کامپیوتر این روزها در همه جای زندگی حاضر است، مهم است که بفهمیم چگونه این تکنولوژی می تواند رشد و تکامل کودکان را بهبود بخشد یا منحرف کند. رایانه ها علی رغم جنبه های مثبت از قبیل جنبه های آموزشی و ارائه خدمات ارتباطی، جنبه های منفی نیز دارند.

در این میان آن چه بیشتر کودکان و نوجوانان را شیفته خود می کند، بازی های رایانه ای است. پیشرفت کیفیتی این بازی ها به فاصله کوتاهی در ایران رواج یافته و بازار اسباب بازی و لوازم سمعی و بصری را به تسخیر خود درآورده است.این بازی ها مزایایی دارند که هماهنگی چشم و دست و پرورش عضلات ظریف کودک و تقویت قوای فکری و ذهنی آنها (البته در برخی از بازی ها) از این موارد هستند.

اما بررسی­ها نشان می­ دهد بازی های رایانه ای آمار کودکان غیر فعال را افزایش می دهد و مشکل بهداشتی در میان آنها بوجود می آورد. امروزه وزن زیاد و چاقی خطر قابل توجهی برای کودکان است زیرا آنها ممکن است بیش از قبل تغذیه مصرف کنند و فعالیت بدنی آنها نیز کاهش پیدا کند.همچنین کودکان مهارت های ارتباطی خود را نیز از دست می دهند. کودکانی که با کامپیوتر بازی می کنند خیلی کم فعال تر و غیراجتماعی هستند، در صورتی که آنها می توانند با بسیاری از دوستان در محله خود یا در پارک بازی کنند و توانایی آنها را برای برقراری ارتباط با افراد دیگر در آینده را کاهش می دهد.اما نگرانی اصلی به محتوای بازی ها باز می گردد زیرا آخرین بررسی ها نشان داده که بازی های رایانه ای می تواند خشونت کودکان را افزایش دهد، و این افراد نسبت به دیگران در گروه سنی خود دارای استرس هستند. 

انواع بازی های رایانه ای

بازیهای کامپیوتری را می توان به دو گروه تقسیم کرد.

محاسن بازی های رایانه ای

آسیب های بازی های رایانه ای

الف)آسیب های روانی

1-هیجان: اگر چه هیجان، نیاز طبیعی کودکان در دوره ­های سنی مشخصی است تا به رشد شخصیتی و عاطفی لازم دست پیدا کنند؛ اما نباید منکر این اصل شد که به حس هیجان­پذیری کودکان و نوجوانان باید از طریق طبیعی پاسخ داده شود. بازی ­های خشن رایانه ­ای نه تنها نیاز کودکان را برای هیجان تأمین نمی کنند بلکه باعث افزایش هیجان پذیری به شکلی نامناسب در آنها می شود و پس از مدتی آنها رابا افزایش نیاز نسبت به سطح محرک محیطی بالاتری برای واکنش نشان دادن، روبه رو می­ کنند.

2-کم توجهی: کودکان به دلیل استمرار در انجام بازی های جنجالی و پر سر و صدای رایانه ای، کم توجهی پیدا می کنند و در ذهنیات خود تخیلاتی را می پرورانند. این کودکان به طور دائم در عالم خیال سر می کنند و به مرور دامنه توجه و تمرکز کمتری پیدا می کنند.

3-پرخاشگری: عارضه دیگری که هیجان مستمر بر کودکان و نوجوانان ایجاد می کند، افزایش میزان ترشح هورمون این نفرین و نور اپی نفرین از مغز است که این افزایش سیستم عصبی آنها را دچار آسیب می کند و به شکل پرخاشگری، بی تحملی وتنش های عصبی آشکار می شود.

4-تیک های عصبی: هیجان زیاد باعث انقباض دائم عضلات شده و کودکان و نوجوانان را دچارعوارضی مانند تیک های عصبی، جویدن، گوشه لب و ناخن، قفل شدن دندان ها، اخم و چین و چروک صورت می کند، به همین دلیل آنها به ناچار برای کنترل هیجان خود، کالری بیشتری مصرف کرده و به دنبال افزایش وزن دچار عوارض جسمانی فراوانی می شوند. از طرف دیگر وارد آمدن استرس فراوان به کودکان، در نهایت موجب تغییرات فشار خون و تعداد ضربان قلب می شود.

5-بدخلقی و بهانه گیری: تحریک پذیری و هیجان بیش از اندازه بازی ­های کامپیوتری باعث بی حالی و کاهش انرژی در کودکان شده، در نتیجه کودک شروع به بدخلقی، بهانه گیری، توقعات بی جا، اذیت و آزار دیگران و حتی پرخوری می کند. این در حالی است که اگر خانواده ها نیاز به هیجان کودک خود را با استفاده از ورزش، فرستادن او به باشگاه ورزشی، تشویق به بازی های دسته جمعی و ایجاد امکان آن در فضاهایی مانند پارک را به وجود آورند، در حقیقت به فرزند خود فرصت داده اند تا با اعضای جامعه تعامل بیشتری برقرار کند، خوب را از بد تشخیص بدهد و فرصت تجربه اندوزی داشته و علاوه بر هم کلام شدن با هم بازی خود، با مفاهیم نظم و انضباط آشنا شود.

