چکیده مطلب:

-­ نوموفوبیا به معنی ترس از جدایی از موبایل یا در دسترس نبودن تلفن همراه است.

-صفحه نمايش گوشي ­هاي هوشمند هر اندازه که شفاف­تر و با کيفيت ­تر مي­ شوند طبيعت را از افق ديد ما دورتر کرده و زندگي در لحظه را از ما بيشتر سلب خواهند کرد.

- شايد نتوان گوشي ­هاي هوشمند را از زندگي حذف کرد اما بايد با يک برنامه ريزي معقول، مدت استفاده از آنها را محدود کرد.

- وابستگي شديد به تلفن همراه به کودکان نيز سرايت کرده است به طوري که اگر والدين گوشي خود را از او بگيرند نشانه هاي پرخاش و عصبانيت از خود بروز مي­دهند.

-­ براي کمک به کودکان بايد اعتماد به نفس آنها را تقويت کرد با آنها صحبت کرد و با ترتيب دادن رفت و آمدهاي دوستانه و خانوادگي خلاهاي او را جبران نمود.

پژوهش خبری صدا وسیما: هيچ دقت کرده ­ايد که روزانه چند ده بار تلفن همراه خود را چک مي­ کنيد؟ آيا موبايلتان که نباشد احساس خفگي داريد؟ تلفن همراه از تاثیر گذارترین فناوری­ های عصر جديد است که جدای از آسیب های زیستی، آسیب های فراوان روانشناختی در پی دارد. امروزه بیشترین کاربرد جانبی تلفن همراه، استفاده از شبکه های اجتماعی و اینترنت است. از شایع ترین آسیب­ های روانشناختی تلفن همراه اعتیاد، دگرگونی هویت، اضطراب، اهمال کاری، اختلالات خواب، دگرگونی روابط خانوادگی، مشکلات بلوغ و احساس تنهایی است. وابستگي به تلفن همراه گاه به حدي مي­ رسد که کاربران در صورت عدم دسترسي به گوشي­ هاي موبايلشان عصبي شده و احساس ترس و وحشت مي­ کنند. نوموفوبيا نامي براي اين احساس اضطراب است که گاه کودکان ما را نيز گرفتار کرده است. در ادامه به بررسي اين مفهوم و راهکارهاي مقابله با اين مشکل مي­ پردازيم.

نوموفوبيا چيست؟

فوبیا ترسی است غیرواقعی، شدید و طولانی مدت از یک جسم، شخص، حیوان یا موقعیت. فوبیا نوعی اختلال اضطراب است. شخصی که فوبیا دارد یا سعی می‌کند از چیزی که ترس ایجاد می‌کند اجتناب کند یا آن را با اضطراب و پریشانی فراوان تحمل می‌کند.

 نوموفوبیا به انگلیسي:Nomophobia (  که مخفف no mobile phone phobia است) به معنی ترس از جدایی از موبایل یا در دسترس نبودن تلفن همراه است. افرادي که نوموفوبيا دارند در واقع همواره احساساتي نظير ترس و اضطراب را تجربه مي­کنند و برخي از آنها حتي با تصور اين که به تلفن همراهشان دسترسي نداشته باشند، احساس وحشت مي­کنند. این عارضه در سده ۲۱ میلادی بعد از همه‌گیر شدن تلفن‌های همراه و شبکه‌های اجتماعی و رشد استفاده مردم از تلفن‌های همراه افزایش یافت و براي اولین بار در سال ۲۰۱۱ این فوبیا توسط مؤسسه تحقیقاتی YouGov [1] تعریف شد.

 ده(10) علامتي که مي­گويد شما نوموفوبيا داريد

اگر به بخش عمده­اي از پرسش­هاي بالا جواب "بله" مي­دهيد، بدانيد که تنها نيستيد! نوموفوبيا رايج­تر از آن است که فکرش را بکنيد. تحقيقات نشان مي­ دهد بيش از 70 درصد افراد بين 24-18  سال و 68 درصد افراد بين 34-25 سال علايمي از نوموفوبيا از خود نشان مي دهند. درجه شيوع اين فوبيا پيوسته افزايش مي­يابد. پژوهشي که در سال 2012 انجام شده نشان داد که اين فوبيا به 65 درصد کانادايي­ ها سرايت کرده است. بيش از 50 درصد مردم اعتراف کرده ­اند که هنگام رانندگي از تلفن همراهشان استفاده مي­کنند. چک کردن گوشي تلفن همراه به يک تسکين‌دهنده ديجيتال و پاسخي ناآگاهانه و از روي عادت در وضعيت‌هاي ناخوشايند تبديل شده است. ‌برخي اوقات چک کردن وسواسي تلفن همراه، يک تيک عصبي است. افراد هنگامي که نمي­دانند با دستانشان چه کنند، گوشي­ خود را چک مي­کنند.[2]

