جنوب آسيا، مرکز ثقل رايزنی های بين المللي

به گزارش سرويس بين الملل خبرگزاري صدا وسيما، سفر وانگ یی وزیر امور خارجه چین به پاکستان پس از سفر اخیر نایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا به اسلام آباد بیانگر افزایش رقابتهای واشنگتن و پکن برای گسترش نفوذ خود در منطقه جنوب آسیا است .
البته پیش از این دو مقام سیاسی محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و همچنین وزیر مشاور در امور خارجه ژاپن نیز به اسلام آباد سفر کردند که بیانگر اهمیت تحولات سیاسی در پاکستان برای کشورهای تاثیر گذار در منطقه است .البته همزمان با سفر وزیر امور خارجه آمریکا به پاکستان جیمز متیس وزیر دفاع آمریکا هم به افغانستان سفر کرد.
مجموعه سفر مقامهای آمریکا و چین به منطقه بیانگر افزایش تلاش آنها برای توسعه نفوذ خود در پاکستان و افغانستان تلقی می شود. با این تفاوت که با بروز اختلاف و تنش در روابط اسلام آباد و واشنگتن در دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ در آمریکا ،پاکستان به سمت توسعه روابط با کشورهای چین ،روسیه و ایران گرایش یافته و این موضوع آمریکا را نگران تحولات آتی منطقه می کند.

رخدادهای آسیای جنوبی و نگرانی های آمریکا

تحولات اخير در افغانستان و پاکستان ، به نوعي استراتژي هاي آمريکا را مشکل مواجه کرد. اين رخدادها عبارتند از:

1-چین در گذشته نقش چندان تاثیر گذار اقتصادی و امنیتی در افغانستان و پاکستان نداشت اما اکنون با اجرای طرح عظیم اقتصادی و ترانزیتی یک جاده –یک کمر بند که بخشی از آن نیز از پاکستان می گذرد آمریکا را به شدت نگران می کند.
طرح کریدور اقتصادی چین وپاکستان که از سین کیانگ چین آغاز و تا بندر گوادر در پاکستان امتداد دارد بخشی از طرح اقتصادی یک جاده یک کمربند چین است .این کشور برای اجرایی شدن طرح کریدور اقتصادی و ترانزیتی با پاکستان حدود 50 میلیارد دلار بودجه در نظر گرفته است که برای اقتصاد پاکستان بسیار مهم و تاثیر گذار است.
بنابراین یکی از اهداف مهم آمریکا از تلاش برای عادی سازی روابط با پاکستان ترغیب این کشور برای صرف نظر کردن از همکاری با چین در مورد این طرح اقتصادی است .

2-چین برای اجرای برنامه های اقتصادیش در منطقه نیازمند صلح و امنیت است .به همین دلیل دولت پکن در مورد افغانستان سیاست فعالی را برای ترغیب طالبان جهت گفتگو با دولت کابل در پیش گرفته است و در مورد پاکستان نیز امیدوار است با ترغیب ارتش این کشور برای تامین امنیت منطقه بخصوص در ایالت بلوچستان زمینه و بستر مناسب را برای اجرایی کردن طرح های اقتصادی فراهم نماید . نقطه مقابل این برنامه های چین ،برنامه های نظامی و امنیتی آمریکا در منطقه است .این کشور تمایلی برای سرمایه گذاری در طرحهای اقتصادی افغانستان و پاکستان مانند چین ندارد و صرفا می کوشد از افغانستان و پاکستان به عنوان پایگاهی نظامی در منطقه برای خود استفاده کند .

3-سفر همزمان وزرای دفاع و خارجه آمریکا به افغانستان و پاکستان بیانگر این واقعیت از دیگاه واشنگتن است که تحولات این دو کشور با هم گره خورده است و بدون همکاری کابل و اسلام آباد مشکلات و ناامنی های منطقه قابل حل نیست .
این در حالی است که تغییر دولت در پاکستان و به قدرت رسیدن عمران خان رهبر حزب تحریک انصاف آن کشور به نظر می رسد از دو جهت برای آمریکا قابل توجه است:

الف –همکاری و همراهی ارتش پاکستان و عمران خان که گفته می شود از جمله مهمترین دلایل پیروزی وی در انتخابات اخیر پارلمانی پاکستان است دولت آمریکا را برای بهبود روابط میان اسلام آباد و واشنگتن از طریق ارتش امیدوار کرده است .آمریکا براین اعتقاد است چنانچه ارتش پاکستان با ابتکار عمل تحولات این کشور را به دست بگیرد می تواند جان تازه ای به روابط با آمریکا بدمد .

ب-وزیر امور خارجه آمریکا در حالی به پاکستان سفر کرد که عمران خان و سایر مقامات ارشد دولت پاکستان موضع تندی را ضد آمریکا اتخاذ کرده اند .نخست وزیر پاکستان در تازه ترین موضع گیری خود در مورد رابطه با آمریکا اعلام کرد دولت و ارتش پاکستان نه تنها در هیچ جنگ نیابتی شرکت نخواهند کرد بلکه ارتش پاکستان در هیچ عملیاتی ضد گروههای تروریستی به فرماندهی آمریکا نیز شرکت نخواهد کرد.این موضع عمران خان می تواند بیش از پیش موجب دلسردی آمریکا از موفقیت تلاشهایش برای جلب نظر پاکستان برای همکاری در مورد افغانستان شود .