6-بی نظمی و خود محوری: ایراد دیگری که به بازی های رایانه ای وارد است این است که این بازی ها نظم خاصی ندارند و کودک یا نوجوان هر زمان که اراده کند، مشغول بازی می شود. همین ویژگی، بی نظمی را به کودک می آموزد. دراین بازی ها شکست یا پیروزی مفهومی ندارد، در نتیجه کودکان خود محوری را می آموزند.

7-کندی ذهن: این بازی ها به دلیل این که کودک و نوجوان با ساختنی ها و برنامه های دیگران به بازی می پردازد و کمتر قدرت دخل و تصرف در آن ها را پیدا می کند، اعتماد به نفس او در برابر ساختنی ها و پیشرفت دیگران متزلزل می شود. تصور بیشتر خانواده ها این است که در بازی های رایانه ای فرد در بازی مداخله فکری مداوم دارد، اما این مداخله فکری نیست بلکه این بازی ها سلول های مغزی را گول می زند و از نظر حرکتی نیز فقط چند انگشت کودک را حرکت می دهد ! پس باید توجه داشته باشیم که هر چه بیشتر در این مسیر حرکت کنیم و حضور رایانه را در زندگی فرزندانمان بیشتر گسترش دهیم، انسان هایی را تحویل جامعه خواهیم داد که سر خورده، افسرده، غیر متحرک و غیرسازنده خواهند بود و ابتکار عمل و خود اتکایی نخواهند داشت، در حالی که جامعه ما نیاز به انسان هایی خلاق، مبتکر و متفکر دارد.

8-افت تحصیلی: به دلیل جاذبه ای که این بازی ها دارد، بچه ها وقت و انرژی زیادی را صرف بازی با آن می کنند، حتی بعضی از کودکان صبح ها زودتر از وقت معمول بیدار می شوند تا قبل از مدرسه رفتن کمی بازی کنند.

ب)آسیب های جسمی

1-کندی رشد جسمانی: مهارت های حرکتی و تکامل رشد جسمانی همه از آثار مثبت و جنب و جوش و بازی در دوران کودکی است اما هنگامی که حرکات فیزیکی محدود می شود و کودک ساعت ها وقت خود را به روبه روی تلویزیون یا رایانه می گذارند، استخوان و مفاصلی که در این دوران باید نهایت رشد خود را داشته باشد از تکامل بازمانده و آسیب می بینند در نتیجه رشد کودک دچار اختلال می شود. بسیاری از مهارت های فردی در این کودکان، تکامل پیدا نمی کند و از آنجا که حرکت دست تنها فعالیت بازی رایانه ای است، کودکان نمی توانند فعالیت های شخصی شان را با سرعت عمل انجام دهد.

2-ضعف توان بینایی و خستگی چشم: هنگام بازی رایانه ای، چشم حدود چهار هزار حرکت در ساعت دارد و ناچار است فشار زیادی را برای دیدن دقیق و تمرکز روی صحنه هایی که پشت سر هم و با سرعت نمایش داده می شوند، تحمل کند. این اتفاق در نهایت باعث تحریک پذیری سیستم عصبی شده و مشکلات چشمی گوناگونی مثل تاری دید، عدم تطابق و دو بینی حتی تیک در پلک ها را هم به دنبال دارد. از طرف دیگر ضعف توان بینایی و خستگی چشم از عوارض تماشای ساعت ها بازی های رایانه ای هستند که سردرد، گردن درد و کمردرد را هم به دنبال دارند .

3- آسیب های مفصلی: یکی دیگر از آسیب های جسمانی ناشی از بازی های رایانه ای آسیب به مفاصل کودکان است. تحقیقات نشان داده به ازای هر یک ساعتی که کودکان صرف بازی کردن با کنسول های بازی می کنند، احتمال ابتلای آنها به دردهای مفصلی نزدیک به 50 درصد افزایش پیدا می کند و هر چه سن کودک پایین تر باشد احتمال ابتلای او به دردهای مفصلی هم بیشتر است به طوری که یک کودک 7 ساله که در روز 2 ساعت به بازی های رایانه ای مشغول است نسبت به یک کودک 10 ساله درد بیشتری در ناحیه مچ و انگشتان دست پیدا می کند .

4- آسیب های گوارشی: هیجان همیشگی هنگام بازی، بر روی ارگانیسم فرد تأثیر گذاشته و پی آمدهای منفی بر عملکرد دستگاه گردش خون دارد و سیستم گوارش را نیز دچار اختلال می گذارد. 

