گزارش مکتوب: آیین های سنتی عزاداری حسینی در چهارمحال و بختیاری +فیلم

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، مرکز چهارمحال و بختیاری؛ آیین سنتی خیمه سوزان طاقانک به عنوان نخستین اثر عاشورایی استان چهارمحال و بختیاری در تاریخ 25 خرداد ماه 1390و با شماره 208 در فهرست میراث معنوی ناملموس کشور ثبت شده است.
یکی از کارشناسان مسائل تاریخی چهارمحال و بختیاری می گوید: مراسم سنتی "خیمه سوزان" عاشورای حسینی در شهر طاقانک از توابع شهرستان شهرکرد اجرا می شود که با استقبال انبوه عزاداران از سراسر ایران همراه است.
آقای زمانی پور می افزاید: با شروع ماه محرم، مردم شهر طاقانک، معمولاً 72 خیمه سبز و سفید رنگ با فرم چهار گوش، فرم گنبدی و مخروطی آماده و در حاشیه کوهی برپا می کنند که تا عصر روز عاشورا و در آستانه شام غریبان شهادت حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و شهدای کربلا هم ادامه دارد.

معاون میراث فرهنگی چهارمحال و بختیاری گفت: در این آیین و در عصر روز عاشورا، به یاد خیمه های سوخته دشت کربلا، خیمه های برافراشته شده در طول دهه اول محرم را آتش می زنند و هنگام آتش زدن این خیمه ها، فریاد "یا حسین(ع)" و "یا زینب(س)" طنین انداز می شود که مردم به یاد غروب غمگین عاشورای حسینی و همنوا با اسرای کربلا، با ناله و زاری، به عزاداری و سوگواری می پردازند.
آقای هادیپور می افزاید: این خیمه ها نذر مردمی هستند که هر کدام به نیتی خاص برپا و مراسم نوحه سرایی، قرائت زیارت عاشورا، سینه زنی و زنجیرزنی در آنها برگزار می شود.
وی می گوید: اگر چه منابع محلی و روایات شفاهی از اجرای این مراسم در طی حداقل 80 سال اخیر حکایت دارد؛ اما مستندات مکتوبی در این زمینه به دست نیامده است.
آیین سنتی خیمه سوزان و مراسم تعزیه حضرت قاسم(ع) در طاقانک، آیین های سنتی گِل زنی، آقا سلام و عَلَم گردانی(فرو بردن عَلَم در گرداب) در شهر بن، آیین سنتی "چاق چاقو" در شهر سامان و روستاهای اطراف، آیین های استقبال از محرم با راه اندازی کاروان نمادین، بازسازی صحنه های جانسوز کربلا، مجالس سخنرانی با هدف تبیین اهداف واقعه کربلا و قیام امام حسین(ع)، ساماندهی هیئات مذهبی، اجرای مجالس روضه خوانی، نوحه خوانی، تعزیه خوانی، زنجیرزنی و سینه زنی، طبخ و توزیع غذاهای نذری از جمله آش، حلیم و شله زرد و ...، از جمله آیین های مرتبط با ایام سوگواری شهادت حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و یاران باوفای ایشان در دهه اول ماه محرم الحرام در استان چهارمحال و بختیاری است.
مراسم اجرای تعزیه حضرت قاسم(ع) هم از دیگر آئین های چهارمحال و بختیاری در شهر طاقانک است که 22 آذر 1391 و با شماره 625 در فهرست میراث معنوی (ناملموس) ایران به ثبت رسیده است.
یکی دیگر از کارشناسان تاریخ چهارمحال و بختیاری گفت: این مراسم در روز هفتم یا نهم ماه محرم اجرا می شود و حمل سینی های بزرگ(طبق) حامل انواع شیرینی و میوه، سجاده، گلاب، قرآن، شمع، آیینه، حنا، گل و سبزه گندم به همراه کاروان نمادین اهل بیت(ع) در این آیین مرسوم است.
بعد از ورود کاروان، سینی ها داخل میدان برگزاری تعزیه گذاشته شده و تعزیه شروع می شود.
عباس قنبری عدیوی می افزاید: نذر سینی و آوردن آن به تعزیه از زمان های حدود 65 سال پیش بر اساس همان تعزیه عروسی حضرت قاسم(ع) انجام می شود که برای فرزندان در آستانه داماد شدن یا جوانی که از دست داده بودند آماده و به مجلس می آوردند؛ ولی از حدود 10سال پیش، عروسی حضرت قاسم(ع) از نسخ حذف و سینی ها به طور کاروانی مسیر را طی می کنند.
شهر طاقانک با بیش از پنج هزار و 500 نفر جمعیت، از توابع بخش مرکزی شهرستان شهرکرد در چهارمحال و بختیاری است که در فاصله 12 کیلومتری شهرکرد (مرکز استان) قرار دارد. مردم شهر طاقانک به گویش ترکی تکلم می کنند.
آقای قنبری می افزاید: مراسم "فرو بردن عَلَم در قدمگاه گرداب بن" هم از دیگر آیین های محرم است که هر ساله در صبح روز عاشورا و پیش از طلوع آفتاب، هیئت های عزاداری شهر بِن(مرکز شهرستان بن) انجام می دهند.
وی گفت: در این آیین تعداد زیادی عَلَم عزای حضرت سیدالشهدا(ع) را که مردم از اول دهه محرم تهیه و در حیاط منازل، مساجد، تکایا و حسینیه ها و کوچه و خیابان ها برافراشته بودند، به حاشیه گرداب بن حمل می کنند و عزاداران سر تک تک عَلَم ها را سه بار با فریاد "یا علی(ع)" و "حیدر حیدر" در آب فرو می کنند. حمل عَلَم ها هم تا پایان مراسم روز عاشورا در پیشاپیش هیئت های عزاداری ادامه دارد.
این مراسم هم 25خرداد 1390و با شماره 211 به نام شهر بن در فهرست میراث معنوی(ناملموس) ایران به ثبت رسید.