فرصت طلبي هاي چين
رویکرد پاکستان به سمت توسعه همکاری با کشورهای حوزه شرق نقطه اطمینانی برای دولت اسلام آباد جهت مقاومت در برابر فشارهای آمریکا تلقی می شود .
اگرچه اخیرا اعلام شد دولت چین درصدد ایجاد پایگاه نظامی وآموزشی در افغانستان است اما عمده تلاشهای چین در افغانستان و پاکستان اقتصادی است .افغانستان از نظر منابع معدنی کشوری مهم محسوب میشود که ارزش این منابع بیش از سه هزار میلیارد دلار تخمین زده می شود .چین در استخراج منابع معدنی افغانستان از جمله معادن عینک گوی سبقت را از انگلیس و آمریکا ربوده است .در واقع دولت چین بی توجه به فشارهایی که آمریکا بر آن کشور در افغانستان به طرق مختلف وارد می کند همچنان برنامه های اقتصادی خود را در این کشور دنبال می کند .اما نگاه چین به پاکستان عمدتا تجاری و ترانزیتی است .به همین دلیل عمده طرح اقتصادی چین در پاکستان اجرای طرح اقتصادی و ترانزیتی مانند کریدور اقتصادی میان دو کشور است .ارتش پاکستان بارها اعلام کرده است تمام توان خود را برای برقراری امنیت طرح های اقتصادی چین به کار خواهد بست .
با توجه به اینکه آمریکا می داند چین ابزارها و اراده لازم را برای اجرایی کردن این طرح دارد موضوع و طرح هند – پاسفیک را مطرح کرده است تا برنامه و طرح اقتصادی چین در یک جاده یک کمربند را تحت تاثیر خود قرار داده و آنرا به شکست بکشاند.

سفر وزیر امور خارجه چین به اسلام آباد . و دیدار با مقامات ارشد این کشور و بررسی روند تحولات مربوط به اجرای طرح یک جاده یک کمربند می تواند حامل این پیام روشن برای مقامات دولت جدید پاکستان به رهبری حزب تحریک انصاف باشد که دولت پکن بون توجه به ماهیت و گرایشهای هر دولتی که اسلام آباد به قدرت برسد حاضر است به اجرای طرح های اقتصادی پاکستان کمک کند .
از دیگر اهداف سفر مقامات ارشد خارجه و دفاع آمریکا به افغانستان و پاکستان این است که واشنگتن هیچ تمایلی برای پایان دادن به بحران و ناامنی در افغانستان ندارد. توقف کمک سیصد میلیون دلاری آمریکا به پاکستان نشان می دهد که این کشور برخلاف سیاستهای چین در منطقه حرکت می کند و با قطع کمکهای خود درصدد اعمال فشارهای سیاسی و نظامی بر پاکستان است اما چین سیاست ترغیب و تشویق را در قبال پاکستان پیش گرفته است .
در پیش بودن انتخابات مجلس ملی افغانستان فرصت مناسبی را برای آمریکا فراهم کرده است تا با مهره چینی های خود تلاش کند موقعیت خود را در ساختارهای سیاسی و قانون گذاری افغانستان تقویت نماید تا از این طریق سیاستهای نظامی و اقتصادی خود را در منطقه از جمله در افغانستان تحت عنوان تجاری سازی جنگ دنبال کند .
دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا که در داخل به دلیل انتقادات گسترده تحت فشارهای مضاعف قرار دارد توجه خود را به مسایل افغانستان و جنوب آسیا معطوف کرده است تا با طرح به اصطلاح مقابله با تروریسم و تنش زدایی در روابط با پاکستان سیاست منطقه ی خود را موفق نشان دهد .در مقابل چین نیز که تحت فشارهای اقتصادی آمریکا قرار دارد و ترامپ به صراحت از آغاز جنگ تجاری با چین سخن می گوید دولت این کشور درصدد است با حمایت از قرداد اقتصادی پکن با اسلام آباد در مورد کریدور اقتصادی با پاکستان نه تنها سیاست منطقه ای آمریکا را به شکست بکشاند بلکه کشورهای حوزه پیرامونی طرح یک جاده –یک کمربند را امید وار کند .امضای قرار داد چین با کشورهای آفریقایی که در اجلاس اخیر سران دو طرف در پکن برگزار شد نشان داد که دولت پکن با جدیت تمام این طرح را به پیش می برد و پاکستان نیز نقطه آغازین این طرح از بندر سین کیانگ چین است .

جمع بندي
در هر حال سفر همزمان وزرای خارجه آمریکا و چین به پاکستان در دوره نخست وزیری عمران خان از کشیده شدن رقابتهای واشنگتن و پکن به سایر حوزه ها از جمله در جنوب آسیا حکایت دارد .
نتیجه زور آزمایی چین و آمریکا در افغانستان و پاکستان می تواند وزن سیاسی و امنیتی و اقتصادی هر یک از دو کشور را در منطقه نشان دهد .تجربه تلاشهای چین نشان می دهد که برنامه های اقتصادی چین از جمله سرمایه گذاری در بخشهای مختلف کشورها موفق تر از برنامه های نظامی آمریکا عمل می کند.

اگر چه این کشور مقابله با تروریسم را بهانه ای برای توسعه همکاری های امنیتی با کشورها می داند اما از دیدگاه چین در صورت سرمایه گذاری و رفع فقر و ایجاد اشتغال می توان به راحتی و قاطع با تروریسم مقابله کرد .به همین دلیل روشهای امریکا و چین برای تاثیر گذاری در امور منطقه و تحکیم روابط با کشورهای منطقه متفاوت است .
======================
نویسنده: مجید وقاری- کارشناس سیاست در آسیا.
.