تِیمره؛ بهشت سنگ نگاره های ایران

 به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز اراک؛ تِیمره منطقه ای باستانی و صخره ای در شهرستان خمین در استان مرکزی واقع است که 21 هزار سنگ نگاره را همراه با اسرار شگفت انگیزی در خود جای داده است.
این مجموعه عظیم سنگی به بهشت سنگ نگاره های ایران شهرت دارد.

آن زمان که خط و نگارشی وجود نداشته و انسان مجبور بوده، مجموعه اطلاعات زندگی و شکار، حفاظت، و اعلام خطر، آیین و رسوم و شیوه زندگی را از طریق نقش و نگاره ها به دیگران منتقل کند، این سنگ نگاره های منحصر به فرد به وجود آمد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

صبح روز 23 مرداد برای دیدن این تابلوی بزرگ سنگی محسور کننده و البته بررسی چالش موجود بر سر راه حفظ این آثار گرانمایه تاریخی به همراه ناصری فرد محقق و باستان شناس راهی این منطقه باستانی شدیم.

در فاصله 22 کیلومتری جنوب شرقی خمین درمنطقه ای به وسعت سه هزار هکتار در نزدیکی روستا های قِیدو، مَزاین و جُلماجِرد، سنگ نگاره هایی دیده می شود که حاکی از تمدن پیشینیان است.

روی صخره ها نقوش بزکوهی، قوچ، پلنگ و انسان های در حال شکار حک شده است،
نقوش منحصر به فردی که به گفته ناصری فرد باستان شناس و مولف دو کتاب درباره همین سنگ نگاره ها؛ قدمت برخی از آنها به بیش از40 هزار سال قبل می رسد.
نگاهم را به کمی آن طرف تر می گردانم، از عظمت و شکوهی خیره کننده متحیر می شوم؛ وصفش را شنیده بودم اما " شنیدن کی بود مانند دیدن ".
همچنان که محو تماشای اثر خلاقانه مردم گذشته این سرزمین هستم تابلوی سنگی خیلی بزرگی در زاویه نگاهم خودنمایی می کند، به سمتش می روم تا از نزدیک، بیشتر از این اثر کم نظیر و دیدنی لذت ببرم.

 

بزرگ ترین تابلوی سنگی کشور که به کتیبه بزرگ معروف است در منطقه تیمره با 40 متر مربع مساحت به تصویر کشیده شده که شکوه، بزرگی و بی مانندی آن چشم هر بیننده ای را ساعت ها به خود میخکوب می کند.

در این تابلوی سنگی بیش از 150 نقش به صورت یک جا جمع شده و شک ندارم رمزگشایی از این سنگ نگاره به تنهایی، سال ها کار پژوهشی نیاز دارد.

به نظرم فقط معرفی همین تابلو به تنهایی می تواند سیل گردشگران داخلی و خارجی را برای دیدن آن روانه این منطقه از کشور کند، اما واقعا با کدام زیرساخت ها و امکانات لازم گردشگری که هنوز در این منطقه فراهم نشده می توان به این موضوع امیدوار بود.
در گزارش پیش رو می خواهم این موضوع را بررسی و راه های حل مشکلات را از مسئولان پیگیری کنم.
اما اندک اطلاعاتی از این اثر تاریخی بدانید تا در ادامه از ابعاد دیگر موضوع هم برایتان بگویم.
در بالای انبوه نقش های حک شده حیوانات در این تابلوی منحصر به فرد، مرد شکارچی دیده می شود که از کمندی عجیب استفاده می کند و در کنار پای این شکارچی حیوانی با بدن زره پوش تصویر شده است.

 ناصری فرد باستان شناس با بیان اینکه نظر قطعی درباره ماهیت جانوران موجود در این کتیبه که مدت ها پیش منقرض شده اند به کارشناسی زیست شناسان و دیرین شناسان نیاز دارد گفت: در میان نقش های این کتیبه یک نقش از ببر دندان شمشیری یا دندان اره ای هم کشف شده که نشانگر وجود این گربه سانان در سراسر ایران بوده است.
در منطقه تیمره خمین طرح ها و نقاشی های ابتدایی و جالبی به چشم می خورد که نحوه زندگی انسان های اولیه و عصر حجر را برای انسان های عصر فناوری بازگو می کند.

 

 

 

یکی از شگفتی های سنگ نگاره های این منطقه این است که گویا دست های خلاقانه ای با ابزاری پیشرفته، این نقوش تحسین برانگیز را بر سنگ ها حک کرده اند، اما حقیقت آن است که این آثار هنری جذاب و بی بدیل تنها با ابزار ابتدایی مردمان آن دوران خلق شده است که البته کاری بسیار سخت و طاقت فرسا بوده است.

آثار تاریخی تیمره، دستخوش بی توجهی...