اينفوگرافيک نوموفوبيا[3]

r چرا بايد وابستگي به موبايل را کاهش دهيم؟

- برای اینکه دوباره دوردست‌ها را ببینيم!:   مهم نیست که تکنولوژی صفحه نمایش چقدر پیشرفت کند و این پیشرفت، چقدر آسیب‌های احتمالی وارده به چشمان ما را کاهش دهد. در هر حال، موبایل‌ها فرصت نگاه کردن به دوردست را از ما گرفته‌اند. یکی از لذتهای دیدن دریا و دشت به صورت فیزیکی، امکان خیره شدن به نقطه‌ای دوردست در افق است. اما موبايل­ها آنها را هم به تصاویری جذاب و شفاف با شانزده میلیون رنگ، اما در فاصله سی سانتی متری چشم ما تبدیل کرده‌اند و لذت نگاه به دوردست­ها را از ما گرفته­اند.

-­ براي اين که کمتر عصبي شويم:  يکي از آسيب­هاي تلفن­هاي همراه، ادغام شدن حيطه­هاي مختلف زندگي در هم است. حضور تنش­هاي فضاي سياسي در محيط خانه، گزارش مدام مشکلات خانه به يکي از اعضا نظير پدر يا مادر که در بيرون خانه به سر مي­برد و اموري از اين دست فشار عصبي را مضاعف مي­کند.

-­براي اين که حافظه و تمرکز بهتري داشته باشيم:  گزارش‌هایی که در زمینه تاثیر موبایل بر روی حافظه و تمرکز منتشر می‌شوند کم نیستند. ماجرا بسیار ساده است. حافظه با تمرین و به کار گرفته شدن تقویت می‌شود. انسان که زمانی اشعار بلند را حفظ می‌کرد و متن کتاب‌ها را به خاطر می‌سپرد،‌ امروز نیازی به حفظ کردن شماره نزدیک‌ترین دوستانش هم ندارد. در زمینه تمرکز هم بحث‌های مشابه زیاد است. موبایل تمرکز را به هم می‌زند و باعث می‌شود که یک کار ساده که پانزده دقیقه بیشتر وقت نمی‌گیرد، گاه دو تا سه برابر زمان بگیرد (و شاید هم به صورت کامل قطع شود).

-­براي اين که مطالعه کنيم:  موبایل به عنوان یک ابزار برای مطالعه هم مناسب نیست. وقتی همزمان با خواندن کتاب، زنگ تلفن و پيامک يا نوتیفیکیشن‌های کانال­هاي پيام­رسان مدام حواس ما و شما را پرت می‌کنند، آیا می‌توان مطالعه‌ی اثربخش و آرامش بخش داشت؟

-­ برای اینکه دوباره، زندگی در لحظه را تجربه کنیم:  قرار بود که اين نرم­افزارها زندگي در لحظه را به ما هديه بدهند. در هر لحظه در کنار دوستانمان باشيم. در هر لحظه با هر کسي خواستيم حرف بزنيم. هيچ «لحظه» و‌ «آني» را از دست ندهيم. اما موبايل­هاي هوشمند امروز ما را نگران گذشته و آينده کرده­اند و حواس‌پرتي را براي ما به ارمغان آورده­اند.

r راه رهايي از نوموفوبيا چيست؟

-­ ساعت­ها را کوک کنيد. ساعات زمانی­ای را که صرف وقت‌گذرانی با گوشی می­کنید محدود نمایید. یکی از روش­هایی که می­شود از آن استفاده کرد این است که ساعت هشدار گوشی­تان را فعال کنید. خودتان را در یک محدوده زمانی خاص مجاز به استفاده از گوشی کنید. برنامه ای برای خودتان بریزید که میزان استفاده اسمارتفون‌ها را مدیریت کنید. مثلا تا یک ساعت بعد از بیدار شدن، از گوشی‌تان استفاده نکنید. یا موقع شام و یا تماشای برنامه تلویزیونی مورد علاقه‌تان گوشی را خاموش کنید. این که چه مقدار زمان را بدون گوشی خود سپری می‌کنید خیلی مهم نیست؛ مهم این است که چنین برنامه زمانی را مشخص کنید.

-­ به خودتان هدیه دهید. در ازای هر تعداد ساعتی که در استفاده از گوشی صرفه جویی می‌کنید می‌توانید خودتان را به یک خرید ساده یا صرف یک وعده غذایی لذیذ مهمان کنید. شاید پیش پا افتاده به نظر برسد؛ اما تاثیرگذار است.

