبلاَ تنها به دو فرزند اختصاص داشت؛ امروز برداشته شده است و افراد به تعدادی که فرزندانشان افزایش می یابد؛ می توانند از افزایش حق عائله مندی استفاده کنند. اما سوالی که در اینجا مطرح است پاسخگویی به این پرسش است که آیا این افزایش تا کنون توانسته است نیازهای صاحبان آن را تامین کند. به عبارت دیگر با وجود اوضاع اقتصادی جامعه امروز ما آیا می توان با این مبالغ زندگی راحت و آسوده ای را در کنار فرزندان تجربه کرد؟ پاسخگویی به این سوال را به کارشناسان واگذار می کنیم.

پژوهش خبری صدا وسیما// مریم عابدی