آفریقای جنوبی،فرصتی طلایی برای ورود به بخش عظیمی از بازار سودمند آفریقا

به گزارش سرويس بين الملل خبرگزاري صدا وسيما ،جمهوری آفریقای جنوبی با تولید ناخالص ملی 742.461 میلیارد دلار در سال 2017 میلادی، بودجه سالیانه100 میلیارد دلاری و درآمد سرانه 13591دلار بزرگ ترین و قدرتمندترین کشور قاره آفریقا از نظر اقتصادی و با دارا بودن انبوه منابع معدنی بویژه طلا، الماس، اورانیوم، روتایل و پلاتین یکی از غنی ترین کشورهای جهان به شمار می رود.
آفریقای جنوبی در عین حال یکی از کشورهای صنعتی جهان محسوب گشته و کشاورزی مدرن ، انبوه صنایع سنگین و ساخت ماشین آلات مختلف آن را به یکی از کشورهای منحصربفرد قاره آفریقا مبدل ساخته است . صنایع آفریقای جنوبی طی دو دهه اخیر پیشرفت چشم گیری داشته است و تولیدات راه آهن و واگن قطار ، تجهیزات و ماشین آلات معدنی و نیز تولید سوخت ترکیبی ؛ از عمده ترین بخش های تخصصی برجسته صنایع این کشور در سطح جهان محسوب می شوند . مهم ترین صنایع آفریقای جنوبی عبارتند از: آهن ، فولاد و مواد شیمیایی ، صنایع نفت و گاز ، مونتاژ و ساخت خودرو ، صنایع معدنی ، صنایع نظامی، هلیکوپترسازی ، صنایع ذوب آهن ، صنایع غذایی ، کشتی سازی ، نساجی ، مخابرات ، صنایع پلاستیک سازی ، تولید فسفات و کود شیمیایی ، صنایع الکترونیکی و محصولات مصرفی . صنعت گردشگری آفریقای جنوبی نیز به دلیل وجود جاذبه های توریستی فراوان از شهرت جهانی برخوردار بوده و با درآمد سالانه حدود 3 میلیارد دلاری چهارمین صنعت بزرگ و رو به رشد این کشور محسوب می شود.
آفریقای جنوبی با دارا بودن زیرساخت های بسیار مستحکم اقتصادی و مالی پیشرفته )انرژی، ارتباطات، حمل و نقل، امور مالی و حقوقی و بازار بورس) ؛ ساختار نسبتاً پیشرفته بانکی و مالی و نظام مدرن توزیع موثر کالا ، بسیاری از شاخص های کشورهای توسعه یافته را خصوصا در بخش های اقتصادی تولیدی و صنعتی نیز در خود جای داده است . از این روی در حال حاضر از آفریقای جنوبی به عنوان ابر قدرت قاره آفریقا ، بزرگ ترین اقتصاد این قاره و بازاری نوظهور با درآمد متوسط مبنی بر عرضه فراوان منابع طبیعی یاد می شود . بخش عمده زیرساخت های اقتصادی کشورآفریقای جنوبی متکی بر معدن ، تولید ، خدمات و کشاورزی است. سیاست دولت آفریقای جنوبی نیز از زمان انتقال قدرت به سیاهان همواره بر توسعه سیاست اقتصاد بازار آزاد ، خصوصی سازی و فراهم نمودن شرایط مطلوب سرمایه گذاری داخلی و خارجی متمرکز بوده است . در راستای این سیاست گذاری نوین اقتصادی ، این کشور با اختصاص۳۰درصد از تولید ناخالص داخلی کل قاره آفریقا به خود ، در حال حاضر بزرگ‌ترین تولیدکننده و مصرف کننده انرژی این قاره محسوب می شود.
ایجاد روابط اقتصادی و تجاری هدفمند با قدرت های نوظهور اقتصادی جهان ، تاسیس" اتحادیه ایبسا" (IBSA) ، عضویت در گروه بریکس(BRICS) و عضویت در ده ها سازمان و اتحادیه بین المللی و منطقه ای از دیگر سیاست های این کشور برای توسعه و تحکیم مناسبات اقتصادی با جامعه جهانی است . در مجموع این کشور با داشتن 45 درصد تولیدات معدنی، 40 درصد تولیدات صنعتی، 50 درصد انرژی و 25 درصد تولید ناخالص ملی قاره سیاه، بزرگ ترین و پیشرفته ترین اقتصاد این قاره بشمار می رود .

