فراخبر؛ آینده پیش رو شبکه های خبری در جهان

 پیدایش شبکه های خبری تلویزیونی در جهان برای ارائه اخبار به لحظه

مهمترین کارکردهای رسانه های را باید کارکرد سرگرمی، آموزشی و اطلاع رسانی دانست، رسانه های ارتباط جمعی مثل رادیو و تلویزیون نیز در این خصوص نقش بارزی برعهده دارند و برای جامه عمل پوشاندن بر این وظایف در برخی مواقع شبکه های تخصصی در این خصوص مانند شبکه تخصصی اطلاع رسانی (شبکه خبر)، شبکه تخصصی(شبکه آموزش)، شبکه های سرگرمی(تماشا، نسیم) ایجاد کرده اند. با رشد و توسعه فضای مجازی و شبکه های اجتماعی برای هر کدام از کارکردهای رسانه ای رقبایی در شبکه های اجتماعی ایجاد شده است اما در حوزه سرگرمی و آموزش این شبکه های اجتماعی کمتر می­توانند رقیب جدی برای شبکه های ارتباط جمعی تخصصی مانند رادیو و تلویزیون باشند اما وظیفه اطلاع رسانی و خبری یکی از قدیمی ترین و مهمترین کارکردهای رسانه­های ارتباط جمعی(رادیو و تلویزیون) است . به طوری که شبکه های خبری 24 ساعته تلویزیونی در دنیا برای انعکاس اخبار به لحظه از سراسر جهان با به عرصه گذاشتند، اولین نوع این شبکه ها در جهان شبکه سی ان ان بود که در سال 1980 افتتاح شد و تمام برنامه‌های خود را به پخش اخبار اختصاص داد و شعبات خود را در اقصی نقاط جهان ایجاد کرد. این شبکه برای نخستین بار در سال ۱۹۸۵ تبدیل به نخستین شبکه پخش ۲۴ ساعته برنامه‌های خبری شد. سی‌ان‌ان برای اولین بار با تهیه برنامه خبری ویژه ای در هر نیم ساعت اقدام به انعکاس مهم‌ترین اخبار داخلی آمریکا و جهان کرد به طوری که با سرعت اطلاع رسانی که پیدا کرد توانست سریعترین رسانه خبری در انعکاس اخبار باشد.

پس از این شبکه به تدریج شبکه های 24 ساعته خبری تلویزیونی در جهان ایجاد شد که دو شبکه بین المللی خبر و شبکه بین المللی انگلیسی زبان پرس تی وی کشور ما نیز از این نوع شبکه ها بودند که به ترتیب در سال های 1378 و 1386 افتتاح شدند و اکنون توانسته اند به عنوان دو شبکه مهم خبری در کشور و جهان مطرح باشند.

سرعت شعار منتخب خبرگزاری های جهان

ویژگی های ذات خبر از جمله ارزش تازگی آن باعث شده است که ویژگی سرعت در ارائه خبر مهم باشد، بنابراین سرعت در ارائه اخبار به عنوان یکی از شعارهای منتخب خبرگزاری و شبکه های خبری تلویزیونی دنیا است و از آن به عنوان مزیت خود نام برده و از داشتن خبرنگار و دفتر در سراسر جهان به عنوان وجه ممیزه خود نسبت به رقبا استفاده می کنند و با استفاده از گزارش های زنده و عبارت خبری فوری سرعت خود را در ارائه خبر به رخ حریفان می کشند. بنابراین زنده بودن تولیدات رسانه ویژگی‌ای است که به مخاطب تضمین می‌دهد که از واقعیت‌های اجتماعی اطلاعات به هنگامی دارد و بی اطلاع نیست.

اما این رسانه ها کم کم با رقیبی به نام اینترنت مواجه شده اند که انتقال پیام در آن از این سوی دنیا به آن سوی دنیا تنها به اندازه یک کلیک زمان می‌برد، همه چیز در فضای مجازی متأثر از سرعت فوق‌العاده زیاد آن است. امروزه وسایل ارتباطی در فضای مجازی همیشه و در هر لحظه از شبانه روز در اختیار مخاطبان است. برخلاف ابزارهای ارتباطی گذشته که در یک محدوده زمانی خاص امکان برقراری ارتباط بین فرستنده و گیرنده را فراهم می‌ساخت. فناوری‌های نوین ارتباطی با از بین بردن محدودیت‌های زمانی، دسترسی به اطلاعات و پیام‌ها را همیشگی و دائمی نموده اند. بدین ترتیب این فناوری‌ها اختیار و آزادی عمل بیشتری به مخاطبان داده‌اند. در این فضا به علت سرعت گرفتن ارتباطات و به عبارتی در ارتباط همه جا حاضر یا ارتباطات لحظه‌ای و از سوی دیگر امکان دسترسی بدون وقفه در فضاهای دیگر زمان و مکان بی معنا شده است.

