گردشگری،میدانی برای افزایش مشارکت زنان درعرصه اقتصاد

چکیده مصاحبه پژوهشی:

• گردشگری یکی از مهم ­ترین بخش ­های صنعت و از کارآفرینان بزرگ است. 3/ 4% اشتغال دنیا به صورت مستقیم و 9% به صورت غیرمستقیم با این صنعت گره خورده است.
• صنعت گردشگری از این توانایی بالقوه بهره ­مند است که زنان را توانمند سازد و به آنها امکان رشد و شکوفایی دهد و همچنین زمینه دسترسی زنان را به فرصت ­های شغلی و مشارکت اقتصادي فراهم کند.
• انجمن بانوان فعال در صنایع دستی و گردشگری ایران در دی ماه سال 96 ثبت رسمی در وزارت کشور شده است.
• هدف اصلی تشکیل این انجمن، شناسایی مشکلات و موانع پیش روی بانوان سرمایه­ گذار در صنعت گردشگری و صنایع دستی، ارائه راهکارهای مناسب، بررسی و شناسایی روش ­های سرمایه­ گذاری در زمینه گردشگری و صنایع دستی، تدوین مدل­ های استراتژیک سرمایه­ گذاری و استانداردسازی این صنعت است.

پژوهش خبری صدا سیما: گردشگری به عنوان صنعتی جهانی، مشاغل متعددی را در سطح جهان پدید آورده است و با بسیاری از حرفه ­ها ارتباط مستقیم و غیرمستقیم دارد.

گردشگری یکی از مهم­ترین بخش ­های صنعت و از کارآفرینان بزرگ است. 3/ 4% اشتغال دنیا به صورت مستقیم و 9% به صورت غیرمستقیم با این صنعت گره خورده است[1]. در این میان نقش زنان در این صنعت را نمی­توان نادیده گرفت، چراکه صنعت گردشگری از این توانایی بالقوه بهره­مند است که زنان را توانمند سازد و به آنها امکان رشد و شکوفایی دهد و همچنین زمینه دسترسی زنان را به فرصت­ های شغلی و مشارکت اقتصادي فراهم کند. در این میان ویژگی­ های زنان در کار توریسم، صبوری خاص زنانه و داشتن مهارت در جهت برقراری ارتباط بیشتر و بهتر با مسافران است. به همین دلیل هم زنان بخش قابل توجهی از کارکنان صنعت گردشگری در جهان را چه در شغل ­های رسمی و غیر رسمی بین 60 تا 70 درصد تشکیل می­دهند[2]. 

طبق آمارهای سازمان جهانی گردشگری کارکنان صنعت گردشگری در سراسر جهان زنان هستند و فعالان زنان در این بخش به ویژه به عنوان کارآفرین در مقایسه با سایر بخش ­های صنعت دو برابر است، به همین علت سازمان جهانی گردشگری، روز جهانی گردشگری را در سال 2007 به نام زنان و صنعت گردشگری نامگذاری و از این سال به بعد پژوهش ­های گسترده ­ای را در خصوص این موضوع آغاز کرد. آمارها نشان می ­دهد که سهم زنان از مدیریت گردشگری در سطح جهان در دنیای امروز از میان هر 5 وزیر جهانگردی یک نفر است[3].

به همین سبب، تلاش کردیم برای مطالعه بیشتر موضوع و دست یافتن به اطلاعات بیشتر در خصوص انجمن بانوان فعال در صنایع دستی و گردشگری کشور و همچنین نقش زنان در این حوزه با خانم قیامی، عضو بانوان فعال در صنایع دستی و گردشگری[4] مصاحبه­ اي داشته باشيم.

تشکیل انجمن بانوان فعال در صنایع دستی و گردشگری

از آنجایی که یکی از احکام مهم سند برنامه ششم توسعه، به افزایش فرصت‌های شغلی برای زنان و توانمندسازی و ارتقای این سرمایه‌های بی‌نظیر اجتماعی و فرهنگی اشاره دارد و همچنین برای رفع چالش‌های و افزایش مشارکت زنان در حوزه گردشگری؛ اقداماتی انجام شده است. یکی از این اقدامات تشکیل "انجمن بانوان فعال در صنایع دستی و گردشگری ایران" است که با برگزاری چندین جلسه، نشست و نیز همایش بانوان در آذرماه سال 95 با حضور ریاست محترم سازمان و مسؤولان ذی‌ربط همراه بوده است که با توجه به پیگیرهای صورت گرفته از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری بالاخره در دی ماه سال 96 این انجمن ثبت رسمی در وزارت کشور شد.

