گردشگری سلامت بعد از انقلاب چه روندی را طی کرده است؟

چکیده نشست پژوهشی:

-توريسم پزشکي امروزه از مهمترين شاخص­هاي صنعت توريسم و داراي منافع اقتصادي – اجتماعي بالا محسوب مي­شود.

-توريسم پزشکي به معني مسافرت بيماران به ساير کشورها براي استفاده از سرويس­ هاي درماني ارزان­تر از کشورشان است.

-گردشگري سلامت در دنيا به رم و يونان باستان برمي­ گردد.

-شايد گردشگري سلامت اولين بار به خاطر تفاوت قيمت­ ها بود.

-گردشگری سلامت در ایران به سال 82 باز می‌گردد که برای اولین بار توریسم درمانی در گردشگری ایران از سوی وزارت بهداشت مورد توجه قرار گرفت.

-گردشگران سلامت بیشتر از کشور‌های جمهوری آذربایجان، عراق، ترکمنستان، افغانستان، کویت، سوریه، لبنان، بحرین و ترکیه هستند.

- ایران طی یک دهه‌ی گذشته پیشرفتی۲۰ تا ۲۵ درصدی در حوزه‌ی گردشگری سلامت داشته است.

پژوهش خبری صدا وسیما:امروزه گردشگري سلامت از رو به رشدترين بخش­ هاي صنعت گردشگري در جهان است و به صورت يكي از صنايع جذاب در زمينه هاي اقتصادي، اشتغال زايي، معرفي فرهنگ­ ها و حتي ايجاد منافع سياسي براي كشورها مطرح است. افزایش تمایل مصرف کنندگان به شیوه‌ی زندگی سالم‌تر، منجر به تغییری در راستای درمان بیماری‌ها و بهبود اختلال‌ها از طریق روش‌های طبیعی شده است. بنابراین، صنعت گردشگری سلامت و تندرستی در سراسر جهان سرعت رشد روز افزونی دارد و این موجب پویا شدن کشورها در اين زمينه شده­ است. در اين راستا علاوه بر توسعه زيرساخت­ هاي مراکز درماني براي جذب بيماران کشورهاي ديگر، به توسعه و زيرسازي مراکز گردشگري منطقه همت گمارده­ اند. در اين راستا در نشست تخصصي که با حضور دکتر سعيد هاشم­ زاده، رئیس اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت در محل اداره پژوهش­ هاي خبري معاونت سياسي برگزار شد که گزارش آن در ادامه می آید.

تعريف گردشگري سلامت از نظر سازمان بهداشت جهاني و سازمان جهاني گردشگري

دکتر سعيد هاشم­زاده، رئیس اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت: توريسم پزشکي امروزه از مهمترين شاخص ­هاي صنعت توريسم و داراي منافع اقتصادي – اجتماعي بالا محسوب مي­شود و به معني مسافرت بيماران به ساير کشورها براي استفاده از سرويس ­هاي درماني ارزان­تر از کشورشان است.

سازمان بهداشت جهاني و سازمان جهاني گردشگري، گردشگري سلامت را اينگونه تعریف می‌کنند: استفاده از خدماتی که به بهبود یا افزایش سلامتی و افزایش روحیه فرد (با استفاده از لجن، نمک و آب‌های معدنی، آب و هوا یا مداخلات پزشکی) منجر می‌شود و در مکانی خارج از محل سکونت فرد که بیش از ۲۴ ساعت و کمتر از يکسال به طول ‌انجامد. 

تاریخچه گردشگري سلامت در جهان و ایران

دکتر سعيد هاشم ­زاده، رئیس اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت: در دنيا گردشگري سلامت به رم و يونان باستان برمي­ گردد، زماني که مردم مهاجرت مي­ کردند براي اينکه شفا و درمان خودشان را از يک الهه يا کوه يا از يک رود درخواست کنند؛ محل زندگي­شان را ترک مي­کردند و به يک ناحيه ديگر مي­ رفتند؛ در حقيقت اينجا شروع توريسم سلامت (Medical Tourism) است.