اکوسیستم جدید خبری

فرامکانی و فرازمانی بودن فضای مجازی و توسعه و گسترش آن باعث شده است که ویژگی سرعت و گستردگی اطلاعات رقابتی بین شبکه های خبری رادیویی و تلویزیونی را برای دستیابی و انتشار اطلاعات ایجاد کند. در محیط رسانه ای متغیر و نو شونده­ای که کاربران جای مخاطبان را گرفته اند، رسانه ها و شبکه های خبری با رقبایی مواجه شده اند که می توانند در مواقعی حتی سریعتر به دریافت، تولید و انتشار خبر دست یابند.در رسانه‌های تعاملی رسانه‌های جدید سهم مخاطب که همان تولید کننده محتوا نیز می باشد، به مراتب از سازمان و تولیدکنندگان رسانه ای بیشتر شده است. یعنی نسبت به گذشته که مخاطب فعال می توانست در مورد خبرها از طریق تلفن و یا پیامک نظرش را بدهد و یا سوژه خبری را به اطلاع سازمان خبری برساند، حالا چند قدم جلو آماده است و در تولید خبر مشارکت می کند و حتی دروازه بانی، تولید، انتشار خبر در بعضی موارد در اخیتار آنهاست.

در این اکوسیستم جدید، روش هایی که کاربران به خبرها دست می یافتند، کاملا دگرگون شده است به نظر می رسد که دیگر سرعت ارائه خبر نمی تواند تمایزی برای رقابت بین شبکه های خبری باشد بلکه باید در دنیای فراوانی اطلاعات و ارائه یک خبر با روایت های مختلف به دو ویژگی دیگر مورد نظر در ارائه خبر تکیه کرد که صحت و دقت نام دارند.

با توجه به آخرین ارقام وب سایت آمار جهانی اینترنت در 30 ماه ژوئن 2016(10 تیر ماه 1395) ایران دارای ضریب نفوذ اینترنتی 68.5 درصدی است. نظرسنجی جدیدی که در مرداد ماه 1395 از سوی مرکز رسانه های دیجیتال وزارت ارشاد اسلامی منتشر شده تا حدودی تغییر مصرف رسانه ای را نشان می دهد و به تشریح رفتار مردم کشورمان در فضای مجازی می پردازد. طبق این نظرسنجی« 53 درصد مردم ایران حداقل عضو یک شبکه اجتماعی هستند و ۷۲ درصد جوانان ۱۸ تا ۲۹ سال در این شبکه های اجتماعی عضویت دارند. در این نظرسنجی میانگین حضور ایرانی ها در شبکه های اجتماعی روزانه 5 تا 9 ساعت ذکر شده است. در حالی که میانگین این حضور در دنیا ۱۶ ساعت در ماه است». تعداد کاربران ایرانی حاضر در شبکه های اجتماعی همراه و اینترنتی آمار بالایی را نشان می دهد. «ابوالحسن فیروزآبادی دبیر شورای عالی فضای مجازی در آذرماه 1395 تعداد کاربران ایرانی تلگرام ۲۴ میلیون، واتس اپ هم ۱۴ میلیون و اینستاگرام در حدود ۱۲ تا ۱۴ میلیون برآورد کرده است».