این انجمن که متشکل از پنج نفر هیات امنا از شهرهای اردبیل، قزوین، طبس، زواره اصفهان و تهران است، هم‌اکنون متشکل از 140 بانوی فعال در حوزه گردشگری و صنایع دستی از تمامی استان‌های کشور است که می‌توان با هم‌افزایی و بهره‌گیری از توانمندی‌های یکدیگر برخی از مشکلات را رفع کنند. این انجمن، انجمنی غیرسیاسی و غیرانتفاعی­ست که تاکنون به 31 استان کشور سفر کرده است. در واقع هدف اصلی از تشکیل این انجمن، شناسایی مشکلات و موانع پیش روی بانوان سرمایه­ گذار در صنعت گردشگری و صنایع دستی، ارائه راهکارهای مناسب، بررسی و شناسایی روش ­های سرمایه­ گذاری در زمینه گردشگری و صنایع دستی، تدوین مدل­ های استراتژیک سرمایه ­گذاری و استانداردسازی این صنعت است.

در سال­های گذشته انجمن بانوان فعال در حوزه صنایع دستی و گردشگری؛ فعالیت­ هایی مانند برگزاری نمایشگاه ­هایی با تمرکز بر زنان، مشارکت در نمایشگاه­های مربوط به وزارت صنعت، معدن و تجارت با عنوان«نمایشگاه ­های توانمندسازی زنان» طی 2 سال متوالی، تشویق و ترغیب زنان هنرمند به ایجاد تشکل­ های مرتبط با حوزه صنایع دستی و تقویت این بخش با حضور زنان فعال انجام شده است. همچنین در سال­های اخیر، تعداد مدیران زن در سازمان گردشگري افزایش یافته است و در هر حوزه­ای از توانمندی مدیریتی زنان استفاده می­ شود.

برآورد نسبت زنان شاغل در صنعت گردشگری

زنان در کلیه بخش‌های صنعت گردشگری اعم از اقامتی، پذیرایی، سرمایه‌گذاری، دفاتر خدمات مسافرتی، راهنمای گردشگری، آموزش‌، سمن‌ها و نهادهای مدنی و... فعال هستند. به‌طوری که نسبت زنان شاغل در این صنعت حدود 40 درصد برآورد می‌شود[5]. اما در خصوص میزان فعالیت زنان در حوزه گردشگری آمار مستند و رسمی وجود ندارد. البته، این سازمان در جهت تشویق زنان به سرمایه‌گذاری و داشتن سهم مناسب در حوزه گردشگری متناسب با روند جهانی آن، زمینه‌سازی لازم جهت ارایه آموزش‌های مورد نیاز و ارتقای سطح مهارت و تخصص زنان را در دستورکار دارد.

هر چند که نباید از این موضوع هم غافل شد که وجود یک بانو در راس سازمان میراث میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران در سال­های اخیر نیز نویدبخش بهره ­مندی حداکثری از ظرفیت بانوان کارآفرین در این صنعت است و در زمان حاضر و به گفته مسئولان 166 بانوی سرمایه­ گذار در حوزه سرمایه­ گذاری گردشگری در کشور فعالیت­ های مثبت و موثری دارند.[6]

نقش زنان در توسعه اقامتگاه‌های روستایی کشور

رابطه صنعت گردشگری و زنان یک رابطه دو سویه است، چراکه از قدیم الایام زنان به دلیل خصوصیات فرهنگی و سبک زندگی ایرانی و اسلامی، در توسعه گردشگری ایران تاثیرگذار بوده­ اند. در این میان روستاها هم ستون فقرات زندگی اجتماعی در ایران بوده­ اند و به عنوان یک محیط تولیدی همواره نقش مهمی در اقتصاد کشور داشته ­اند که در این بین نقش زنان روستایی به دلیل مدیریت زنانه و سبک زندگی ایرانی و اسلامی بسیار پررنگ­تر خود را نشان ­داده است.

از سوی دیگر هم در سال­های اخیر که رویکرد جدیدی در گردشگری به وجود آمده و بسیاری از گردشگران ترجیح می ­دهند که به روستاها بروند و گردشگری روستایی را تجربه کنند، زنان در پذیرایی از اقامت گرفته تا خورد و خوارک گردشگران نقش مهمی را ایفا می ­کنند، همچنین با توجه به اینکه برای تحقق توسعه پایدار باید از تمام ظرفیت­ های بالقوه منابع انسانی استفاده کرد، پس نقش و ظرفیت زنان در صنعت گردشگری و بوم گردی روستایی را نمی­ توان نادیده گرفت.

از این رو در اقتصاد روستایی و در مقوله توسعه پایدار باید به این نکته مهم بیش از گذشته توجه کردکه زنان روستایی نقش درآمد خانواده و کاهش هزینه ­های تولید دارند و توسعه صنعت گردشگری در این روزها می­تواند مشارکت اجتماعی زنان را نیز بالا ببرد که در نهایت هم به نفع زنان و هم جامعه محلی است. 

چالش ­ها و مشکلات پیش روی زنان در صنعت گردشگری

*زنان بیشتر در بخش فعالیت‌های خدماتی و دفتری این صنعت مشغولند و در سطوح بالایی اشتغال و مدیریت گردشگری در مقایسه با همکاران مرد خود نقش کم‌رنگ‌تری دارند.

