انگلستان، برگزیت و شکاف درون حزبي محافظه کاران

به گزارش سرويس بين الملل خبرگزاري صدا وسيما، پس از رای مثبت اکثریت مردم انگلستان به همه پرسی خروج از اتحادیه اروپا، سپهر سیاسی و اجتماعی آن کشور با تحولات قابل توجهی مواجه شد. در واقع به نظر می رسد همه پرسی خروج، ضمن دو قطبی کردن جامعه، برخی اختلافات ها و شکاف های گفتمانی ریشه دار درون احزاب سیاسی به ظاهر منسجم انگلستان را نیز عیان ساخت. از فردای پیوستن انگلستان به بازار مشترک اروپا (اتحادیه اروپای امروز) در سال 1973، نحوه مواجهه با پدیده اروپا، یکی از موضوعات مورد اختلاف در بین احزاب انگلستان و حتی در درون احزابی چون حزب محافظه کار بوده است.

شکاف فاجعه آمیز در جامعه سیاسی انگلستان
به ‌نظر می‌رسد برگزیت به‌سرعت به عامل مهمی در ایجاد شکاف در جامعه سیاسی انگلستان بدل شده است و به ساخت‌یابی شکافی دائم در حوزه هویت، سازمان و انتخاب سیاسی منجر شده است. درواقع، یکی از پیامدهای برگزیت، ایجاد دو هویت سیاسی جدید و نسبتاً باثبات در سپهر سیاسی و اجتماعی انگلستان بوده است؛ هویت‌هایی که با عناوینِ «طرفداران ادامه حضور در اتحادیه اروپا» و یا «طرفداران خروج از اتحادیه اروپا» شناخته می‌شوند. نکته مهم اینجاست که هویت‌ها پس از شکل‌گیری به‌آسانی تغییر نمی‌کنند.

در چهارچوب این نگاه به‌نظر می‌رسد با وجود آنکه نتایج برخی نظرسنجی‌ها نشانگر وجود گرایش عمومی به انجام همه‌پرسی دوم خروج است، شکاف اجتماعی و سیاسی موجود در اطراف پدیدار برگزیت قابل ترمیم نخواهد بود. در این نگاه، نخست‌وزیر انگلستان درواقع به یک ملت و جامعه سیاسیِ تقسیم شده و قطبی شده حکومت می‌کند. مسئله‌ای که مدیریت مذاکرات خروج را به مسئله‌ای جانکاه بدل ساخته است.
نکته ای که بسیاری از محافل سیاسی انگلستان بر آن اتفاق نظر دارند این است که اگر نخست وزیر انگلستان برای به تصویب رساندن طرح برگزیتی جدید خود، مجبور به اتکا به آراء نمایندگان حزب کارگر شود، نشانه ای واضح از ورود به مرحله شکاف فاجعه آمیز در حزب محافظه کار انگلستان بروز کرده است و سپهر سیاسی انگلستان را با شرایط جدیدی مواجه خواهد کرد.

بر اساس اطلاعات موجود, ظاهرا حدود 80 نفر از نمایندگان محافظه کار عضو مجلس عوام، مایل به رای دادن به طرح برگزیتی خانم مِی موسوم به "طرح چکرز" نیستند. در نگاه این گروه، طرح جدید برگزیتی نخست وزیر، انگلستان را در حوزه قاعده گذاری و هماهنگی، بیش از حد به اتحادیه اروپا نزدیک می کند و مانع انعقاد توافقنامه های دوجانبه انگلستان پس از خروج از اتحادیه اروپا می شود. بوریس جانسون نیز اخیرا در مقاله چالش برانگیزی بر این نکته تاکید کرده است که نخست وزیر انگلستان دور قانون اساسی این کشور یک "جلیقه انتحاری" پیچانده است و با طرح برگزیتی خود در واقع ضامن این جلیقه را در اختیار اتحادیه اروپا قرار داده است.
نکته قابل توجه دیگر آن است که اختلافات و شکاف های موجود در حزب محافظه کار محدود به شکاف بین برگزیتیرها و طرفداران برگزیت نرم نمی شود بلکه به درون جناح برگزیتیری نیز تسری می یابد. به عنوان مثال درون این جناح نیز در مورد نحوه تعامل با اتحادیه اروپا اختلاف دیدگاه وجود دارد. در حالی که تعدادی از نمایندگان شکاک به اروپای محافظه کار، پیوستن به "منطقه اقتصادی اروپا" را ایده بدی نمی دانند، برخی نمایندگان از این ایده ابراز انزجار کرده اند. درضمن در حالی که افرادی چون بوریس جانسون وزیر مستعفی امور خارجه موافق برکناری خانم مِی هستند، افرادی چون دیوید دیویس وزیر مستعفی برگزیت، مخالف این ایده هستند.

