انگلیس و سیاست «آسیامحوری»

به گزارش سرويس بين الملل خبرگزاري صدا و سيما،یکی از سیاست های خارجی باراک اوباما، رئیس جمهور پیشین آمریکا «آسیا محوری» بود. حال به نظر می­‌رسد انگلیسی نگران از آینده تجاری کشورش در دوران پسابرگزیت نیز به اهمیت کشورهای شرق و جنوب شرق آسیا و اقیانوسیه پی برده است و به دنبال گسترش روابط خود با آن­هاست.

انگلیس در ژانویه 2018 از تمایلش برای پیوستن به پیمان تجاری اقیانوس آرام خبر داد. شینزو آبه، نخست وزیر ژاپن نیز از این موضوع استقبال و انگلیس را کشوری قدرتمند در عرصه بین­ الملل توصیف کرد. البته حضور انگلیس در این منطقه قدمتی دیرینه دارد و حال این کشور قصد دارد بار دیگر به این منطقه بازگردد و اتحادها و مناسبات قدیمی خود را احیا کند.

اهمیت کشورهای شرق آسیا و اقیانوسیه

اهمیت منطقه شرق آسیا و اقیانوسیه به ویژه در سال­های اخیر بر هیچکس پوشیده نیست. این اهمیت از زوایای مختلف قابل بررسی است.

1. نخستین اهمیت آن، جایگاه اقتصادی کشورهای این منطقه در دنیاست. هند و چین در گروه بریکس (اقتصادهای نوظهور) عضو هستند و تولید ناخالص داخلی­شان در مجموع بیش از 14 تریلیون دلار است یعنی 17 درصد از اقتصاد جهان را در اختیار دارند. تولید ناخالص داخلی ژاپن نیز بیش از 4 . 4 تریلیون دلار است و به تنهایی 5 درصد از اقتصاد جهان را در اختیار دارد. این ارقام زمانی بیشتر قابل توجه می شود که آن­ها را با سایر کشورها مقایسه کنیم. به عنوان مثال تنها 10 درصد از بازار جهان در اختیار آلمان، انگلیس و فرانسه به عنوان سه قدرت اصلی اروپا روی هم است.

این منطقه همچنین به در حال تبدیل شدن به مرکز «سرمایه­ گذاری مستقیم خارجی» (FDI) هم در بخش جذب سرمایه­ گذار خارجی و هم در بخش خروجی (سرمایه گذاری) است. سنگاپور و هنگ کنگ دو قطب مهم آسیا در این بخش هستند.

72 درصد از مجموع سرمایه­گذاری­های خارجی در منطقه آسیا-اقیانوسیه در سال­های 2005 تا 2015 در هنگ­ کنگ، چین، سنگاپور و استرالیا انجام شده است. (بیزنس میرر, 2016)

سرانه تولید ناخالص داخلی جهانی 2017

2. از سوی دیگر بسیاری از شهرهای مهم این منطقه در مسیر تجاری یک جاده، یک کمربند (جاده ابریشم جدید) حضور دارند که این موضوع راه برای تسهیل تجارت­های بین­ المللی می­ گشاید. چین، هند، اندونزی و مالزی از جمله مهمترین کشورهای منطقه آسیا- اقیانوسیه اند که بر سر راه این مسیر قرار گرفته اند.

مسیر یک جاده یک کمربند

3. دسترسی به آب­های آزاد نیز از دیگر ویژگی­های مهم این منطقه است که بر تجارت و موضوعات نظامی و دفاعی تاثیر می­ گذارد. این موضوع به ویژه در بخش دریای چین جنوبی در اقیانوس آرام دیده می شود. این منطقه که مساحتی حدود سه و نیم میلیون کیلومتر مربع از سنگاپور تا تایوان را در بر می‌گیرد، به محل مناقشه جدی میان همسایگان آسیایی تبدیل شده است. چین، برونئی، ویتنام، فیلیپین، مالزی و تایوان درباره این منطقه ادعای مالکیت دارند. علت اصلی اهمیت بالای این منطقه، قرار گرفتن آن در شاهراه ارتباطی است. سالانه بیش از 5 تریلیون دلار کالا از این منطقه مبادله می شود و حدود یک سوم از مجموع ترافیک دریایی جهان برای این شاهراه است. همچنین گفته می شود که احتمالا در این منطقه ذخایر گسترده نفت و گاز قرار دارد.

آمریکا، چین و تقریبا همه کشورهای منطقه در دریای چین جنوبی حضور نظامی دارند. می توان گفت این منطقه نظامی ترین نقطه دنیاست. آمریکا می گوید این دریا جزء آب های بین المللی است و باید براساس کنوانسیون ملل متحد در مورد حقوق دریاها در آن رفتار شود اما چین این ادعا را قبول ندارد و بارها گفته است که چین از لحاظ تاریخی بر این دریا مالکیت دارد و حقوق آن نیز باید به رسمیت شناخته شود.