رشد سريع گردشگري پزشكي كشورهاي توسعه يافته را بر آن كرده است تا سهم خود را از اين بازار به هر نحو ممكن طلب كنند. اقدامات كشورهاي توسعه يافته براي استفاده از بازار گردشگري پزشكي با وقوف به اين مطلب صورت مي­ گيرد كه تغيير مجدد روند گردشگري پزشكي و تبديل شدن دوباره اين كشورها به عنوان مقاصد مناسب گردشگري پزشكي امري دور از انتظار است. شايد گردشگري سلامت اولين بار به خاطر تفاوت قيمت­ ها بود، البته در کشور خودمان پيش از انقلاب خيلي از مردم براي اينکه خدمت درماني دريافت کنند، کشور را به مقصد اروپا يا امريکا ترک مي­ کردند حتي در دهه شصت هم اين اتفاق تکرار شد و مردم براي دريافت خدمات پزشکي ناگزير شدند به کشورهاي ديگر براي درمان بروند.

گردشگری سلامت پس از انقلاب در ایران

دکتر سعيد هاشم­ زاده، رئیس اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت: بتدريج  که به دهه هفتاد وارد شديم و تا آخر اين دهه؛ روند معکوس شد يعني بيماران کشورهاي منطقه براي درمان به کشور ما مي ­آمدند. البته ما قبل از آن هم مقصد بوديم در سال­هاي قبل از انقلاب و دورتر از آن، در مقايسه با کشورهاي منطقه؛ بيمارستان­ها و مراکز درماني ما به صورت نسبي مجهزتر و بروزتر بودند. مثلا بيمارستان­هاي شيراز و دانشگاه علوم پزشکي شيراز از زمان­هاي خيلي دور شايد چند سال پس از تاسيس و حتي به اندازه دانشگاه علوم پزشکي تهران مورد توجه مردم بوده و مردم کشورهاي منطقه مثلا عمان چشم­ پزشک­ هاي شيرازي را به اسم مي­ شناسند؛ به عنوان مثال زنده ياد دکتر خدادوست ايشان کاملا براي مردم کشور عمان شناخته شده بودند؛ هم خودشان را و هم بيمارستان شان را. آنها به اين مراکز درماني حتي پيش از انقلاب مراجعه مي­کردند.

 گردشگری سلامت در کشورمان در سال 82  به اوج خودش رسید که برای اولین بار توریسم درمانی در گردشگری ایران از سوی وزارت بهداشت مورد توجه قرار گرفت. البته وزارت بهداشت بیشتر با هدف اشتغالزایی برای دانش‌آموختگان پزشكی به این مبحث پرداخت و نه رونق توریسم درمانی. اما کم کم از سال 83 و درست پس از ادغام سازمان میراث فرهنگی و سازمان‌ ایرانگردی و جهانگردی توریسم درمانی به صورت مستقل در ایران ایجاد و مورد توجه بیشتری قرار گرفت. ارزان بودن قیمت تمام شده درمان به گونه ­ای که در اکثر مواقع هزینه درمان در ایران نسبت به اروپا 10 به 1 است، کیفیت بالای تجهیزات پزشکی و همچنین حاذق بودن پزشکان از جمله عوامل مهم جذب بیماران خارجی به سمت بهداشت و درمان ایران است.

گردشگري سلامت يك فرصت

دکتر سعيد هاشم­زاده، رئیس اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت: گردشگري سلامت فرصت است زمانی كه بدانيم طبق آمارهاي سازمان جهاني گردشگري به ازاي جذب هر 7 گردشگر خارجي يك شغل در هر كشور ايجاد مي‌شود كه اين عدد براي گردشگري سلامت به ازاي هر 4 نفر يك شغل است. طبق برنامه مدون سازمان توسعه تجارت كشور و سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري در افق 1400ايران بايد بتواند هر سال 550هزار نفر گردشگر سلامت در داخل كشور جذب كند كه در اين صورت بيش از 137هزار شغل در كشور از اين راه ايجاد خواهد شد و درآمد كشور از جذب گردشگران سلامت به بيش از يك ميليارد دلار خواهد رسيد.

گردشگران سلامت بیشتر از کشور‌های جمهوری آذربایجان، عراق، ترکمنستان، افغانستان، کویت، سوریه، لبنان، بحرین و ترکیه هستند و ایران طی یک دهه‌ی گذشته پیشرفتی۲۰ تا ۲۵ درصدی در حوزه‌ی گردشگری سلامت داشته است.