*بانوان فعال در گردشگری به‌صورت متوسط 10 تا 15درصد حقوق کمتری در مقایسه با همکاران مرد خود دریافت می‌کنند. 

*عدم همگرایی و فقدان بسترهای لازم برای تشکیل انجمن‌های مرتبط: یکی از مشکلات زنان فعال اقتصادی علاقه‌مند در حوزه گردشگری، عدم همگرایی و فقدان بسترهای لازم برای تشکیل انجمن به منظور یکپارچگی برای رفع مشکلات و موانع پیش‌روی آنها بوده تا از این طریق زنان به‌عنوان نیروهای توانمند در عرصه‌های مدیریتی و اجرایی و همچنین در تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری به‌کار گرفته شوند.

* به جز موزه‌داری خصوصی که با سهولت بیشتری در شهر و روستای محل سکونت زنان قابل انجام است، فعالیت‌های دیگری چون مرمت و حفاظت از آثار، با سختی کار بیشتری روبه‌رو بوده و از این‌رو کمتر مورد استقبال زنان است. برخی از فعالیت‌های دیگر نیز مستلزم دشواری‌های متعددی مانند سفرهای مکرر و فوری به مناطق دورافتاده برون‌شهری و مواجهه با ریسک خطرات احتمالی متعدد است و چنین شرایطی، افزون بر آن‌که سخت و طاقت‌فرساست، در مواردی به دلیل تأهل زنان، با شرایط زندگی خانوادگی و مسؤولیت‌های مادری و همسری ایشان هم‌خوانی ندارد. البته، در حوزه گردشگری در زمینه ارایه خدمات، مجوزها، سرمایه‌گذاری و تسهیلات هیچ‌گونه نگاه و تفکیک جنسیتی وجود ندارد لذا چالش خاصی در این خصوص مشهود نیست.

آمار تعداد زنان فعال در صنعت گردشگری در برخی کشورهای جهان

آمارها نشان می­دهد که در جهان، کشورهایی مانند کره جنوبي، شيلي و پرو از بیشترین تعداد فعال زن در بخش گردشگری وبرخی کشورهاي ديگر مانند عربستان، مصر و یمن از جایگاه بسیار پایینی در خصوص حضور زنان در صنعت گردشگری برخوردارند.[7] 

تعداد زنان فعال در بخش گردشگری در برخی کشورهای جهان از سوی شورای جهانی گردشگری (WTTC) 

کلام آخر

درحالی‌که اقتصاد ایران به عنوان یکی از اقتصادهای تک محصولی، به‌دلیل افت قیمت نفت در یکی دو سال اخیر با بحران کاهش درآمدهای ارزی مواجه شده و از سوی دیگر عمده محصولات صادراتی کشور به‌دلیل عدم فرآوری و خام‌فروشی ارزش افزوده چندانی برای اقتصاد کشور نداشته است، تجارت صنایع دستی و گردشگری با سهم بالا در ایجاد اشتغال، ‌هزینه تولید پایین، تنوع تولید، عدم نیاز به زیرساخت‌های گسترده و نیازمند حجم بالای سرمایه‌گذاری، یکی از ارکانی است که می‌تواند سهمی عمده و چشمگیر در رشد اقتصادی و افزایش درآمدهای ارزی کشور از محل صنایع غیرنفتی داشته باشد. با عنایت به این مهم، حمایت از صنایع دستی و و گردشگری در راستای برنامه ارتقای توان تولید ملی (درون‌زایی اقتصاد) به عنوان یک ماموریت از سه ماموریت سازمان میراث فرهنگی برای تحقق اقتصاد مقاومتی، قرار گرفته است. همچنین می‌توان به دیده شدن این صنعت در برنامه ششم توسعه، ‌به عنوان یکی دیگر از نمودهای توجه به این حوزه و درک جایگاه آن در افزایش توان و تولید ملی اشاره کرد.

در این راستا و با توجه به این مهم، انجمن بانوان حامی توسعه صنعت گردشگری ایران با توجه به نیاز فعلی جامعه، پس از بررسی­های فراوان برای شناسایی بانوان سرمایه­ گذار و فعال در همه بخش ­های مرتبط با صنعت گردشگری شکل گرفته است که با هدف برندسازی، دیدن تمام لایه­ های صنعت گردشگری و صنایع دستی و همکاری و همراهی بانوان کشور با یکدیگر تشکیل شده و تاکنون در نزدیک کردن بانوان فعال کشور به یکدیگر بسیار موفق بوده است.

بنابراین، توجه به حضور مستمر زنان در صنعت گردشگری و صنایع مرتبط از جمله تولید پوشاک، صنایع غذایی و… می­ تواند زمینه­ ساز فعالیت ­های نو و همچنین ایجاد نشاط و شادابی در جامعه باشد.

پژوهش خبری // پژوهشگر: زهره دانشمندی

-----------------------------------