حضور نظامی کشورهای منطقه آسیا – اقیانوسیه در دریای چین جنوبی

حضور نظامی آمریکا در منطقه آسیا - اقیانوسیه

تاریخچه روابط انگلیس و کشورهای شرق آسیا و اقیانوسیه

حضور انگلیس در منطقه آسیا-اقیانوسیه به بیش از 4 قرن قبل برمی­گردد. انگلیس نخستین بار در سال 1596 یافتن مسیر تجاری میان انگلیس و چین را آغاز کرد و در سال 1637 بلاخره با استفاده از کشتی­های نظامی وارد بندر ماکائو شد و در سال های بعد، راه برای تجارت میان دو کشور باز شد. (Dodge, 1976)

انگلیس همچنین سابقه استعمارگری هم در این منطقه دارد. هند، شبه جزیره مالایا (بخش‌هایی از کشورهای کنونی مالزی، میانمار و تایلند)، سنگاپور  و هنگ­کنگ از جمله مستعمره ­های انگلیس در منطقه بودند.

هم اکنون نیز شماری از کشورهای این منطقه همچون هند، مالزی، سنگاپور، استرالیا و نیوزلند عضو سازمان کشورهای همسود (مشترک المنافع) به رهبری ملکه الیزابت دوم، ملکه انگلیس هستند.

انگلیس همچنین در تمامی کشورهای «انجمن ملل آسیای جنوب شرقی» موسوم به آ سه آن سفارت دارد. این کشور  به تازگی شمار کارمندان خود را در سفارت­هایش در منطقه آسیا-اقیانوسیه به ویژه چین افزایش داده است.

این کشور همچنین همکاری­های نزدیکی در زمینه دفاعی و امنیتی با کشورهای منطقه دارد. به عنوان مثال انگلیس به همراه نیولند، سنگاپور، استرالیا و مالزی که همگی در منطقه آسیا-اقیانوسیه قرار دارند، در توافق دفاعي موفقيت آميز پنج قدرت (FPDA) عضو هستند. انگلیس همچنین از سال 1963 در برونئی نیروی نظامی مستقر کرده است که این تنها پایگاه نظامی انگلیس در خاور دور است.

ناوگان دریایی انگلیس با همتایان خود در آمریکا، چین و ژاپن همکاری می کند. دیوید کامرون، نخست وزیر وقت انگلیس در سال 2014 در سفر شینزو آبه، نخست وزیر ژاپن گفته بود که انگلیس به دنبال تعمیق همکاری های امنیتی و دفاعی با ژاپن است. (ژاپن تایمز, 2014)

البته با وجود روابط سیاسی گسترده میان انگلیس و کشورهای منطقه، روابط تجاری آن ها در سطح متوسطی است. انگلیس با برخی کشورهای منطقه همچون هند، مالزی و سنگاپور در سطح بالایی است اما در برخی کشورها حضور بسیار کمرنگی دارد. به عنوان مثال، مبادلات تجاری این کشور با ویتنام حدود 5 میلیارد دلار یعنی کمتر از نیمی از مبادلات تجاری ویتنام با آلمان است.

شمار کمی از کشورهای آسیایی، انگلیس را شریک تجاری مهمی برای خود می دانند.

آینده روابط انگلیس و کشورهای شرق آسیا و اقیانوسیه در دوران پسابرگزیت

ترزا می، نخست وزیر انگلیس در 17 ژانویه 2017 در سخنرانی خود درباره جزئیات آینده روابط انگلیس با اتحادیه اروپا و سایر کشورهای دنیا در دوران پسابرگزیت صحبت کرد و گفت که رای مردم برای خروج انگلیس از اتحادیه اروپا، فرصتی برای تحقق «انگلیسی جهانی» است. بنابر اعلام دولت انگلیس، انگلیسی جهانی به معنای «سرمایه گذاری مجدد» بر روابط و نشان دادن نگاه باز و رو به بیرون این کشور در سطح یک بازیگر جهانی است. (بریتانیای جهانی, 2018)

پارلمان این کشور نیز با انتشار سندی درباره آینده روابط انگلیس با هند – آرام تاکید کرد که انگلیس به دنبال گسترش روابط خود با کشورهای این منطقه است. در این سند آمده است که انگلیس و چین روابط بسیار گسترده سیاسی و تجاری با یکدیگر دارند اما همچنان در مواردی همچون ارزش های حقوق بشری و دریای چین جنوبی اختلاف نظر وجود دارد. در ادامه درباره مناسبات با هند، استرالیا، نیوزلند و کشورهای جنوب شرق آسیا صحبت شده است. بریتانیا گفت که حتی پس از برگزیت هم روابط خود را با بنیاد آسیا – اروپا (آسم) حفظ خواهد کرد. (بریتانیای جهانی, 2018)

البته لازم به ذکر است که برخی سیاستمداران سرشناس انگلیسی همچون تونی بلر نخست وزیر سابق، ویلیام هیگ، وزیر امور خارجه سابق و نیک کلگ، معاون نخست وزیر سابق معتقدند که این طرح تنها جنبه شعار دارد و برگزیت به شدت نفوذ و تاثیرگذاری انگلیس را کاهش خوهد داد.

