چهار دیواری محل رشد کودکان و ویژگی های آن (1)

چکیده مصاحبه پژوهشی:

× زندگي خانواده نقش اساسي در حفظ سلامت رواني، اجتماعي و جسماني کودکان و والدين دارد.

× خانواده اولين و مهم­ترين بافت اجتماعي را براي رشد انسان فراهم مي­سازد.

× تقريبا همه افراد در طول رشد و در جريان سازگاري با اين تغييرات دچار مشکلاتي مي­شوند

× مشکلات رفتاري«فرزندان» منعکس­کننده شرايط پيچيده بين فردي اعضاي خانواده است.

× چهاردیواری آموزش­ها و مهارت­ها شامل آموزش پیش از دبستان، دبستان، راهنمایی، دبیرستان و دانشگاه است.

× کف چهارديواري محل رشد بايد مملو از عشق و محبت، نوازش، آرامش، امنیت و احترام باشد.

× نظم و قاعده و قانون و برنامه سقف چارديواري را شکل مي­دهد.

× سقف خانه نوع فرزند پروری مشخص مي­کند.

× سقف باید آنقدر متعادل و مقتدرانه باشد که برای فرزند قابل رویت و قابل پذیرش باشد.

× ديوارهاي چهارديواري هر کدام شامل يکي از ابعاد هوش در انسان است.

×  تربیت جنسی را می­توان در بعد هوش جسماني به وي آموزش داد و به او بگوييم باید مراقب بدنش باشد.

×  در کنار هوش جسمانی پدر ومادر باید به تغذيه و زبان سنشان توجه کنند.

پژوهش خبری صدا وسیما: زندگي خانواده نقش اساسي در حفظ سلامت رواني، اجتماعي و جسماني کودکان و والدين دارد. خانواده اولين و مهم­ترين بافت اجتماعي را براي رشد انسان فراهم مي­ سازد. در جريان رشد طبيعي هر کودک يک رشته تغييرات شناختي، عاطفي و اجتماعي را شاهد هستيم. تقريبا همه افراد در طول رشد و در جريان سازگاري با اين تغييرات دچار مشکلاتي مي­ شوند و استرس و تعارضي را که به دنبال مي ­آيد، مي­ تواند به مشکلات رفتاري- عاطفي و يادگيري در آنها بي انجامد. اکثر مشکلات رفتاري «فرزندان» منعکس‌کننده شرايط و روابط پيچيده بين فردي اعضاي خانواده به ­ويژه والدين و تعاملات معيوب آن­ها با فرزندان است.[1]

در خصوص ويژگي­ هاي محل رشد و پرورش فرزندان با خانم دکتر زينت ­السادات میرغفوریان؛ مدرس کارگاه های مربیگری مهارت‌های زندگی کودک؛ نوجوان و بزرگسال در دانشگاه تهران این موضوع را واکاوی کرده ایم .

پژوهش خبری : محل رشد و پرورش فرزندان چه ويژگي ­هايي دارد؟ و چه فردی با چه سنی در این محل قرار است باشد؟

خانم دکتر زينت­السادات میرغفوریان، مدرس دانشگاه، دکتراي تخصصي روانشناسي عمومي: ما یک چهار ديواری را در نظر می‌گیریم؛ که از يک کف و سقف و 4 ديوار تشکيل شده­ است: کف این چهاردیواری باید مملو از عشق و محبت، نوازش، آرامش، امنیت و احترام باشد و هيچ محدودویتي در ابراز و وجود اينها در کف وجود ندارد مثلا می­گویند اگر به همسرم زیاد عشق بورزم پررو می ­شود؟ نه نمی ­شود؛ اگر به بچه‌ام زیاد احترام بگذارم پرتوقع می ­شود؟ نه نمی­شود. این کف هر چقدر گسترده تر باشد به نفع ماست.  برای اینکه کف چهاردیواری ما میزانی از امنیت داشته باشد، باید سقف در نظر بگیریم. سقف باید شامل برنامه، نظم و قاعده و قانون این مکان پرورشی ما باشد. ديوارهاي اين چهارديواري هر کدام تشکيل شده از يک نوع هوش، که والدين و مربيان با رعايت و اعمال مواردي که مي­ گوييم در پرورش اين 4 نوع هوش تلاش کنند.