اما آنچه که بیش ازهرچیز دیگری ذهنم را به خود مشغول کرده نگرانی از نحوه حفظ و نگهداری از این گنجینه بزرگ و ارزشمند طبیعی است.
گنجینه ای که در همان نگاه نخستین از بی توجهی مسئولان حکایت دارد.

آقای میرزایی یکی از اهالی روستای تیمره که ما را در این سفر همراهی می کند از بی توجهی مسئولان به این سنگ نگاره ها و فاجعه بارتر از آن از تخریب نمونه های سنگی به وسیله معدن کاران گلایه دارد.
ناصری فرد باستان شناس هم تهدید جدی باران های اسیدی، عامل انسانی و عوامل طبیعی مثل گل سنگ ها را سه عامل اصلی تخریب این آثار کهن می داند.

قشرهای مختلف مردم و علاقه مندان به آثار تاریخی هم به صورت خودجوش برای تاکید بر حفاظت از سنگ نگاره های خمین پا به میدان گذاشتند و در پویش های متعدد خواستار حفظ این آثار تاریخی گران بها شدند.

آنان با در دست داشتن پارچه نوشته هایی خواستار جلوگیری از تخریب سنگ نگاره ها شدند.
همانجا تصمیم گرفتم تلفنی این موضوع را از مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی پیگیری کنم.

مسئولان آستین همت بالا می زنند...

سید محمد حسینی در جواب سوالم که برای نگهداری این گنجینه بزرگ تا الآن چه کارهایی انجام شده، در آغاز جوابش از ثبت ملی این سنگ نگاره ها در سال 88 گفتُ و افزود: با جدیت دنبال ایجاد یک پایگاه حفاظت در این منطقه هستیم تا با استقرار آن بتوانیم به وسیله یگان حفاظت، از تخریب این آثار ارزشمند جلوگیری کنیم.

او برای اجرای این طرح به 150 میلیون تومان اعتبار نیاز دارد و امیدوار است با توجه به مکاتباتی که با مدیران میراث فرهنگی کشور انجام داده، آنان هرچه زودتر این مبلغ را تامین کنند تا طرح زودتر اجرا شود.

نکته خیلی مهمی که از گفت و گوی تلفنی با حسینی به ذهنم رسید موضوع توسعه گردشگری در این منطقه با وجود این ظرفیت های فراوان است.
کمک به اقتصاد روستا با استفاده از ظرفیت گردشگری...

آقای حسینی درباره استفاده از این ظرفیت های بزرگ برای رونق گردشگری می گوید: موضوع استقرار گردشگران داخلی و خارجی و پذیرایی از آنها در روستاهای اطراف هم در دستور کار است تا علاوه بر رونق این بخش، به اقتصاد روستاهای منطقه هم کمک کنیم.

داشتم به این فکر می کردم که با ایجاد زیر ساخت های مناسب در این منطقه و با جذبُ و ورود گردشگران بیشتر، چه سود سرشاری به مردم این روستاها می رسد، ضمن اینکه علاوه بر ایجاد اشتغال دائم برای اهالی، سبب مهاجرت معکوس هم می شود؛ نکته ای که مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی هم به آن خیلی تاکید کرده و می افزاید: چون خمین جزءِ مناطق محروم است از بخش اعتبارات و تسهیلات اشتغال زایی در روستاها به متقاضیانی که بتوانند طرح اشتغالزایی را در روستا های اطراف تیمره اجرا کنند وام دو میلیارد تومانی با سود 4 درصد داده می شود.

اقدامات توسعه گردشگری در تیمره خمین کافی نیست...

 

 

 

آقای نجاری بخشدار بخش مرکزی خمین می گوید: در سال های اخیر با نصب تابلوهای راهنما، معرفی سنگ نگاره ها و ایجاد راه دسترسی مناسب به این منطقه، عبور و مرور گردشگران آسان تر شده اما این اقدامات برای توسعه بخش گردشگری در این منطقه کافی نیست.

 

شغل اهالی روستاهای جُلماجِرد، قِیدو و مَزاین با هزار و 500 نفر جمعیت کشاورزی و دامپروری است که متاسفانه در سال های اخیر با وجود کم آبی، این مشاغل رونق کمتری دارد که بدون شک با ایجاد و گسترش صنعت گرشگری و فروش محصولات کشاورزی و دامی به صورت مستقیم و البته اسکان گردشگران در این روستاها، کمک مهمی به اشتغال روستایی و در عین حال سبب جلوگیری از مهاجرت اهالی آنها می شود.
به همین خاطر راهی روستای قیدو شدم تا این موضوع را دقیق تر بررسی کنم.
مش اسماعیل ساکن این روستا بهم گفت: نبود آب و خشکسالی در سال های اخیر سبب شده جوان ترها از روستا به شهر مهاجرت کنند در حالی که اگر کار باشد آنان در روستا می مانند.
با خودم فکر کردم راه اندازی و توسعه کارگاه های کوچک صنایع دستی، جذب گردشگر برای بازدید از سنگ نگاره های تیمره خمین و اسکان گردشگران چقدر می تواند در اقتصاد روستاهای اطراف منطقه تیمره اثرگذار باشد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