-­ گوشی را دور از خودتان بگذارید. اگر در محل کار یا در خانه هستید سعی کنید موبایل را جایی بگذارید که جلوی چشم و در معرض دید شما نباشد یا ترجیحا آن را روی حالت بی­صدا بگذارید تا صدای پیام­های پرشماری که مدام از طريق پيام­رسان­هاي مختلف می­آید شما را وسوسه نکند.

-­ به کوه و کمر بزنید. یکی دیگر از کارهایی که می­توان برای ترک اعتیاد به موبایل انجام داد رفتن به کوه و کمر برای پیک نیک است. یعنی مکان­ها و مناطقی که به خاطر بکر بودنشان سرویس های مخابراتی و اینترنت جواب­گو نبوده و برای همین هم خواه ناخواه استفاده از گوشی امکان پذیر نیست.

-­ افکارتان را عوض کنید. تغییر فکر شما باعث تغییر احساسات و رفتارهای شما می شود. به عبارت دیگر اگر تفکر خودتان را در مورد استفاده از تلفن همراه عوض کنید می توانید احساس راحتی کنید و کمتر از آن استفاده کنید. با خود بگوييد اگر چک کردن پيام­هاي غيرجدي پيام­رسان­ها را اندکي به تاخير بياندازيد واقعا چه اتفاقي مي­افتد؟

-­به فکر گزینه­های جایگزین باشید. یعنی چیزهایی که می‌تواند همان نیازها را برای شما برطرف کند. به عنوان مثال اگر زمان زیادی را در گروه­های مختلف مجازی می­گذرانید چون تمایل بیشتری برای داشتن ارتباط اجتماعی دارید، بهتر است این زمان را صرف رابطه ­ها و گپ وگفت­های حضوری و چهره به چهره کنید.

-­ هزینه فرصت­ های از دست رفته را حساب کنید. وقتی شما زمان زیادی از وقت خود را صرف گشت و گذار در پیج­های مختلف مجازي مي­کنيد به این فکر کنید که در ازای صرف کردن این زمان چه کارهای دیگر می توانستید انجام بدهید. از گپ و گفت با اعضای خانواده گرفته تا لذت دیدن یک فیلم خوب یا رفتن به یک کلاس هنری.

-­ عادت­های جدید را کشف کنید. آدم ها به دلایل مختلفی سراغ گوشی می‌روند که می‌تواند شامل بازی کردن، پیام فرستادن یا تماس های تلفنی باشد که در این میان بعضی از آنها عادت های ضروری است؛ مثل رد و بدل کردن ایمیل‌ها و تماس‌های کاری اما در این بین می‌شود عادت‌هایی را پیدا کرد که چندان ضروری نیست و می‌شود برای آن جایگزین در نظرگرفت؛ مثل بازی‌های موبایلی که برای جایگزین آنها می‌شود سراغ بازی‌های رومیزی و دست جمعی رفت.

-­ فضاي رقابتي ايجاد کنيد. با خانواده و دوستان خود برای کم کردن زمان هایی که بیهوده صرف استفاده از این تکنولوژی‌ها می‌شود تلاش کنید و در این زمینه رقابتی ایجاد کنید.  

r  نشانه هاي وابستگي به تلفن همراه در کودکان

-­ بیشتر و بیشتر خواستن:   بچه‌هایی که تا حالا از 10 دقیقه بازی هم لذت می بردند، حالا به چند ساعت بازی احتیاج دارند. اینکه بیست دقیقه بازی با تلفن همراه دیگر کودک شما را راضی نمی کند، نشان می دهد که بهتر است کمی بیشتر مراقب باشید.

-­  پرخاش براي از دست ندادن موبايل:  اگر گرفتن تلفن همراه از کودک شما بدون یک قشقرق حسابی کار مشکلی است و کنترل او سخت است، بدانید که او احتمالا به تلفن همراهش  وابسته شده است. البته والدین هم باید بتوانند حد و حدود مشخصی تعیین کنند و قشقرق به پا کردن کودک، لزوما نشانه وابستگی او نیست.

-­ کلک زدن:  اینکه کودک­تان درباره مقدار استفاده از تلفن همراه دروغ بگوید، آن را یواشکی به اتاق خوابش یا جای دیگری ببرد یا برای بازی بیشتر به شما کلک بزند، همه نشانه هایی است که باید جدی بگیرید.