پژوهش خبری : ديوارهاي اين چهارديواري شامل چه چيزهايي است و هر کدام از اين ديوارها چه نقشي در رشد کودک دارد؟

خانم دکتر زينت­السادات میرغفوریان: در حوزه کودک و نوجوان این چهار دیواری آموزش را روی چهار بعد از هوش تطبیق می­ دهیم:  

ديوار 1 يا بعد جسمانی (هوش جسمانی PQ):در بعد جسماني يا همان هوش جسماني به کودک مي ­آموزيم هر يک از اعضاي بدن به چه کار مي­آيد و نيز نحوه درست استفاده کردن از اعضاي بدن را به او ياد مي­ دهيم مثلا چرا چشم داریم؟ چرا زبان داریم؟ و...... و از هرکدام چه استفاده­ای می‌­توان کرد.

ديوار 2 يا بعد شناختی (هوش عقلانی IQ): غالبا هوش شناختی هوشی است که به ارث برده می شود یعنی میانگین IQ هرکدام از افراد، میانگین IQ والدین است. از فرزندان چیزی بیشتر از آنچه که از والدينشان به ارث برده­اند؛ نمی توان انتظار داشت.

ديوار 3 يا بعد عاطفی (هوش هیجانی EQ): از سال 2014 تحقیقات زیادی در حوزه هوش هیجانی انجام شد، تحقیقات نشان داد که 20 درصد موفقیت افراد به IQ و 80 درصد موفقیت افراد به EQ آنها ارتباط دارد، در حالی که زمانی فکر می­کردند تیزهوشان و افراد نخبه و سرآمد، افرادی هستند با هوش بالاتر و آنها افراد موفقی هستند؛ ولی تحقیقات عکس آن را نشان داد؛ ممکن است افراد موفق IQ بالایی نداشته باشند ولی به دلیل داشتن EQ بالا در ارتباطات، شغل، ‌همسرداری و در فرزندپروری موفق هستند.

ديوار 4  يا بعد معنوی (هوش معنوی SQ): این هوش فقط خاص ما انسان­هاست. پس ما باید روي این هوش (هوش معنوی) تمرکز کنیم. SQ یعنی درک مفهوم و معنای ارزش اتفاقات. 

پژوهش خبری : والدين چه مواردي را در پرورش اين چهار بعد هوش بايد رعايت کنند؟

خانم دکتر زينت­السادات میرغفوریان، مدرس دانشگاه، دکتراي تخصصي روانشناسي عمومي: تربیت جنسی را می­ توان در بعد هوش جسماني به وي آموزش داد و به او بگوييم باید مراقب بدنش باشد. وقتی روی هوش جسمانی بچه کار می­ کنیم یعنی یک فردی با بدن و جسم سالم را تحویل می­دهيم.

1. در کنار هوش جسمانی پدر ومادر باید به نکات زير نيز توجه کنند:

الف) تغذیه: در هر سنی بچه ها نیازمند یکسری مواد مغذی هستند پس باید به تغذیه بچه ها توجه شود. اگر غذا نمی­خورد باید در مواد غذایی که تهیه می­ کنید تنوع و ابتکار داشته باشید. صبحانه بايد مقوی و مغذی باشد اگر نمي­ خورند بايد تدبير کرد و مواد را به شکلي که براي کودکان خوشايند است تهيه کرد مثلا شیر+ موز يا مي­توان بدون اينکه کودک متوجه شود يک عدد خرما یا یک عدد زرده تخم مرغ به مخلوط شيرموز اضافه کرد. تغذیه خیلی مهم است.

ب) بازي: تا قبل از زمان دبستان باید روی بازی­ های بچه­ ها متمرکز شویم. آنها بايد ياد بگيرند هر آنچه را که روي تابلو(تخته سياه) مي­ بينند در دفتر مشق­شان يادداشت کنند(بنويسند) يا اگر کارت بازی می ­کنند هر رنگي که روي کارت ديدند همان رنگ را به همان ترتيب، روي اشيايي که در اختيارشان است پياده کنند باید در چینش اجسام دقت کنند.(در بازی)

ج) ورزش: اگر فرزند در سن نوجواني است بايد روی ورزش وي متمرکز شویم مهارت های حرکتی را باید به بچه ها یاد بدهیم مثلا چگونه بین دست و چشم شان هماهنگی بوجود آوریم.

این بازی­ ها و مهارت ­ها باعث رشد فرزند در حوزه PQ می­ شود، یعنی استفاده صحیح از همه اندام ­ها و همه حواس.