از جنبه برنامه های اجرایی انگلیس برای گسترش مناسبات خود با کشورهای منطقه نیز می توان به موارد زیر اشاره کرد:

ترزا می در سفر خود به ژاپن در سال 2017 درباره اهمیت منطقه آسیا-اقیانوسیه برای انگلیس از لحاظ تجاری و امنیتی صحبت کرد. آن­ها درباره مناسبات میان دو کشور در دوران پسابرگزیت گفتگو کردند و ترزا می نیز متعهد شد که آسیبی به تجارت­های­شان وارد نشود.

انگلیس همچنین بارها از پیوستن ژاپن و هند به جمع اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد حمایت کرده است. ویلیام هیگ، وزیر امور خارجه وقت انگلیس در سال 2012 بر این موضوع تاکید کرد. مارک لیال گرانت، نماینده دائم انگلیس در شورای امنیت نیز در سخنرانی در مجمع عمومی سازمان ملل در سال 2014 از عضویت دائم هند، ژاپن، برزیل، آلمان و یک نماینده از قاره آفریقا حمایت می­کند. بار دیگر در بیانیه نهایی نشست مشترک وزرای امور خارجه و دفاع انگلیس و ژاپن بر حمایت انگلیس از عضویت دائمی ژاپن در این شورا تاکید شد.

از سوی دیگر قرار است ناو هواپیمابر ملکه الیزابت، بزرگترین کشتی جنگی ساخته شده در انگلیس وارد اقیانوس آرام شود. (مجله دفاعی بریتانیا, 2017) این نکته نشان می­دهد که انگلیس در این منطقه منافعی دارد که برای حفظ آن به دنبال افزایش حضور نظامی در منطقه به ویژه نزدیک به سنگاپور، استرالیا و نیوزلند است.

ترزا می در سفر سال 2017 خود به ژاپن که تنها چند روز پس از شلیک موشک کره شمالی به سمت هوکایدو واقع در شمال ژاپن بود، ژاپن را نزدیک­ترین شریک امنیتی انگلیس در آسیا خواند و به عنوان نخستین رهبر اروپایی در شورای امنیت ملی ژاپن حضور یافت. (رویترز, 2017)

جمع بندی 

از زمان پیوستن انگلیس به جامعه اقتصادی اروپا در سال 1973، این کشور همواره یکی از قدرت های اقتصادی، سیاسی و نظامی در اروپا بوده است و همین قدرت آن را به بازیگری تاثیرگذاری در شکل دهی به سیاست های اتحادیه اروپا تبدیل کرد. اما اگر اتفاق خاصی نیفتد، انگلیس در مارس 2019 از اتحادیه اروپا خارج خواهد شد. با توجه به پیامدهای برگزیت بر نفوذ انگلیس، این کشور به دنبال گسترش مناسبات به ویژه تجاری خود با کشورهای مختلف در خارج از اتحادیه اروپاست تا بتواند پیامدهای منفی برگزیت را کاهش دهد.

نکته مهم درباره آینده حضور انگلیس در منطقه آسیا-اقیانوسیه، اغراق نکردن درباره این حضور است.  این اندیشه که انگلیس در این منطقه به دوران اوج حضور خود در زمان امپراطوری کبیر باز می­گردد، اشتباه است. برنامه­های انگلیس باید با منافع کشورهای منطقه از جمله آمریکا، چین و کانادا هماهنگ باشد و نظم بین­المللی در منطقه حفظ شود. نکته دیگر آنکه انگلیس دیگر آنقدری قدرتمند نیست که بتواند توازن قوا در منطقه آسیا-اقیانوسیه را به نفع خود به هم بزند؛ در نتیجه حضور این کشور نباید بیش از حد بزرگ­نمایی شود.

همزمان نباید پیشتوانه های انگلیس را هم دست کم گرفت. حضور انگلیس در شورای امنیت سازمان ملل به عنوان عضو دائم، یکی از مهمترین پشتوانه های این کشور برای گسترش حضور در آسیا – اقیانوسیه است. نقش انگلیس در اتحادیه کشورهای همسود هم یکی دیگر از عواملی است که راه را برای گسترش حضور این کشور در آسیا – اقیانوسیه هموار می کند.

الهام عابديني، کارشناس مسائل سياسي