طرح بحث:
در حال حاضر و خصوصا در عصر پسابرجام و خروج یکجانبه ایالات متحده آمریکا از توافق برجام ، پتانسیل و زمینه همکاری اقتصادی بسیار خوبی بین دو کشور ایران و آفریقای جنوبی وجود داشته و این امر اهمیت توسعه مناسبات طرفین را با توجه به جایگاه و موقعیت منطقه ای هر دو کشور دوچندان می سازد . توسعه مناسبات اقتصادی دو کشور عمدتا در بخش های مختلف صنعتی معدنی مناسب و متناسب با ظرفیت های تجاری ایران وآفریقای جنوبی خصوصا در عرصه های ذیل که دو طرف از پتانسیل خوبی برخوردارند عملیاتی می باشد : مواد شیمیایی، مواد شوینده، مواد غذایی فرآوری شده، تجهیزات الکترونیکی ، فولاد، سازه‌های زیست‌محیطی، تجهیزات تصفیه آب و فاضلاب، تریلرها و مخازن دیزلی، حمل و نقل دریایی، کشتیرانی، شیلات و آبزی پروری ، صنایع پتروشیمی، پلاستیک، صنعت ساختمان و مصالح ساختمان. در این بین صنعت نفت آفریقای جنوبی از نظر واردات نفت خام، گاز و پتروشیمی بازار بسیار خوبی برای صنایع نفتی ایران بشمار رفته و ظرفیت‌های خوبی برای شرکت های دولتی و خصوصی ایرانی در زمینه مشارکت در نفت، پتروشیمی، گاز ، ساخت پالایشگاه ، ساخت واحدهای تولید الکتریسته از نفت و صنایع وابسته در آفریقای جنوبی وجود دارد.
جدای از مناسبات مستقیم اقتصادی طرفین ؛ جمهوری اسلامی ایران به عنوان قدرت منطقه ای شاخص در خاورمیانه با در اختیارداشتن زیرساخت های حمل و نقل ریلی و جاده ای و بنادر مهم تجاری در خلیج فارس می تواند دستیابی آفریقای جنوبی به بازارهای آسیای مرکزی ، قفقاز و روسیه را تسهیل نماید.

پیشینه روابط ایران و آفریقای جنوبی :
علیرغم بعد مسافت بین آفریقای جنوبی و ایران ؛ دو کشور طی حدود 60 سال گذشته همواره از مناسبات خوبی برخوردار بوده اند . تاریخ روابط خارجی ایران و آفریقای جنوبی به دوره پهلوی دوم باز می‌گردد. در آن دوره مناسبات ایران و رژیم نژادپرست آفریقای جنوبی بدلیل گرایش هر دو دولت به سمت غرب و حفظ منافع ایالات متحده آمریکا در بهترین سطح قرار داشت و ایران بزرگ‌ترین تأمین‌کننده نفت این کشور (که در تحریم ظاهری کشورهای غربی بسر می‌برد) بشمار می‌رفت. درمقابل دولت پهلوی مقادیر زیادی اسلحه ، فولاد و اورانیوم از آفریقای جنوبی خریداری می‌کرد و مبادلات تجاری بین دو کشور در اوج رونق خود بود . علاوه بر آن بین ایران و آفریقای جنوبی قراردادهای امنیتی نیز وجود داشت.
اما پس از انقلاب اسلامي ،دولت نوپای ایران به حمایت از سیاه‌پوستان مبارز پرداخت و وزارت امور خارجه از طریق شرکت در اجلاس‌ها و سمینارهای بین‌المللی و برقراری رابطه با گروه‌های مبارز و آزادی‌بخش این کشور احزاب مهم سیاهان از جمله کنگره ملی آفریقا و کنگره پان آفریک را مورد پشتیبانی کامل خود قرار داد. جمهوری اسلامی ایران در سال 1994 پس از انجام انتخابات عمومی و انتخاب آقای ماندلا به عنوان اولین رئیس جمهور سیاه‌پوست در آفریقای جنوبی رسماً روابط خود را با این کشور از سرگرفت. از آن سال تاکنون روابط ایران و آفریقای جنوبی در سطح خوبی تداوم یافته به گونه ای که دو کشور تاکنون دوازده کمیسیون مشترک و بیش از هفتاد موافقت‌نامه و یادداشت تفاهم در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، تجاری، قضائی، فرهنگی، بهداشتی، ورزشی و علمی ، زنان، اجتماعی و ... به امضاء رساندند

نگرش آفریقای جنوبی به روابط اقتصادی جمهوری اسلامی ایران

1-نگاه مثبت دولتمردان آفریقای جنوبی به ایران از زمان تصدی قدرت توسط مبارزان سیاه پوست.

