خطر انقراض یک گونه ارزشمند جانوری در خوزستان

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز خوزستان، به تازگی یک خبر ناگوار از زبان رئیس پارک ملی کرخه در رسانه ها منتشر شد که نشان می دهد، وضعیت گوزن ها در پارک ملی کرخه و منطقه حفاظت شده شوش بحرانی است.

ارتش قاتل مگس میاز عامل تهدید جدی این گونه ارزشمند جانوری از سال 92 به راه افتاد و پس از گذشت چند سال همچنان از گوزن ها قربانی می گیرد.کار به جایی رسید که محمد الوندی می گوید: از حدود 90 راس گوزن زرد ایرانی تنها یک راس در محدوده قرنطینه سایت کرخه باقی مانده است.

حالا مشخص نیست آیا گوزن دیگری در کل محدوده 14 هزار هکتاری منطقه حفاظت شده وجود دارد یا خیر! چرا که تلاش محیط بان ها برای مشاهده این گونه در معرض انقراض تاکنون نتیجه ای در بر نداشت و این شاید به معنی از بین رفتن همه گوزن های کرخه باشد.

آمار محیط زیست نشان می دهد قاتل گوزن ها به شکل طبیعی از دیرباز در منطقه بوده اما هنگامی که طغیان کرده، تلفات بالا رفته است.بررسی ها ثابت کرده رطوبت و گرما یکی از عوامل ازدیاد جمعیت و زاد و ولد حشره مرگبار میاز است.

این مگس کوچک در سال های اخیر با بی رحمی و به شیوه ای وحشتناک گوزن ها را از پا در آورد.او روی نقاط حساس و بافت های نرم گوزن مانند چشم ها، آلت تناسلی، مقعد و محل های زخم روی بدن حیوان می نشیند و شروع به تخم گذاری می کند.لاروهای گوشت خوار با سرعت زیاد شروع به نفوذ بیشتر و ایجاد عفونت و خونریزی در اندام گوزن می کنند.

حشره خونخوار سالانه چندین بار قادر به تخم ریزی است و هر بار می تواند بین 300 تا 400 تخم وارد بدن جاندار زنده کند.بدین ترتیب بدن جاندار مملو از لارو می شود.

آنها همچنین از محل رویش شاخ های گوزن نر که هر سال با شاخ های جدید جایگزین می شوند و دارای بافت مخملی و رگ های خونی است، حمله و هزاران کرم سفید را به اندام  گوزن منتقل و او را ناتوان و رنجور می کند.شدت جراحات در طول کمتر از یک هفته از زمان تخم ریزی به حدی زیاد می شود و جاندار را ضعیف و بیمار می کند که امیدی به بازگشت شکار باقی نمی گذارند.

در این مرحله حتی در صورت زنده گیری شانس زنده ماندن بسیار ناچیز است زیرا پیشرفت عفونت و بیماری آن قدر زیاد می شود که به احتمال زیاد درمان هم کارگر نخواهد افتاد.در سال 92 در منطقه کرخه 14 راس گوزن مداوا شد ولی به علت عمق و شدت جراحات بیش از نیمی از آنها دوام نیاورد.

کرم های دو چشم پس از کشتن گوزن و تغذیه از بافت زنده آن، در اوایل فصل پاییز از لاشه جدا و در زمین فرو می روند.آن ها پس از بالغ شدن، در فرصت مناسب دوباره سر از خاک بر می آورند و گوزن ها را مورد هجوم برق آسای خود قرار می دهند.

همه ساله همزمان با طغیان جمعیت مگس ها طرح هایی به منظور جمع آوری و مبارزه با آنها اجرا می شود که البته توفیقی نداشتند.کارشناسان می گویند از میان عوامل طبیعی تنها بروز سرمای شدید موجب کاهش زاد و ولد و از بین رفتن آنها شود.

با اینکه گفته می شود تعداد معدودی از گونه در خطر انقراض گوزن های زرد ایرانی همچنان در برخی مناطق حفاظت کشور مانند سایت دز در دزفول، جزیره اشک ارومیه، دشت ناز مازندران و منطقه دنا در کهگلویه و بویر احمد و چند نقطه دیگر مانند استان های فارس  و یزد نگهداری می شود اما وقوع این حادثه ناگوار در زیستگاه این گونه، بسیار نگران کننده و خطرناک است.