چالش­ هاي توسعه گردشگري سلامت

دکتر سعيد هاشم­زاده، رئیس اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت: اگرچه گردشگري پزشکي در ايران از قابليت ­هاي فراواني برخوردار است؛ اما در عين حال با چالش ­هاي متعددي در اين حوزه مواجه است. (که مي ­شود) با توجه به مشخص شدن نقاط قوت و نقاط قابل ارتقا، ايران مي­تواند با سرمايه­گذاري هرچه بيشتر روي نقاط قوت خود و معرفي آنها به عنوان توانمندي ­هاي منحصربه فرد خود در ارايه خدمات، نقش خويش را در اين بازار پر رنگ­تر نمايد. در زمينه نقاط قابل اصلاح نيز مي­ توان برحسب مورد از طريق تدوين برنامه­ هاي جامع، بازاريابي و اصلاح برخي از فرآيندها نتيجه مورد نظر را حاصل نمود. با توجه به مشخص شدن نقاط قوت و ضعف، اين بيمارستان­ها مي­ توانند از مدل تجزيه و تحليل نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهديد (SWOT ) كه در صنعت گردشگري سلامت برخي از كشورها از آن استفاده مي­ شود، بهره ببرند.[1] تبلیغات مناسبی برای شناسایی توانمندی‌های پزشکی و گردشگری ایران در خارج صورت نگرفته است و رسانه‌های دولتی و سفارت‌خانه‌ها در این زمینه نقشی موثر دارند.

چشم اندازه گردشگری سلامت بر اساس سند تا سال 1404

طبق سند چشم­ انداز بيست ساله، "ايران بايد در زمينه گردشگري سلامت در منطقه اول باشد". بر آن اساس، ايران بايد به مرکز رفع نيازهاي سلامت و درماني منطقه تبديل شده و تا سال ۱۴۰۴ به تعداد ۲۰ ميليون گردشگر بين ­المللي ورودي و به تبع آن، ۱۵ ميليارد درآمد ارزي دست يابد. در واقع هدف از اين تلاش­ ها، سهيم شدن ايران در بازارهاي جهاني و معرفي ايران به عنوان مرکز و قطب درماني منطقه، به منظور پيشرفت و سودآوري است. طبق آمارهاي ميراث فرهنگي در سال ۲۰۰۷ ،۲۰ هزار گردشگر سلامت از خاورميانه و کشورهاي حاشيه خليج وارد ايران شدند و ۱۲ % کل درآمد صنعت گردشگري از بخش درماني به دست آمده است. در سال 2016 اين رقم به 150 هزار توريست افزايش يافته، که از همين محل در آمد ما 500 ميليون دلار درآمد بدست آورديم و در سال 2017 تعداد توريست سلامت به رقم 270 تا 300 هزار نفر رسيده و درآمدي حدود يک ميليارد و 200 ميليون دلار؛ يعني تقريبا در هر دو حوزه هم به لحاظ تعداد و هم به لحاظ درآمد 2 برابر شده است.

چشم ­انداز افزايش توريست سلامت و کسب درآمد در اين حوزه

دکتر سعيد هاشم ­زاده، رئیس اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت: بر اساس درآمدهاي سرانه کشور ما توان افزايش بين 5 تا 7 برابر شدن تعداد توريست و رقم درآمدي را دارد؛ يعني درآمدمان حدود حداقل 10 ميليارد دلار برسد، و از نظر تعداد هم مي­تواند تا حداقل 5 برابر برسد چون اين 300 هزار نفر خدمات بستري نگرفتند؛ خدمات سرپايي مي­ گيرند بويژه در بخش خصوصي مي ­توان اين رقم را افزايش داد. با اين حال هنوز آمار دقيقي از بيماران درمان شده يا تحت درمان وجود ندارد، زيرا در ايران هيچ مرجعي مسئول ثبت و حفظ گزارشات مربوط به گردشگران سلامت نيست. در اداره گردشگري سلامت وزارت بهداشت نقشه راهي تهيه کرديم و از طرف ديگر بيمارستان­ها را ارزيابي مي ­کنيم که با معيارهاي جديد بتوان گواهينامه پذيرش بيماران خارجي به آنها داد.