2-ارج نهادن مسئولان عالیرتبه آفریقای جنوبی به اقدامات حمایتی ایران در قبال آزادی خواهان سیاه پوست در دوران مبارزات آزادی بخش علیه سفیدپوستان نژادپرست.

3-اعلام حمایت روسای جمهور آفریقای جنوبی از مواضع انقلابی ایران در برهه های مختلف.

4-استقبال و فراهم آوردن تسهیلات برای حضور شرکت های خصوصی ایرانی در نمایشگاه های تجاری بین المللی ژوهانسبورگ

آسیب شناسی روابط اقتصادی دو طرف
کشور آفریقای جنوبی همواره شریک اقتصادی مهمی برای ایران بوده که سابقه این زیرساخت های مستحکم ارتباطات اقتصادی دو کشور به دوره پهلوی دوم بازمی گردد. در دوره محمدرضا پهلوی، ایران علاوه بر تامین کننده اصلی نفت رژیم نژادپرست آفریقای جنوبی ، همچنين يکي از اصلي ترين خريداران سهام شرکت هاي نفتي آن کشور بود.
اما امروز این سهام ها که ایران هنوز مالکیت آنها را برعهده دارد نیازمند توسعه هرچه بیشتر مناسبات دو کشور در بخش های مختلف سیاسی و اقتصادی است. این وضعیت پس از انقلاب اسلامی نیز علیرغم برخی فراز و نشیب های سیاسی ادامه یافته و توجه به گسترش روابط اقتصادی دو کشور در قالب برگزاری دوازده کمیسیون عالی مشترک اقتصادی بین ایران و آفریقای جنوبی و ده ها موافقت نامه بازرگانی صنعتی در دستور کار تهران قرار داشته است.
این در حالی است که کمیسیون عالی مشترک اقتصادی ایران و آفریقای جنوبی-برخلاف پتانسیل فراوان خود-در دو دهه و نیم اخیر بویژه طی سال های 1382- 1397 بدلیل شدت گرفتن تحریم های بین المللی علیه ایران از پویائی و تحرک خاصی برخوردار نبوده و فعالان اقتصادی ایران تنها 6 صدم درصد از بازار 110 میلیارد دلاری آفریقای جنوبی را بخود اختصاص داده اند.حجم تجارت خارجی دو کشور نیز هرچند تا پیش از تحریم های جهانی سال 1391 در حدود 50 تا 55 میلیون دلار بود ، طی سال های 1391 تا 1394 به 40 میلیون دلار کاهش یافت . هم اکنون رقم مبادلات تجاری دو کشور در حدود 72 میلیون دلار است با این حال مطابق برنامه ریزی های صورت گرفته و در صورت مدیریت تحریم های یکجانبه فعلی ایالات متحده آمریکا علیه ایران ، قرار است حجم مناسبات بازرگانی دو کشور تا سال 2022 به 2 میلیارد دلار افزایش یابد .

فرصت ها

1-دعوت دولت آفریقای جنوبی از شرکت های دولتی و خصوصی ایرانی جهت همکاری های دوجانبه در حوزه صادرات فرآورده‌های نفتی، قیر و خدمات فنی – مهندسی با هدف توسعه زیرساخت‌های اقتصادی خود(در دوره پسابرجام)

2-اتخاذ سیاست های تشویقی جدید توسط دولت آفریقای جنوبی با هدف جلب و جذب سرمایه های خارجی.

3-تصویب قانون بخشودگی مالیاتی توسط دولت آفریقای جنوبی برای فعالان اقتصادی در پروژه‌های بزرگ با سرمایه گذاری بیشتر از 200 میلیون دلار.