پس از اجرای مراسم "فرو بردن عَلَم در گرداب شهر بن" در صبح روز عاشورا، حمل کنندگان عَلَم با عبور از میدان شهر به درب خانه های سادات می روند که سینی های بزرگ حلیم در کنار درب ورودی منزل سید قرار داده شده و هر کدام از عزاداران، پس از ادای احترام و عرض تسلیت به شخص سید، کمی از حلیم داخل سینی ها به عنوان تبرک بر می دارند که "حلیم خوران" هم گفته می شود.
معاون میراث فرهنگی چهارمحال و بختیاری می گوید: منابع محلی، قدمت این آیین را همزمان با مراسم "فرو بردن عَلَم در گرداب بن" و "گِل زنی" و حداقل 80 سال بیان می کنند؛ اما مستندات مکتوبی در این زمینه به دست نیامده است.
بِن از شهرستان های نه گانه چهارمحال و بختیاری با بیش از 30 هزار نفر جمعیت است که مرکز آن در فاصله 25کیلومتری شهرکرد مرکز استان قرار دارد.

آقای هادیپور افزود: مراسم "چاق چاقو" یکی دیگر از آیین های عزاداری حسینی است که اصالتاً مربوط به شهرستان سامان است.
وی گفت: نکته مهم در این مراسم این است که برخلاف بسیاری از مراسم عاشورایی، چاق چاقو در نیمه شب(اغلب ساعت سه نیمه شب) و فقط یک شب(در شب عاشورا) برگزار می شود.
در این مراسم دسته بزرگی از جمعیت با شکلی خاص، اشعاری ویژه و آهنگی مخصوص در شهر سامان به راه افتاده و هر نفر دو قطعه سنگ یا چوب تخت را در دست گرفته و با نظمی خاص بر هم می‌کوبند.
آقای هادیپور می گوید: یکی از فلسفه های اجرای این برنامه یادآوری جریان شب عاشوراست که امام حسین(ع) بیعت را از یاران خود برمی دارد و از آنها می خواهد که هر کسی که نمی خواهد بماند برود و از فرزندان خویش می خواهد که دو تکه سنگ را به هم بکوبند تا صدای پای اسب کسانی که کربلا را ترک می کنند، آنها را خجالت زده نکند.
وی گفت: بر اساس روایتی دیگر، امام حسین(ع) و یارانشان با کوبیدن سنگ ها به هم، مانع از رسیدن صدای پای اسبان دشمن می شدند تا اهل حرم از فراوانی دشمن اطلاع نیابند و امید خود را از دست ندهند.
این مراسم هم 22 آذر 1391 و با شماره 622 در فهرست میراث معنوی(ناملموس) ایران به ثبت رسیده است.
سامان از شهرستان های نه گانه چهارمحال و بختیاری است که با بیش از 34 هزار نفر جمعیت، در فاصله 22 کیلومتری شهرکرد قرار دارد.
آیین گِل زنی همه ساله در ایام محرم و بخصوص صبح روز عاشورا در شهر بِن (مرکز شهرستان بن در استان چهارمحال و بختیاری) برگزار می شود، به گونه ای که خیل عظیمی از مردم از گرداب بن به سمت شهر حرکت می کنند، مردم که عزادار سید و سالار شهیدان(ع) هستند سر یا روی شانه های خود را به نشانه عزادار بودن و نشان دادن حزن و اندوه خود، به گِلی که از خاک رس و گلاب ناب تهیه شده آغشته کرده و نوای "ای واویلا، صد واویلا" را در دستگاه محزون شوشتری سر می دهند که دل هر شنونده ای را به لرزه در می آورد.
کارشناس مسائل تاریخی چهارمحال و بختیاری گفت: رنگ این گِل که مخلوطی از خاک رس و گلاب است به دلیل استفاده از نوع خاصی از خاک رس، کمی به رنگ قرمز متمایل است.
آقای زمانی پور افزود: رسم "گِل زنی" را اکثر افراد حاضر در مراسم عزاداری روز عاشورا در شهر بن انجام می دهند و زنان هم بر روی چادر و روسری خود گل می زنند و به نوحه سرایی می پردازند.