در کوچه های روستا که قدم می زدم کودکانی را دیدم که با هم بازی می کردند که قرار است خیلی زود جای جوانان امروز را بگیرند و فردا روزی نیاز به شغل دارند تا از این روستا مهاجرت نکنند و واقعا چه چیزی بهتر از این ظرفیت گردشگری می تواند آینده شغلی جوانان و ثبات اقتصادی روستا را رقم بزند؟
جلوتر رفتم و سراغ هاجر خانم یکی از زنان روستا را گرفتم، نشانی خانه اش را از بچه هایی که بازی می کردند پرسیدم.

خانه با صفایی که مثل همه خانه های روستایی، سادگی و صمیمیت از در و دیوارش نمایان است.
هاجر خانم از شغل زنان روستایی برایم گفت؛ که قالی می بافند، دامداری می کنند، در کشاورزی کمک کار همسران خود هستند و مهمتر از همه اینکه محصولات ناب لبنی خود را برای فروش به شهر می برند.
همزمان که به حرف های هاجر خانم گوش می کردم با خود می گفتم اگر مسئولان استان مرکزی زیرساخت های گردشگری را با محوریت سنگ نگاره های تیمره خمین در این منطقه فراهم کنند این موضوع خیلی می تواند به ترمیم بنیه ضعیف اقتصاد روستا و مهاجرت معکوس روستاییان کمک کند.

 

راه های حفظ و نگهداری سنگ نگاره ها...
ناصری فرد باستان شناس در اینباره می گوید: روش های متعددی در دنیا برای حفظ آثارسنگی در طبیعت وجود دارد.

 

 

 

 

 

 

 

 

او پوشش تخت سنگ ها با شیشه برای جلوگیری از ریزش باران، جابجایی برخی از تخت سنگ های جدا شده از طبیعت، تهیه موزه هنرهای صخره ای که اکنون تنها نمونه آن در کالیفرنیا موجود است و نصب پله های چوبی برای تردد گردشگران در منطقه تیمره خمین را مهمترین اقدامات عملی برای حفظ این آثار گران بها عنوان کرد.

جابجایی تخت سنگ هایی که در مسیر آب قرار دارند، نصب اطلاعات مربوط به اشکال روی تخت سنگ ها و ایجاد سایه بان روی آنها هم از دیگر اقدامات حفاظتی است که می تواند در نگهداری این گنجینه بزرگ ایران باستان تاثیر گذار باشد.

 

توقف تخریب سنگ نگاره ها نخستین گام برای حفظ این اثر تاریخی...

 

اما نکته دیگری که اهمیت دارد این است که تخریب سنگ ها از سوی معدن داران به قبل از ثبت ملی این اثر بر می گردد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی پیش از این بهم گفته بود که پس از سال 1388 که سنگ نگاره های تیمره خمین ثبت ملی شد با تعیین محدوده باستانی، فعالیت کلیه معدن داران در این منطقه ممنوع و در سایر مناطق هم با کسب مجوز از سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی انجام می شود.

خبر نوید بخشی بود که واقعا بخشی عمده ای از نگرانی من و خیلی از کسانی که برای آثار و بناهای تاریخی این مملکت ارزش قائل هستن را برطرف کرد.
خدا را شکر کردم که با تلاش مسئولان گام مثبتی برای حفظ این اثر کم نظیر تاریخی برداشته شده، اگرچه مسیر پیش رو برای حفاظت کامل از این اثر بی بدیل تاریخ ایران زمین خالی از موانع نیست.

 

حرف آخر ...
آنچه که باید الآن مد نظر مسئولان قرار گیرد موضوع ایجاد پایگاه حفاظت از این آثار گران بها است که با توجه به وعده مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی تا یکسال آینده این وعده محقق شده و نگرانی تخریب و از بین رفتن سنگ نگاره ای تیمره خمین که یادگار پیشینیان و حاوی اسرار و رموز زندگی آن دوران است به خوبی حفظ خواهد شد./
البته اگر با لطف و توجه پروردگار مسئولان مربوط در زمینه اجرای طرح های حفاظتی این اثر کهن و به دنبال آن توسعه گردشگری در این منطقه، برای جذب اعتبارات مورد نیاز، دستِ بگیر و پایتخت نشین ها هم دستِ بده داشته باشند شاید بتوان به اجرای کامل این طرح ها امیداوار بود، در غیر این صورت همانگونه که سال ها گذشت و فرصت های زیادی از دست رفت...

این نیز بگذرد...!

خبرنگار : لیلا الهی نیا
سردبیر : سید احمد محمدی طباطبایی