ج) آسیب های اجتماعی

1-کاهش روابط خانوادگی: با توجه به اینکه زندگی در کشور ما نیز به طرف ماشینی شدن پیش می رود و در بعضی خانواده ها زن و مرد شاغل هستند و یا بعضی از مردان بش از یک شغل دارند، خود به خود روابط عاطفی و در کنار هم بودن خانواده کمتر شده و عده زیادی از این وضع و وجود تلویزیون به عنوان جعبه جادویی که باعث سرد شدن روابط خانوادگی شده است، ناراضی هستند و حالا نیز جعبه جادویی دیگری به نام رایانه اضافه شده و مشکلات را دو چندان کرده است.

2-رواج اخلاقی: اشاعه فرهنگ برهنگی و ترویج سکس، از آفت های دیگر بازی های رایانه ای است. نبردهای تن به تن دختران نیمه عریان، رقص و موسیقی غربی و ... در این گونه بازی ها تبلیغ شده است و متأسفانه بی هیچ گونه دشواری، در فروشگاه ها به معرض فروش گذاشته می شود.برخی از برنامه های رایانه ای، با بازی های ساده آغاز شروع شده و به تصاویر مستهجن ختم می شوند؛ در برخی از این بازی ها، جایزة پیروزی، ظاهر شدن
عکس­ های مستهجن بر روی صفحه رایانه شماست.بی تردید در ساخت و تولید این بازی ها، دست سازمان های جاسوسی سیا، موساد و... در کار است و می خواهند ذهن و روان کودکان ما را مسموم کنند.

3-زمینه ساز از خود بیگانگی: دنیای مجازی ولی نزدیک به واقعیتی که در بازی های رایانه ای به تصویر کشیده می شود، آن قدر مسحور کننده و جذاب است که مخاطب کودک و نوجوان در معرض تأثیر تمام باورهایی قرار می گیرد که از سوی طراحان این بازی ها به او القا می شود.فرد، دچار از خودبیگانگی شده و مانند آن ها می اندیشد. برای نوجوانی که در حال بازی است فرقی نمی کند که دشمن کیست؛ دشمن همان است که بازی می گوید. در میان انبوه بازی های رایانه ای که اکنون به آسانی در دسترس کودکان قرار می گیرند، بازی هایی وجود دارند که در آن مسایل اعتقادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کشورهای مسلمان بویژه ایران، مورد گستاخی قرار می گیرد.

4-رواج خشونت: بررسی نوع بازی‌های رایانه‌ای کودکان و نوجوانان نشان می‌دهد که اغلب بازی‌ها از نوع خشن می‌باشند. در واقع در میان بازی‌های رایانه‌ای خشن از هر پنج بازی که برای کودکان شش سال و بالاتر مناسب تشخیص داده شده است در سه بازی به ازای کشتن یا صدمه زدن به کاراکتر رایانه‌ای امتیاز کسب می‌شود. این‌گونه بازی‌ها می‌توانند باعث بروز رفتارهای ضد اجتماعی، ناسازگاری و خشونت طلبی در کودکان شوند و پس از مدتی با نوجوانان و جوانانی مواجه خواهیم شد که خالی از هرگونه عواطف انسانی هستند.

5-انزواطلبی: کودکانی که به طور مداوم با این بازی ها درگیرند، درونگرا و در جامعه منزوی و در برقراری ارتباط با دیگران ناتوان می شوند. روحیه انزوا طلبی باعث می شود که کودک از گروه هم سالان جدا شود که این خود سرآغازی برای بروز ناهنجاری دیگر است. 

عوارض بازی­ های خشن رایانه ای بر کودکان بیش فعال

بازی رایانه ای که هیچ جنبه آموزشی ندارد و کودک رابا صحنه های خشن سرگرم می کند برای کودکان بیش فعال که کنجکاوتر هستند، مخرب­تر است و میزان توجه و تمرکز آن ها را کاهش می دهد. خشم، رفتارهای غلط، افت تحصیلی و آسیب های روانی و تربیتی از مهم ترین عوارضی است که کودکان دچار بیش فعالی یا وسواس را به دنبال استفاده از بازی های رایانه ای تهدید می کند. صحنه های ترسناک بازی های رایانه ای ممکن است کودکان را دچار نوعی ترس خیالی کند که در نهایت باعث گوشه گیری، کاهش، تمرکز، یادگیری و اختلال در خواب شود. هنگامی که کودکان و نوجوانان به دنبال بازی های پر هیجان رایانه ای، با مغزی خسته می خوابند، درساعات خواب که زمان ترمیم مغز است دچار تنش شده و آسیب می بینند. این کودکان اغلب عصبی هستند و توانایی کمتری برای تجزیه و تحلیل آموخته های شان پیدا می کنند.

پژوهش خبری //گروه فرهنگی