وی گفت: پیرامون فلسفه اجرای آیین "گِل زنی" از قول منابع محلی گفته می شود که در زمان قدیم در شهر بن، جوی آب قنات مزرعه ای به نام "کریز" که از داخل شهر و خیابان ملت بن می گذرد، دارای کانال و آبراه سیمانی نبوده است که در روز عاشورا، شخصی به خاطر عزای امام حسین (ع) سر از پا نمی شناسد و مشتی از گل این جوی را بر داشته، روی سر خود ریخته و شروع به عزاداری می کند، شخصی از جمع، با دیدن این صحنه شروع به تمسخر می کند که چرا سرش را گل مالی نموده؟ شخصی که به سرش گل زده بوده از تمسخر این شخص ناراحت می شود. فردی که عزادار امام حسین(ع) را مسخره کرده بود، شب در عالم خواب، امام حسین(ع) را می بیند که به او می فرماید چرا عزادار مرا ناراحت کردی؟ این شخص صبح فردا به درب منزل شخص عزادار می رود و قضیه را برایش تعریف می کند و از او حلالیت می طلبد. بعد از آن جریان، هر ساله عزاداران و عاشقان حسینی(ع) در ماه محرم و بخصوص صبح روز عاشورا، به عشق مولایشان امام حسین(ع) و در اندوه مظلومیت و شهادت آن حضرت(ع) سر و صورت خود را آغشته به گل و به اصطلاح خاک عزا بر سر کرده و بر سر و سینه می زنند.
تعطیلی کسب و کار و منفعت در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی(ع) از جمله سنت های پسندیده که برخاسته از عشق و ارادت قلبی مردم استان چهارمحال و بختیاری به خاندان عصمت و طهارت(ع) است. بیشتر این تعطیلی کسب و کار از شب تاسوعا تا شام غریبان شهادت امام حسین(ع) انجام می شود.
در راستای همین سنت حسنه، کشاورزان استان چهارمحال و بختیاری بر اساس رسم زیبایی، در این دو روز(تاسوعا و عاشورای حسینی)، آبیاری مزارع کشاورزی و باغات را تعطیل کرده و آب را به اصطلاح "مشاع" می کنند و منظور این است که آب، به حرمت عزای امام حسین(ع) در بیابان روان و رها شود تا سایر موجودات از آن بهره برده و سیراب شوند و منفعتی برای کشاورزان نداشته باشد.
البته این سنت در سالروز رحلت پیامبر گرامی اسلام(ص) و شهادت امام حسن مجتبی(ع)، سالروز شهادت حضرت امام رضا(ع)، سالروز شهادت حضرت امام علی(ع) و شهادت حضرت فاطمه زهرا(س) هم انجام می شود.

گزارش مکتوب: آیین های سنتی عزاداری حسینی در چهارمحال و بختیاری +فیلم گزارش مکتوب: آیین های سنتی عزاداری حسینی در چهارمحال و بختیاری +فیلم گزارش مکتوب: آیین های سنتی عزاداری حسینی در چهارمحال و بختیاری +فیلم گزارش مکتوب: آیین های سنتی عزاداری حسینی در چهارمحال و بختیاری +فیلم گزارش مکتوب: آیین های سنتی عزاداری حسینی در چهارمحال و بختیاری +فیلم گزارش مکتوب: آیین های سنتی عزاداری حسینی در چهارمحال و بختیاری +فیلم گزارش مکتوب: آیین های سنتی عزاداری حسینی در چهارمحال و بختیاری +فیلم گزارش مکتوب: آیین های سنتی عزاداری حسینی در چهارمحال و بختیاری +فیلم گزارش مکتوب: آیین های سنتی عزاداری حسینی در چهارمحال و بختیاری +فیلم گزارش مکتوب: آیین های سنتی عزاداری حسینی در چهارمحال و بختیاری +فیلم گزارش مکتوب: آیین های سنتی عزاداری حسینی در چهارمحال و بختیاری +فیلم