2. سقف خانه نوع فرزند پروری ماست. والدین نبايد زياد سخت­گیري کنند؛ اگر سقف خیلی پایین باشد، فرزندپروری سخت­گیرانه می­ شود و آنها متوجه نمي­ شوند این خانه، مکان رشد و پرورش است؛ بعد از مدتی بچه­ ها شبیه فنري فشرده می­ شوند.
3. وقتی از محل پرورش بیرون می­ روند خانه به مدرسه، در مدرسه همکلاسی ها و معلمان از دست او عاصی و شاکی هستند. هر چند که بچه در خانه خیلی مؤدب و آرام است. اگر اين سختگيري در مدرسه و دبیرستان باشد وقتي که به دانشگاه در شهر ديگري برود، نیروی جمع شده آزاد می ­شود. بنابراین سقف باید آنقدر متعادل، آنقدر مقتدرانه باشد که برای فرزند قابل رویت و قابل پذیرش باشد.
4. قانون و قواعد را بايد آنقدر جذاب بيان ­کنيم که پذيرش قوانين براي فرزندان آسان باشد؛ ما مي­توانيم با بيان قواعد و قوانين خانه خودمان و اعلام زماني براي انجام کاري که بچه دوست دارد انجام دهد، آنها را در پذيرش قوانين کمک کنيم، مثلا داشتن لوازم الکترونيکي زودتر از سن آنها به شکل اينکه قاعده و قانون خانه ما اين است که از سن ... براي شما وسيله را تهيه خواهيم کرد. مثال: دخترم!؛ پسرم! قاعده خانه ما این است که در 16 سالگی برای بچه­ مان موبایل بخریم. قاعده خانه ما این است که جمعه همه به اتفاق هم بیرون برویم. قاعده خانه ما این است که هر کسی از هرکسی ناراحت شد می­ تواند در موردش صحبت کند. قاعده خانه ما این  است که ... .
5. ما اغلب بطور کامل از IQ خودمان استفاده نمی ­کنیم. هوش ژنتیکی یا ارثی تا 16 سالگی قابلیت بالفعل کردن استعدادهاي ذاتي و دروني کودک را دارد.
6. مهارت های منطقی، عقلانی، حل مسئله کودکان در بعد هوش عقلاني (ریاضی ومنطق...) رشد مي ­یابد، بنابراین دیوار دوم یا IQ با آموزش ­ها و یادگیری مهارت­ های زندگی سروکار دارد.

تذکر: رشد کودک در محيط غنیِ فرهنگي: (وقتی برای بچه زیاد کتاب و شعر می­ خوانیم، يا با بچه­ زیاد حرف می­زنیم؛ يا با دليل با بچه حرفي را مي­زنيم يا وقتی درست به حرفه ای بچه گوش می­ دهیم)، باعث افزایش تعداد گیرنده ­های مغزی می ­شود و گیرايي و تجزيه و تحليل او در حل مسايل بالا مي­رود و علاوه بر آن والدین در بچگی زماني که او پرسشگري را شروع مي­ کند به آنها ايراد نگرفته­ اند که چقدر سوال می­کنی؟ و نيز در مقابل چراي فرزندشان به او نگفته ­اند تو فقط بايد مطيع باشي و سوال نکني.

7. در هوش هيجاني يا EQ ابتدا شناسایی هیجان­ ها را یاد می ­دهیم: هيجان­ ها عبارتند از: غم، شادی، خشم، غرور.

از فرزند بخواهیم احساسش را بیان کند، به بچه ها یاد بدهیم شناخت هیجانات دیگران مهم است. آنها باید متوجه احساسات اطرافيان هم باشند: الان پدر يا مادر خسته است، بايد درک کنند و بفهمند پدر الان از چه چیزی عصبانی است وقتی بچه یاد بگیرد و هیجانات دیگران را بشناسد، با استفاده از هیجانات، حوادث و هیجان دیگران می­تواند بهترین تصمیمات فردی و بین فردی را بگیرد یعنی من عصبانی هستم.  شناخت هیجانات به کودکان کمک می کند که در لحظه تکانه ای رفتار نکنند به بچه می گویم چرا فلان کار نادرست را انجام دادی؟ می گوید چون عصبانی بودم باید به بچه یاد بدهیم و بگوییم هرگاه عصبانی هستی نباید کاری انجام بدهی باید در مورد احساست فکر کنی.

