تاپي و ملاحظات امنيتي

به گزارش سرويس بين الملل خبرگزاري صدا وسيما ، فاز اول خط لوله انتقال گاز ترکمنستان به افغانستان ،پاکستان و هند در خاک ترکمنستان تکميل و به مرز افغانستان رسيد .در آييني که به همين مناسبت برگزارشد مقامات ارشد چهار کشور حضور داشتند .خط لوله تاپي موضوعي به حدود دو دهه گذشته باز مي گردد .
گفته مي شود براي اولين بار در دهه 1990 شرکت يونيکال طرح انتقال انرژي از ترکمنستان به شبه قاره هند را مطرح کرد .برخي براين اعتقادند که در زمان حاکميت رژيم طالبان در افغانستان اين پيشنهاد از سوي طالبان مطرح و امنيت آنرا نيز تضمين کرد.
برخي ديگر نيز مي گويند ، پس از حمله آمريکا به افغانستان و اشغال اين کشور از سوي واشنگتن و متحدانش موضوع خط لوله تاپي نيز مطرح شد.
با اين حال در 13 دسامير سال 2015 مراسم اجراي خط لوله تاپي با برگزاري مراسمي در حومه شهر "مرو" واقع در جنوب ترکمنستان با حضور قربانقلي بردي محمد اف رئيس جمهوري اين کشور ،اشرف غني رئيس جمهوري ترکمنستان و محمد نواز شريف نخست وزير قبلي پاکستان و محمد حميد انصاري معاون رئيس جمهوري هند برگزار شد .اين خط لوله 1814 کيلومتر است که 214 کيلومتر آن در خاک ترکمنستان و 774 کيلومتر آن در خاک افغانستان و 826 کيلومتر آن در خاک پاکستان تا مرز هند است .
ظرفيت انتقال خط لوله تاپي 33 ميليارد متر مکعب برآورد شده است و قرار است در سال 2020 کار انتقال گاز از خان آباد ترکمنستان رسما آغاز شود .خط لوله تاپي بعد از ورود به افغانستان از ولايات هرات ،فراه ،قندهار و هلمند عبور و وارد پاکستان مي شود و ازطريق مسيرهاي کويته و مولتان به شهر "فازيلکا" در هند وارد مي شود .

امتيازات خط لوله
اجرايي شدن خط لوله انتقال گاز ترکمنستان به هند بدون ترديد با توجه به هزينه حدود هشت ميليارد دلاري آن و وضعيت جغرافيايي و امنيتي محل عبور آن ،بزرگترين طرح انتقال انرژي در منطقه خواهد بود که علاوه بر داشتن مزاياي قابل توجه با موانعي نيز روبرو است.البته کارشناسان بانک توسعه آسيا در بازنگري در مورد هزينه اجراي تاپي آنرا تا 12 ميليارد دلار نيز اعلام کرده اند .
مزاياي اجراي خط لوله انتقال گاز ترکمنستان به هند براي هر يک از چهار کشور قابل توجه است .

1-ترکمنستان :
اين کشور درصدد است به بازارهاي جهاني انرژي دست يابد و خود را از سايه روسيه در بخش انرژي رها کند به همين دليل ترکمنستان اميد وار است با اجراي کامل خط لوله تاپي به بازارهاي مناسب و تضميني در افغانستان، پاکستان و هند دست يابد و ممکن است بعدها به چين نيز ادامه يابد .

ب- افغانستان 
افغانستان بيشترين سود را از اجراي تاپي مي برد .سالانه بالغ بر 500 ميليون دلار حق ترانزيت دريافت مي کند و بعد از مدتي مي تواند از خط لوله تاپي گاز دريافت کند که بخشي از نيازهاي اين کشور را تامين مي کند .به گفته مقامات دولت افغانستان خط لوله تاپي براي 12 هزار نفر در اين کشور فرصت شغلي مستقيم ايجاد مي کند .
در همين حال افغانستان اميدوار است با اجراي کامل خط لوله تاپي و ايجاد پيوندهاي اقتصادي ،کشورهاي طرف قرار تاپي به يک همکاري امنيتي مفيد و تاثير گذار به بهانه تامين امنيت خط لوله تاپي ترغيب شوند