4-معافیت 30 درصدی در زمینه عوارض گمرکی برای سرمایه گذاران خارجی در دولت آفریقای جنوبی به ویژه در بخش خدمات فنی مهندسی

5- امکان صدور محصولات تولیدی سرمایه گذاران خارجی در کشور آفریقای جنوبی به دیگر کشورهای عضو جامعه توسعه اقتصادی جنوب آفریقا بدون پرداخت عوارض گمرکی

6-تصویب قانون حمایت 100 درصدی از سرمایه گذاران خارجی و عدم اجازه دولت آفریقای جنوبی به شرکت های داخلی این کشور در خصوص ایجاد اختلال در امور سرمایه گذاران خارجی

7-نیاز کشور آفریقای جنوبی به همکاری با شرکت های تخصصی در حوزه لوله های پلیمری، انتقال آب و جلوگیری از هدر رفت آب – با توجه به مشکلات شدید ناشی از کمبود آب در این کشور - و پتانسیل بالای شرکت های دولتی و خصوصی ایران در این عرصه ها

تهدیدها:
1-سرمایه گذاری ده ها میلیارد دلاری عربستان سعودی در کشور آفریقای جنوبی و تلاش برای جایگزین نمودن نفت وارداتی آفریقای جنوبی از ایران با نفت وارداتی از عربستان

2-وجود لایه های پنهان لابی اسرائیل در آفریقای جنوبی و کارشکنی های این لابی پنهان علیه توسعه مناسبات ایران و آفریقای جنوبی

3-اعمال فشار محسوس و نامحسوس ایالات متحده آمریکا علیه دولت آفریقای جنوبی مبنی بر کاهش سطح روابط اقتصادی با ایران.

4-وجود مشکلات برجای مانده از دوران آپارتاید در خصوص توزیع ناهماهنگ ثروت و درآمد در جامعه و نیز تقسیم نامتعادل فرصت های شغلی جامعه به دو بخش نامتوازن .

5-بالا بودن میزان جرم و جنایت و ناامنی در جامعه آفريقاي جنوبي و انتشار بین المللی آن که باعث شکل گیری تصویری نادرست از این کشور در ابعاد جهانی می شود .

6-درصد بالای ابتلاء به بیماری ایدز در کشور آفریقای جنوبی ( طبق آمار غیر رسمی نزدیک به 20 درصد از مردم این کشور مبتلا به ویروس ایدز می باشند) و تاثیر نامطلوب این امر بر تجار و بازرگانان خارجی

7-لزوم رعایت قانون "تقویت اقتصادی سیاهان" که مستلزم اعطاء امتیازات ویژه به سیاهان آفریقای جنوبی از طرف شرکت های خارجی می باشد.

8-عدم تمایل سفیدپوستان ساکن آفریقای جنوبی در همکاری با شرکت ها و موسسات دولتی و خصوصی ایرانی بدلیل تعلقات خاطر آنها به ایالات متحده آمریکا و کشورهای غربی

نقاط قوت :
با اين وجود آفریقای جنوبی در معادلات سیاسی و اقتصادی جهان ، عضویت در گروه کشورهای بریکس، جای گرفتن در لیست اقتصادهای بزرگ و نوظهور جهان معاصر ، موقعیت استراتژیک این کشور به عنوان دروازه ورود به بخش بزرگی از بازارهای آفریقا ، دارا بودن بخش‌های اقتصادی مالی پیشرفته ، زیربنای لجستیکی مدرن برای توزیع موثر کالا، جای گرفتن در فهرست کشورهای هدف ایران و مهم ترین از همه اینکه آفریقای جنوبی می تواند به عنوان هاب صادرات کالاهای ایرانی درنظر گرفته شده و شرکت‌های دولتی و بخش خصوصی ایرانی از طریق آفریقای جنوبی قابلیت دسترسی به بازارهای کشورهای هم‌جوار را خواهند داشت.
از سوي ديگر از طریق آفریقای جنوبی روابط اقتصادی قابل ملاحظه ای با دیگر کشورهای منطقه جنوب آفریقا منجمله بتسوانا ، زیمبابوه ، لسوتو ، سوازیلند و ... برقرار کرده است .
البته چین در حال حاضر با گردش مالی 220 میلیارد دلاری در کل قاره آفریقا دارای بیشترین حجم مناسبات اقتصادی با تمام کشورهای این قاره است.