-­ از دست دادن علاقه به سرگرمی های دیگر:  اگر کودک شما که قبلا برای دویدن، بازی کردن و سر و کله زدن با دوستانش اشتیاق نشان می داد، حالا بازی با تلفن همراه را ترجیح می دهد، حق دارید که کمی نگرانش باشید. استفاده از تلفن همراه برای کودک لذت آنی و زیادی به همراه دارد اما به هیچ وجه نباید جایگزین فعالیت های طبیعی کودک مثل بازی کردن و … شود.

r درمان وابستگي کودکان به تلفن همراه

چند راهکار براي درمان وابستگي کودکان به تلفن همراه:

-­ خودمان معتادش نباشيم:     اعتیاد نداشتن خود پدر و مادر به تلفن همراه ، عامل مهمی است که در پیشگیری موثر است. بدیهی است والدینی که حاضرند هوا ازشان گرفته شود اما تلفن همراه شان نه، فرزندانی به همین سبک و سیاق پرورش خواهند داد.

-­ از شنيدن «حوصله ام سر نرفت» نترسیم:     بعضی از پدر و مادرها که حوصله بلند شدن صدای بچه و یا به هم ریختگی اثاثیه خانه را ندارند، به محض این که کودک از سر رفتن حوضله­اش شکایت می­کند و یا حتی پیش از آن، تلفن همراه را به دست او می­دهند. او را ساکت می­کنند و به این ترتیب این پیام را به او می­رسانند که «تو برای پرهیز از سر رفتن حوصله ات که خیلی هم چیز بدی است، نیازمند به تلفن همراه هستی!». غافل از این که «سر رفتن حوصله» موهبت بزرگی برای خلاقیت کودک است و او بدون نیاز به تلفن همراه هم قادر به آرام کردن این احساس است.

-  با کودک حرف بزنیم:     والدینی که هر روز با کودکان خود حرف می­زنند (یعنی فقط سوالات بله یا خیر از آنها نمی پرسند، بلکه از آنها می­خواهند احساساتشان را بیان کنند) و با حوصله به آنها گوش می­کنند، این شانس را دارند که ضمن پیشگیری از به وجود آمدن خلا روانی در کودکانشان، با آنها درباره عوامل اعتیادزا از جمله تلفن همراه و مضرات آن صحبت کنند.

-­ اعتماد به نفس او را تقویت کنیم:        اگر نیاز کودک به احساس اعتماد به نفس و خودارزشمندی ، پیش از آن که توسط تولید کنندگان تلفن همراه تامین شود، مورد توجه والدین قرار بگیرد، اعتماد به نفس و عزت نفسی را او پرورش می­دهد که بدون نیاز به تلفن همراه هم تامین می­شود. برای مثال والدین می­توانند قبل از هر کس دیگری زمینه­های مناسبی را برای احساس موفقیت فرزندانشان، در حوزه­های مختلف هنری، ورزشی و فکری پیدا کنند و موفقیت های کوچک او را ارزشمند بدانند.

-­ رفت و آمد کنیم:     براي درمان اعتیاد به تلفن همراه باید رفت و آمد کنیم. توجه بیشتر به رفت و آمدهای فامیلی و گردهمایی­هایی که خاطرات خوبي را براي بچه­ها رقم مي­زنند، زندگي بدون وجود تلفن همراه را به بچه ها یاد می دهد.[4]

r سخن آخر

در تاریخ، مثال‌های متعددی از فناوری ­هایی است که در ابتدا با شور و اشتیاق وارد اجتماعات بشری شده اند، اما با گذشت زمان پیامدهای منفی پیش بینی نشده آن فناوری ها، خود را نشان داده اند. بررسی­ها نشان مي­دهد زیر بنای فیزیولوژیک یکسانی، بین اعتیادهای دارویی و اعتیاد­های رفتاری، وجود دارد. زمانی که فرد به چرخه استفاده از تلفن همراه وارد می شود، به دليل جذابیت­هاي این فناوری دچار وابستگی می شود و به آن اعتیاد پیدا می کند. این نوع اعتیاد از علاقه فراتر می رود و به نوعی جنون در دسترس بودن تبدیل می شود. نوموفوبيا نام جديدي براي اين اختلال رو به گسترش است که بايد نسبت به آن هشدار داد و راه­هاي پيشگيري و درمان آن را به کاربران روزافزون گوشي­هاي هوشمند آموخت.

1-­ يک موسسه معتبر پژوهش اجتماعي که تحقيقاتش را با استفاده از تحليل کلان­داده­هاي تحت وب انجام مي­دهد. براي آشنايي با اين موسسه نک:  https://today.yougov.com/

[2]-­ ترجمه از آدرس: ‌ https://www.slideshare.net/

1-­ براي مشاهده ساير آمارها و اينفوگرافي­هاي جالب در اين باره نک:  https://fullfekr.com/

1-­ نک: «اعتیاد به تلفن همراه و درمان آن»؛ منتشر شده در: www.asanteb.com