ج-پاکستان
پاکستان نيز مي کوشد تا با انتقال گاز ترکمنستان به هند اين کشور را از نظر انرژي به خود وابسته نمايد و از اين رهگذر بتواند امتيازات لازم را از دهلي نو دريافت نمايد .اگر چه پاکستان به شدت نيازمند به انرژي است و خط لوله تاپي مي تواند بخشي از نيازهاي اين کشور به گاز را تامين کند اما به نظر مي رسد بيشترين سودآوري اسلام آباد از اجراي خط لوله به دست گرفتن ضربان قلب دولت هند رقيب سنتي و اتمي خود در منطقه است

د-هند
با توجه به امتيازات سياسي که خط لوله تاپي براي پاکستان دارد به نظر مي رسد دولت هند هنوز در مورد پيوستن کامل به خط لوله تاپي قانع نشده است که در اين خصوص چند مساله مهم و قابل توجه است :
اول آنکه در دو اجلاس اجراي خط لوله انتقال گاز ترکمنستان به هند در سال 2015 و سپس افتتاح فازاول آن در مرز افغانستان در خاک ترکمنستان ،هيچ يک از مقامات ارشد هند در سطح مقامات شرکت کننده حاضر نشدند .در مراسم سال 2015 محمد حميد انصاري معاون رئيس جمهوري هند و در مراسم اخير سال 2018 وزير مشاور دولت هند در امور خارجه شرکت کردند که مقام چندان بالايي در اين کشور محسوب ني شود.
دوم انکه هند به هيچ عنوان مايل نيست حاکميت و امنيت ملي خود را در گرو تمايلات و تضادهاي دهلي نو با پاکستان قرار دهد .به گونه که نارندرا مودي نخست وزير که در سال 2014 به قدرت رسيد به همراه ساير دولتمردان هند همواره دولتهاي قبلي اين کشور را نکوهش کرده است که چرا در تلاش بوده اند امنيت ملي هند را در معرض خطر قرار دهند.بنابراين سطح مقامات شرکت کننده هند در دو مراسم مهم مربوط به خط لوله تاپي بيانگر آن است که دولت دهلي نو در اين خصوص ملاحظاتي دارد که بايد در نظر گرفته شود .
با اين حال هند با رشد اقتصادي حدود هشت درصد به انرژي روز افزون نياز دارد و نمي تواند واردات گاز تضميني از ساير کشورهاي منطقه را ناديده بگيرد .
با توجه به موضوع انتقال گاز ترکمنستان به افغانستان با توجه به اينکه بحث انرژي مطرح است بدون ترديد موضوع ايران و روسيه نيز مهم است .
روسيه به نظر مي رسد از تامين گاز هند پاکستان و افغانستان از سوي ترکمنستان چندان هم ناراضي نيست زيرا بازارهاي انرژي اروپا را کاملا در اختيار روسيه قرار مي دهد.
در اين ميان جمهوري اسلامي ايران که دومين ذخاير انرژي جهان را دارد مي تواند در کنار روسيه تامين کننده گاز اروپا باشد .
آمريکا نيز با توجه به حضور نظاميش در افغانستان هر چند از اجراي خط لوله انتقال گاز ترکمنستان به هند حمايت مي کند اما اهدافي را دنبال مي کند که در بلند مدت مي تواند بر روند تحولات منطقه تاثير منفي بگذارد .از ديدگاه محافل سياسي آمريکا در آينده مي تواند از انتقال گاز ترکمنستان به هند از ائتلاف انرژي چين و روسيه جلوگيري کند و در همان حال با کاستن از وابستگي انرژي هند به ايران مانع از اجراي خط لوله موسوم به صلح ايران شود .اين در حالي است که تحليلگران هندي ديدگاه ديگري دارند و معتقدند خط لوله تاپي هيچگاه نمي تواند جايگزين انرژي ايران شود ، پروفسور امريتوس، استاد علوم سياسي دانشگاه ماروين وينباوم ايلينويز مي گويد :
"هرچند هنوز احتمال تکميل پروژه تاپي وجود دارد، اما نسخه جايگزين تجارت گاز در منطقه احتمالا همکاري کشورهاي عضو اين پروژه با ايران خواهد بود. من دليلي نمي بينم که پاکستان نخواهد به جاي ترکمنستان، از ايران گاز خريداري کند."
در مورد خط لوله تاپي و اجراي فاز اول آن در خاک ترکمنستان ملاحظاتي وجود دارد:

1- اينکه طالبان همواره از خط لوله تاپي استقبال مي کند و آمادگي خود را براي تامين امنيت خط لوله ابراز مي دارد به معناي هماهنگي کامل گروه طالبان با پاکستان در اين مورد است .از اينرو برخي اين احتمال را که يکي از دلايل تشکيل گروه طالبان تامين امنيت خط لوله تاپي باشد رد نمي کنند.