نقاط ضعف:
1-ضعف بازاریابی و ناشناخته بودن نسبی ظرفیت‌ها و توانمندی‌های صنعتی ایران برای تجار آفریقای جنوبی

2-وجود مشکلات بانکی و عدم اتخاذ تدابیری برای رفع این تضییقات توسط کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور

3-وجود مشکلات ناشی از حمل‌ و نقل دریائی بین دو کشور به دلیل مسیر طولانی

4-وجود مشکلات ناشی از بیمه کشتی های ویژه حمل‌ ونقل کالا بین دو کشور

5-عدم وجود پرواز مستقیم بین دو کشور

6-وابستگی شدید اقتصاد آفریقای جنوبی به آمریکا و تبعیت الزامی از سیاست های تحریمی ترامپ علیه ایران.

7-عدم حمایت بانک توسعه صادرات و نهادهای مالی دولتی از صادرکنندگان بخش خصوصی

8-وجود مقررات دست و پاگیر داخلی در خصوص صادرات کالاها و خدمات به آفریقای جنوبی
فساد گسترده اداری در آفریقای جنوبی و مشکلات ناشی از ترخیص کالاهای صادراتی از گمرکات این کشور

راهکارهای حضور موفق اقتصادی ایران در آفریقای جنوبی :

1-ترسیم نقشه راه عملیاتی توسعه روابط اقتصادی کوتاه مدت ، میان مدت و بلندمدت ایران و آفریقای جنوبی مطابق با واقعیات موجود

2-عملیاتی ساختن طرح راهبردی کلان خرید بخشی از سهام پالایشگاه‎های موجود آفریقای جنوبی با هدف تضمین صادرات دراز‌مدت نفت ایران

3-تدوین برنامه عملیاتی هدفمند جهت مشارکت فعال در بازار مستعد آفریقای جنوبی و ورود به بازار جامعه اقتصادی شرق و جنوب آفریقا (کمیسا) با جمعیتی بالغ بر 350 میلیون نفر با هدایت راهبردی مدیران دولتی و
سفارت خانه های ایران در منطقه جنوب آفریقا.

4-تاسیس شعب بانک های ایرانی در ژوهانسبورگ و پرتوریا با هدف تسهیل در نقل و انتقالات مالی دو کشور با درنظر گرفتن مشکلات فعلی ناشی از خروج یکجانبه آمریکا از برجام

5-برنامه ریزی جامع و تهیه نقشه جامع ساخت پالایشگاه و کارخانه های تولید محصولات پتروشیمی در آفریقای جنوبی توسط شرکت های تخصصی داخلی

6-توسعه همکاری های تخصصی دو کشور در زمینه نفت و پتروشیمی بویژه در جهت عملیاتی کردن فازهای میدان گازی پارس جنوبی در دوره پسابرجام.

7-عملیاتی نمودن موضوع تضمین اعتبارات صادراتی از سوی بانک های تجاری دو کشور خصوصا عملیات کارگزاری بانک های ایران با 4 بانک اصلی آفریقای جنوبی

8-تدوین برنامه مشخص برای اجرائی ساختن اعتبارات تخصیص داده شده توسط صندوق ضمانت صادرات ایران جهت سرمایه گذاری در آفریقای جنوبی

9-بررسی راه های عملیاتی برنامه استراتژیک توسعه حجم مبادلات تجاری ایران وآفریقای جنوبی به یک میلیارد دلار تا سال۲۰۲۲

10-برنامه ریزی در زمینه برقرار نمودن پرواز خطوط هوایی داخلی به ژوهانسبورگ

11-تاسیس خطوط منظم و مستمر دریائی بین دو کشور

12-انجام پروژه های پژوهشی در خصوص معرفی ساختار اقتصادی، صنعتی، نظام مالی و بانکی و جایگاه منطقه ای آفریقای جنوبی به بخش خصوصی بر اساس جدیدترین اطلاعات موجود

13-نهائی ساختن مذاکرات طرفین در خصوص اعزام نیروی انسانی متخصص ایرانی به آفریقای جنوبی در زمینه های فنی مهندسی ، کشاورزی ، پزشکی و آموزشی.
===================================
نويسنده: امیربهرام عرب احمدی،کارشناس ارشد مسائل آفريقا و مدير گروه مطالعات

مرکز آفريقا- دانشگاه تهران .
.