رقيبان جدي ما در منطقه غرب آسيا سه کشور هند و ترکيه و اردن هستند که بايد مراقب رقيبان هم باشيم. بايد ببينيم آنها در اين حوزه چه پيشرفت ­هايي کردند و چگونه خودشان را معرفي کردند، چگونه بازاريابي مي­ کنند؛ ما هم همان گام را برداريم؛ ما بايد از تجربيات اين کشورها استفاده کنيم و مسيري که آنها طي کردند و اگر خطايي کردند، ما ديگر آن راه ها را نرويم و فقط مسير پيشرفت را طي کنيم.

رسيدن به اهداف سند چشم­ انداز شايد کمي سخت باشد مخصوصا جذب 2 ميليون گردشگر در سال 2025 ميلادي، اما با برنامه ­ريزي ­هاي دقيق و تلاش مستمر و هماهنگي بين وزارتخانه ­ها و نهادهاي مربوط مي­توان تا سال 1404 به این اهداف رسيد.

راهکارهاي رسانه ­اي در توسعه گردشگري سلامت

-ساخت کلیپ­ هایی با هدف معرفي مراکز درماني مجهز به لوازم و تجهيزات پزشکي با نگاه ملي؛ از جمله پت اسکن، راديولوژي، سي تي اسکن، راديوتراپي ... .

نمایش کلیپ های فوق با زبان ­هاي بین المللی در شبکه­ هاي برون مرزي ایران (پرس تي وي، آي فيلم و ....). با هدف معرفي مراکز درماني مجهز به لوازم و تجهيزات پزشکي کشورمان به خارجی ها.

- معرفي مراکز درماني در صفحه­ هاي مجازي مختص صداوسيما با لهجه (عراقي براي کشورهاي عربي منطقه يا فارسي دري براي پخش در کشورهاي تاجيکستان، ازبکستان و...).

-معرفي مراکز درماني و تجهيزات پزشکي پيشرفته در زمينه چشم­ پزشکي، قلب، مغز و ساقه مغز، تشخيص سرطان در مراحل اوليه به کشورهاي منطقه و معرفي توانمندي­ هاي پزشکي به کشورهاي منطقه (معرفي ايران از سوي عمان به عنوان هشتمين مقصد گردشگري) به صورت زيرنويس  با زبان هاب مختلف در شبکه ­هاي برون مرزي.

سخن آخر

توريسم سلامت درصورت ارائه خدمات درماني بهينه و با كيفيت براي بيماراني كه از كشورهاي مختلف براي درمان به كشور سفر مي‌كنند قطعا براي ايران با دستاوردهاي بزرگ در زمينه پزشكي يك فرصت است اما بدون ترديد اگر زير ساخت‌هاي لازم براي اين مهم فراهم نباشد اين فرصت به يك تهديد تبديل خواهد شد. توريسم سلامت، بيمارستان‌هاي مجهز با امكانات خاص و تجهيزات پزشكي قابل‌ قبول مي‌خواهد و مهم‌تر از آن كادر درماني خاص و آموزش ديده؛ كادري كه با فرهنگ و زبان بيمار خارجي آشنا باشد.

گردشگری سلامت در ایران با وجود کیفیت بالای خدمات درمانی و قیمت ارزان، به علت نبود تبلیغات مناسب، هنوز جایگاه خود را در بازار نیافته است و گام‌های نخست را طی می‌کند. ایران از نظر جاذبه‌های گردشگری طبیعی جزو ۱۰ کشور برتر جهان است اما از بازار توریسم و گردشگری سهم شاخصی نبرده است.

با توجه به قابليت­ ها و پتانسيل ­هاي موجود، در جهت گردشگري در ايران بايد توجه جدي و بنيادي­ تري به گردشگري سلامت و توريسم درماني داشته باشيم و از طريق سرمايه­ گذاري بيشتر و موْثرتر و دنبال نمودن برنامه ­هاي بلندمدت و جامع در اين زمينه راه توسعه جهانگردي و گردشگري را هموار ساخته و بتوانيم به سهمي قابل توجهی در اين زمينه دست يابيم.

پژوهش خبری // مریم عابدی

------------------------

[1] . "وضعيت گردشگري سلامت در ايران فرصت يا تهديد"؛ مجله طب نظامي؛ دوره ۱۴شماره۲، تابستان ۱۳۹۱، صفحات ۷۵ -۶۹