8. در هوش هيجاني کودک احساسات خودش و احساسات دیگران را شناسايي مي­کند، و موقعيت پيش ­آمده را مدیریت مي­ کند.
9. گاهي بچه ­ها معنی زندگی را از جملات ما یاد می ­گیرند. در محاورات روزمره و خیلی از ضرب ­المثل­ها که بکار می ­بریم ناخواسته معنای زندگی را به شکل غیر مثبت به آنها می­ فهمانیم مثل هر چه سنگ است مال پای لنگ است. ما بدبختیم، با یک گل بهار نمی شود، خشت اول چون نهد معمار کج تا ثریا می رود دیوار کج، ما به بچه ­ها یاد می­دهیم.
10. بنابراين بايد به فرزندان در هر سنی که هست معناي تو کیستی؟ از کجا آمدی؟ قرار است کجا بروی؟ هدفت چیست و به طورکلی معنای زندگی و اتفاقات را به وی یاد بدهیم؛ با یادگیری موقعیت ­های زندگی در اصل بچه ­ها اصول و روش حل مسئله را یاد می­گیرند و به آنها عزت نفس می ­دهد.در مورد هوش معنوي بايد مدارس­مان را نيز غنی کنیم؛ معلم­ ها و مدیران نيز در مدارس بايد روي هوش معنوي دانش ­آموزان کار کنند؛ از مسئولین و دانشگاه ­ها نيز خواهش کنیم، آنها نيز در اين مورد کار کنند و معانی موقعیت­ هاي مختلف را به بچه ­ها و دانش ­آموزان و دانشجویان ياد دهند.
11. ما باید معنی کاری که به کجا باید برویم را با کلمات و جملات روزمره به کودکان و بچه­ ها و دانش آموزان و دانشجویان بگوییم. کی؟ وقتی که در اول راه است.
12. سرنوشت کودک شما با کلماتي که شما مي­گوييد در ذهن کودک برای بچه رقم می­ خورد و شاید اگر میلیون­ها میلیون خرج کنید نتوانید جلوی آن چیزی که شما (والدين و مربيان) با معانی که به واقعیت­ها و موقعیت­ ها می­دهید برای ذهن او در آن سن نقش بسته است را بگیرد. موفقیت، پیشرفت، رضایت، شادی و خوشبختی فرزندان، هدف هر کدام از ما والدین است.

پژوهش خبری :کدامیک از این هوش ها برای ما مهمتر است یا تداوم کدامیک از این 4 دیوار اهمیت بیشتری دارد؟

خانم دکتر زينت­السادات میرغفوریان: به ­طور قطع این سوال اولیایی است که به این 4 دیوار آشنایی دارند. چهار دیواری باید همزمان با هم رشد کند اگر در خانه ­ای که می­ سازید یکی از دیوارها بلند یا کوتاه­تر از بقیه باشد یا یکی ضعیف­ تر از بقیه باشد، اصلا سقف روی چنین دیوارهایی با چنین ویژگی­هایی قرار نمی­گیرد. اگر اتفاقی بیفتد از همان دیوار کوتاه­تر است (آن عفونت، آن ویروس) مشکل از ديوار کوتاهتر نفوذ می ­کند، پس هر 4 دیوار باید بلند، قوی، با پایه و اساس محکم باشد تا ما چیزی به نام «هوش زندگی» برای فرزندان داشته باشیم. «هوش زندگی» مجموعه هوش­ ها، مهارت ­ها و آموزش­ هایی که در این حیطه است.

سخن آخر

والدین باید توجه داشته باشند که اگر قرار است شخصیت فرزند من سالم شکل بگیرد باید فرزندم را بی قید و شرط دوست داشته باشم. اگر می خواهیم در ارتباطات زناشویی هم حال طرف مقابلمان خوب باشد باید او را بی قید و شرط دوست داشته باشیم. زمانی که همسر من متوجه می شود به خاطر اینکه ماهی 2 میلیون در کارت من می­ ریزد من دوستش دارم، يا زمانی که می فهمد چون مرا به سفر می­ برد دوستش دارم؛ این دوست داشتن برای او ارزش نخواهد داشت. بنابراین برای اینکه ارتباطات سالمی داشته باشیم باید عشقمان، عشق بی قید و شرط باشد. اگر ما می خواهیم به عنوان والدین بچه هایمان رفتارهایی درست و کارآمدی داشته باشند باید رفتارهایمان درست و کارآمد باشد. من باید در خانه مطالعه کنم تا فرزندم هم مطالعه کند، من نباید گوشی دستم باشد و به بچه ­ام بگویم گوشی تلفنت را کنار بگذارد. من نباید دایم جلو تلویزیون باشم و به او بگویم جلو تلویزیون نباش، خودمان باید همانی باشیم که دوست داریم فرزندانمان باشند و من به عنوان مدیر هستم و باید این چهاردیواری و کف و سقف را با مشخصات فوق بسازم.

پژوهش خبری // مریم عابدی

[1] . بررسي رابطه بين سبک ­هاي فرزندپروري والدين با سبک­ هاي تفکر و سبک­ هاي حل مسئله در دانش ­آموزان(پايان­ نامه)، سايت بانک دانلود پايان نامه، 1393