فراخبر کالای آینده رسانه های خبری

بنابراین با این ضریب نفوذ فضای مجازی، رسانه های ارتباط جمعی کشور باید طرحی نو دراندازند، دیگر فقط ارائه سریع خبر ویژگی بارزی برای این شبکه ها نیست چون بالا رفتن سرعت و ظرفیت بالای رسانه های نوین و تعاملی بودن آنها موجب شده است تا مخاطبان به کاربرانی تبدیل شوند که "خود منتشر کننده"، "خود تولید کننده" و "خود مصرف کننده" پیام های ارتباطی باشند. در چنین شرایطی در کنار خبرنگاران رسانه های جریان اصلی، شهروند خبرنگاران و کاربرانی هستند که خود مستقل به انتشار اخبار می پردازند که حتی در مواقعی سرعت انتشار خبر آنها بسیار سریعتر است و خود کاربران و شهروند خبرنگاران در محل وقوع حادثه حضور دارند و خود تنها منبع خبری هستند. اما تولید غیرحرفه ای خبر و پایین بودن اعتماد به این منابع خبری که بحث اعتماد و اعتبار خبری را به پیش می کشد، اهمیت شبکه های خبری رادیو و تلویزیونی و مطبوعات را برای تایید و تفسیر و دادن تحلیل های بیشتر دوچندان می کند و صرف ارائه خبر از سوی شهروند خبرنگاران نمی تواند آینده رسانه های رسمی را به چالش بکشد.

گاهی در چنین شرایطی به قدری تعیین صحت و سقم اخبار سخت می شود که وجود شبکه های خبری رسمی را برای تایید و در اخبار اهمیت می بخشد، به نظر می رسد که شبکه های خبری رادیو و تلویزیونی کشورمان در این مواقع حتی با مشتری ها و مخاطب بیشتری نیز مواجه شده اند، که مخاطبان برای گرفتن تحلیل ها و تفسیرهای بیشتر به آنها مراجعه می­کنند و به عبارت دیگر به دنبال فراخبر هستند. نمونه این نوع اخبار اخبار کودتای سال گذشته در کشور ترکیه بود که بیشتر هموطنان کشور نیمه شب از طریق شبکه های اجتماعی از وجود آن مطلع شدند و برای پیگیری صحت و سقم و تحلیل ها و تفسیرهای آن به شبکه خبر صداوسیما مراجعه کردند که خبرنگار آن به طور زنده وقایع این کودتا را از ترکیه گزارش می کرد و کارشناسان مختلف نیز به طور زنده به تحلیل و تفسیر این رخداد در این شبکه می پرداختند و این ویژگی ها باعث شده بود که در این شرایط چسبندگی مخاطب به این شبکه افزایش یابد.

تغییر روندی که در نگاه به شبکه های تلویزیونی خبری ایجاد می شود اهمیت وجود آنها را در آینده دوچندان می کند، زیرا در دنیایی که امکان تولید اخبار به صورت غیرحرفه ای و از سوی کاربران امکان پذیر می شود، امکان تولید اخبار نادرست و غیر صحیح و شایعات را از سوی گروه های ذی نفع نیز ممکن می سازد که در این شرایط وجود رسانه های خبری رادیو و تلویزیونی با اخیار صحیح و دقیق را ضروری می نماید تا بتوانند سره را از ناسره برای مخاطبان مشخص کنند.

استفاده از استراتژی حضور موازی برای آینده شبکه های خبری رادیو و تلویزیونی در جهان

در حال حاضر شبکه های خبری رادیو و تلویزیونی و مطبوعات کشورمان با استراتژی حضور مکمل در فضای اینترنت حضور دارند که به استفاده تکمیلی از فضای مجازی و شبکه های اجتماعی به عنوان کامل‌کننده و پوشش‌دهنده محصولات و ظرفیت‌های شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی و روزنامه ها خود مبادرت کرده اند و به عبارت دیگر فضای مجازی و شبکه های اجتماعی در خدمت رسانه های خود قرار داده اند و نگاهشان به این فضا نگاهی مکمل و پوشش‌دهنده برای جبران ویژگی سرعت رسانه های خود است که این نوع نگاه در آینده نمی تواند پاسخگو برای کاربری باشد که قدرتش زیاد شده است. بنابراین در آینده باید با استفاده از علم آینده پژوهی ایده جدیدی داشت. پا را فراتر از پیش‌بینی و کشف آینده گذاشته و بر شکل‌دادن و خلق آینده همت گمارد. یعنی به سمت حضور موازی در فضای مجازی و تقویت صحت و دقت محصولات پرداخت. برخلاف استراتژی حضور مکمل درفضای مجازی، در حضور موازی رسانه های ارتباط جمعی باید به بهره‌مندی مستقل و یکسان از فضای مجازی و شبکه های اجتماعی برای جذب مخاطب مبادرت ورزند و صحت و دقت خبری را سرلوحه کار خود قرار دهند.

پژوهش خبری// پژوهشگر: هادی البرزی