فقدان در دست بودن "پلنِ بی" نزد جناح برگزیتی محافظه کاران
شاید مهمترین نکته در خصوص کنش های جناح برگزیتی حزب محافظه کار، آن چیزی باشد که فقدان در دست بودن "پلن بی" خوانده می شود. به این معنا که جناح برگزیتی محافظه کار در واقع می دانند که چه نمی خواهند ولی نمی دانند که دقیقا چه می خواهند. به عنوان مثال اندیشکده دارای نفوذ "گروه مطالعات اروپا" که مورد حمایت جناح برگزیتی حزب محافظه کار است اخیرا قرار بود تا از طرحی 140 صفحه ای به عنوان جایگزین "طرح چکرز" پرده برداری کند. طرحی که در چارچوب مدل "کانادا پلاس" نگاشته شده بود و کاهش شدید مالیات ها پس از برگزیت برای بازسازی اقتصاد انگلستان را توصیه می کرد. با این وجود ظاهرا با توجه به اختلافات درونی حزب محافظه کار و آگاهی از پیامدهای فاجعه بار برگزیت سخت برای انگلستان، از انتشار آن منصرف شد. می دانیم که مدل کانادایی به معنای تصویب یک موافقت‌نامه تجاری جداگانه با اتحادیه اروپا و ترتیبات با دسترسی پایین به بازار واحد و درعین‌حال کنترل بالای انگلستان بر قوانین اقتصادی و تجاری است.

طرح برگزیتی جدید دولت برای اجماع داخلی و کسب نظر طرف اروپایی
طرفدارن طرح برگزیتی دولت انگلستان بر این اعتقادند که طرح آنها تنها طرحی موجود است که از جمله امکان گشوده باقی ماند مرزهای دو ایرلند را به عنوان یکی از اصول مورد نظر اتحادیه اروپا فراهم می سازد و تنها طرحی است که امکان تصویب در مجلس عوام را خواهد یافت. کسب نظر طرف اروپایی نیز از دیگر ابعاد روی میز گذاشتن " طرح چکرز" بوده است. می دانیم که از آغاز مذاکرات خروج و در نظر مقامات و کارشناسان اتحادیه اروپا، هرج‌ومرج و ابهام مشخصه اصلی راهبردهای برگزیتی انگلستان بوده است. در اروپا برخی معتقدند این فقدان وضوح و بی‌ثباتی را باید به رقابت‌ها و اختلافات گسترده در سپهر سیاسی و اقتصادی انگلستان مرتبط دانست. برخی دیگر اما، هرج‌ومرج و ابهام فعلی انگلستان را در مذاکرات برگزیت، به پیگیری یک راهبرد مشخص از طرف دولت انگلستان ارجاع داده می دهند. در این نگاه، این احتمال داده می شود که انگلستان در یک برنامه بسیار پیچیده در تلاش است که در فضای ابهام موجود، دستور کار اقتصادی خود را در مذاکره با طرف اروپایی پیش ببرد. در این چارچوب به نظر می رسد طرح برگزیتی جدید دولت علاوه بر اجماع داخلی با هدفِ انتقال این پیام به طرف اروپایی روی میز قرار گرفته است که این کشور به دنبال راه‌حل‌های بینابینی و توافق با طرف اروپایی است.

اروپا در مرحله نجات نخست وزیر انگلستان
اتحادیه اروپا با وجود غیر عملی خواندن برخی از مفاد طرح برگزیتی جدید نخست وزیر انگلستان، نشانه هایی از انعطاف در مواجهه با آن را بروز داده است و علاقمند است تا موقعیت خانم مِی را در برابر برگزیتیرها تقویت کند. به عنوان مثال یکی از دیپلمات های اروپایی اخیرا از عبارت " عملیات نجات ترزا" استفاده کرده است. اروپا در خصوص پیشنهاد انگلستان در استفاده از سازوکارهای فن آورانه برای کالاهای عبوری از مرزهای ایرلند شمالی و ایرلند جنوبی منعطف تر شده است. می دانیم که انگلستان نمی تواند بپذیرد که رژیم های قانونی و گمرکی ایرلند شمالی از انگلستان تفکیک شود. در مقابل این کشور، در قالب "طرح چکرز" پیشنهاد نموده است تا تمام خاک انگلستان در یک دوره زمانی مشخص در یک سیستم فن آورانه کنترل گمرکی قرار گیرد. طرف اروپایی و طرف انگلیس همچنین در خصوص هزینه طلاقی معادل حدود 50 میلیارد دلار برای پرداخت در دهه های پیش رو به توافق رسیده اند. اروپا همچنین اعلام آمادگی کرده است تا در دیوان دادگستری اروپا، به ویژه در حوزه مسائل امنیتی، نقش پر رنگ تری به انگلستان اعطاء کند.

جمع بندي
انگلستان حدود 200 روز تا خروج کامل از اتحادیه اروپا و حدود دو ماه تا نهایی کردن توافقنامه خروج فرصت دارد. با این وجود در حالی که نشانه هایی از انعطاف طرف اروپایی مذاکرات خروج در خصوص اصول طرح برگزیتی جدید دولت انگلستان موسوم به "طرح چکرز" نمایان شده است، شکاف در جامعه سیاسی انگلستان و اختلافات شدید درون حزب محافظه کار به صورت قابل ملاحظه ای فزونی یافته است. مسئله ای که حتی در صورت گذار از مرحله پیچیده مذاکرات خروج، بر چشم انداز آینده سیاسی این کشور سایه خواهد افکند. در واقع به نظر می رسد در میان مدت و بلند مدت، اختلافات و رقابت های موجود درون حزب محافظه کار در حوزه مواجهه با پدیده اروپا با شدت و ضعف ادامه خواهد یافت.

==========================

نويسنده: دکتر حسین مفیدی احمدی، پژوهشگر مسائل اروپا.

.