2- موضع دولتهاي هند وپاکستان است .اين دو کشور در سالهاي اخير هرگاه موضوع اجرايي شدن خط لوله انتقال گاز ايران به پاکستان وهند موسوم به خط لوله صلح مطرح مي شد با پيش کشيدن تنشها وتضادهاي خود تمايلي براي همکاري شان نمي دادند و به رغم احداث خط لوله گاز ايران تا زاهدان پاکستان اقدامي براي حداث خط لوله در خاک خود نکرده است .اما در مورد خط لوله تاپي به ظاهر همينکه هند و پاکستان در کنار هم بر تعهد خود براي حمايت از آن تاکيد مي کنند و در مراسم مختلف مقامات ارشد دوکشور هند وپاکستان عکس يادگاري مي گيرند .

موانع تاپي
بنابراين با توجه به واقعيتهاي موجود در مورد خط لوله انتقال گاز ترکمنستان به هند از طريق افغانستان وپاکستان مشکلات وموانعي نيز برسر راه اجرايي شدن ان وجود دارد

1- بسيار بعيد است که دولت هند امنيت انرژي خود را به پاکستان گره بزند که درآينده ممکن است تبعات منفي براي امنيت ملي هند نيز به دنبال داشته باشد.

2- هند در مورد ذخاير گاز ترکمنستان نيز ترديد دارد زيرا کشورهاي افغانستان وپاکستان و احتمالا چين نيز از گاز ترکمنستان بهره خواهند برد وبا توجه ذخاير محدود آن مشکل مي توان تصور کرد که هند براي ادامه رشد اقتصادي خود ،در مورد تامين انرژي مورد نيازش ريسک کند.

3- تامين مالي اجراي طرح تاپي در افغانستان وپاکستان نيز مهم است .اين بدان معنا است که بخش مهم و بسيار تاثير گذار خط لوله تاپي در خاک افغانستان قرار دارد .اگر چه مقامات دولت افغانستان اعلام کرده اند که شرکتهاي توتال فرانسه ،آرتي گلوبال روسيه و شرکت نفت چين آمادگي خود را براي مشارکت در اجراي خط لوله تاپي در افغانستان اعلام کرده اند اما اينکه در عمل به وعد هايشان وفادار باشند يا خير، بستگي به آينده دارد .

4- وجود دولت ضعيف و شکننده در افغانستان دلگرمي لازم را به هند براي تضمين امنيت خط لوله تاپي نمي دهد. بخصوص آنکه گروه طالبان و دولت افغانستان نه تنها براي گفتگو به تفاهم نرسيده اند بلکه طالبان همچنان به حملات خونين خود در افغانستان ادامه مي دهد.رئيس جمهوري افغانستان نيز با پي گيري سياستهاي قوم گرايانه موجب تشديد اختلافات و تضادهاي قومي در افغانستان شده ست .

5-وجود فساد نهادينه شده در افغانستان مي تواند بيش از پيش نهادها ومقامات محلي را به تضاد با خط لوله بکشند .

ايران و تاپي
اکنون اين سوال مطرح است که خط لوله انتقال گازترکمنستان به هند ازطريق افغانستان وپاکستان موسوم به تاپي براي جمهوري اسلامي ايران فرصت است يا تهديد ؟
با توجه به مسايل و ملاحظات يادشده ، بسياري از محافل سياسي و انرژي اين خط لوله را به جهات زير به نفع ايران نيز مي دانند .
1-اگر خط لوله تاپي به برقراري امنيت در افغانستان کمک کند بدون شک براي ايران فرصت است .
2-اگر تاپي به تقويت همکاري هاي منطقه کمک کند که پيامد آن برقراري صلح و امنيت در منطقه است مي تواند به نفع ايران باشد
3-در صورتي که هند و پاکستان در مورد خط لوله تاپي به همکاري مشترک برسند مي تواند زمينه ساز اجراي خط لوله صلح ايران ني/ز باشد .زيرا زيرساختهاي تاپي نيز مي تواند در اين مورد موثر و مفيد واقع شود.
============================================
نويسنده : مجيد وقاري - کارشناس سياست در آسيا.
.