آمار رییس پارک ملی دز در منطقه میانرود دزفول قدری امیدوار کننده تر از اخبار کرخه است اما در آنجا هم مشکلات زیادی گریبانگیر محیط بانان است.فروردین سال 95 بر اثر سیل حصار نیمی از محدوده 150 هکتاری پارک دز از بین رفت و تاسیسات آن خسارت دید و در حال حاضر نیاز به بازسازی دارد.

 رضا قپانچی پور می گوید: خوشبختانه اینجا وضع گوزن ها به خاطر پوشش گیاهی و منابع آبی فعلا بهتر از کرخه است.او بر اساس تصاویر و مشاهده ردپا و سرگین گوزن ها در طبیعت حدس می زند حدود 20 راس راس گوزن در منطقه وجود داشته باشد.

پیشنهاد محیط بانان در کوتاه مدت برای حفظ گوزن ها از گزند این آفت مرگبار احداث یک سایت کوچک 10 هکتاری و آماده سازی محیط برای انتقال چند راس گوزن از سایر مناطق به کرخه است تا پس از تکثیر و پرورش به صورت کنترل شده در طبیعت رها سازی شوند.

گوزن ها از قدیم در یک اکوسیستم که شامل دشت، کوه، رودخانه، بیشه، تپه و... زندگی می کردند اما حالا مجبورند در محیط های بسته و نامناسب مانند سایت ها و شرایط غیر طبیعی زندگی کنند.گرما و خشکسالی و افزایش ریزگردها از یک سو و محدود شدن مداوم زیستگاه های طبیعی نیز بر شمار گوزن ها و سایر جانداران تاثیر منفی گذاشته است.

بنابراین از آنجایی که بیشترین گوزن ها در سایت ها و منطقه های حفاظت شده نگهداری می شود، محیط بانان به طور کلی معتقدند مادامی که در روش های برخورد با زیستگاه های حیات وحش و محیط زیست تغییر ایجاد نکنیم، در بر روی همین پاشنه خواهد چرخید.

در مناطق حفاظت شده هم نبود تجهیزات پیشرفته مثل دوربین، جی پی اس، دستگاه های ردیاب و وسایل ارتباطی و الکترونیکی به روز کار حفاظت را سخت تر می کند.

علاوه بر این ها تاسف بار است اگر بدانیم در منطقه کرخه، نیرو به ویژه محیط بان و خودرو های عملیاتی و حتی سوخت که از نیازمندی های پیش پا افتاده و لوازم مورد نیاز اولیه محسوب می شود، همچنان از موانع مراقبت از گوزن ها است.نیازهایی که در سایر مناطق حفاظت شده کشور هم کم و بیش مشاهده می شود.

حال به نظر می رسد در این اوضاع وانفسای محیط زیستی برای پیشگیری از نابودی بیشتر گونه های ارزشمند گیاهی و جانوری ایران مانند گوزن های زرد ایرانی باید جلوی بهره برداری های بی رویه و کوچک شدن زیستگاه های طبیعی کشور گرفته شود زیرا روند جزیره ای و قطعه قطعه کردن این مناطق که از سالیان دور و در سراسر  کشور آغاز شده، حیات وحش سرزمین مان را به شدت آسیب پذیر کرده است.

البته باید از آتش سوزی های عمدی و تجاوز کشاورزی به این محدوده ها نیز غافل نشویم و زمین های تصرف شده را هر چه زودتر به عرصه طبیعت بازگردانیم.

راه دیگری وجود ندارد باید بستر زندگی جانداران در زیستگاه های طبیعی خودشان مانند قدیم فراهم شود.باید در این زمینه فرهنگ سازی کنیم.همه جانداران را دوست بداریم و به حریم و محدوده زندگی آن ها احترام بگذاریم.باید تلاش کنیم و مراقب طبیعت و موجودات آن که مخلوقات خدای مهربان هستند، باشیم.

اگر تجدیدنظر نکنیم شاید باید نظاره گر از پا در آمدن گوزن های زرد ایرانی و سایر گونه های کمیاب یکی پس از دیگری باشیم و شاید از همین الان باید از خودمان بپرسیم؛ آیا گوزن زرد ایرانی هم به سرنوشت تلخ شیر ایرانی دچار خواهد شد؟شیر ایرانی که آخرین گونه آن در شمال خوزستان مشاهده شد و حالا 60 سال در حسرت دیدن آنیم!

رضا عالی پور