آلومینای آذربایجان شرقی و انتظاری که 25 ساله شد

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، به علت خواص منحصر به فرد آلومینیوم و استراتژیک بودن این فلز در دنیا، روز به روز استفاده از آن در بسیاری از صنایع گسترده‌تر شده و نیاز بازار جهانی به مصرف این فلز افزایش چشمگیری یافته است.
هم اکنون مصرف سرانه آلومینیوم در کشور 5 کیلوگرم در سال است که با توجه به جمعیت کشور به 400 هزار تن از این فلز نیاز داریم.
مدیرعامل شرکت آلومینیوم ایران می گوید: با توجه به پیش بینی های انجام شده سرانه مصرف آلومینیوم در ایران تا 10 سال آینده سه برابر می شود.
مهدی ثقفی با بیان این که تا 10 سال آینده میزان مصرف آلومینیوم به ازای هر نفر به 15 کیلوگرم می رسد تصریح می کند: با این حساب تا 10 سال دیگر، مصرف آلومینیوم به یک میلیون و 200 هزار تن می رسد.
روش تولید آلومینیوم
آلومینیوم از اکسید آلومینیوم (Al2O3) یا آلومینا تولید شده و توليد آلومينا از بوكسيت رايج‌ترين روش توليد آلومينيوم است.
به طور معمول، تولید هر تن آلومینیوم نیازمند 2 تن آلومینا است و کمبود بوکسیت به عنوان ماده اولیه لازمِ این صنعت می‌تواند تولید را با مشکل همراه کند، به همین علت در دنیا بخش عمده ای از توليد آلومينا به روش استحصال از سنگ معدن نفلين سينيت انجام مي‌شود.
اقتصادي بودن توليد آلومينا از نفلين سينيت به علت تامين مواد اوليه سيمان، كربنات سديم، كربنات پتاسيم، سولفات پتاسيم و سيليكات به صرفه تر است چرا كه هزينه استفاده از نفلين سينيت نسبت به بوكسيت 15 تا 20 درصد ارزان‌تراست.
تاریخچه تولید آلومینیوم در ایران
کشور ما جزو اولين توليدكنندگان شمش آلومينيوم در خاورمیانه است.
تولید ایران از سال 1351 با تاسیس کارخانه آلومینیوم اراک آغاز شده و ایران در سال 1393 با رقم 350 هزار تن آلومینیوم، 0.7 درصد از آلومینیوم جهان را تولید کرده است.
توسعه صنعت آلومینیوم ایران در سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ هدف‌گذاری شده است تا بتوان در این زمان به تولید یک میلیون و ۵۰۰ هزار تن آلومینیوم دست یافت، اما در این میان موضوع مهمی به نام تامین ماده اولیه مطرح است.
رئیس هیئت عامل ایمیدرو با بیان این که ساختار زمین‌شناسی ایران به گونه‌ای است که ذخایر چندانی از ماده معدنی بوکسیت وجود ندارد، می گوید: این موضوع باعث ایجاد نگرانی‌هایی برای توسعه صنعت آلومینیوم کشور شده است.
مهدی کرباسیان ادامه می دهد: زمان چندان زیادی هم تا تحقق این سند باقی نمانده است اما با نگاهی به کشورهای منطقه به ویژه کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس خواهیم دید این کشورها، گوی سبقت را در صنعت آلومینیوم از ایران ربوده و بخشی از بازار را در اختیار خود گرفته‌اند.
سابقه اکتشاف ذخایر نفلین سینیت در ایران
عمده ذخائر بوكسيت در ايران در منطقه جاجرم با ذخیره قطعی 5 میلیون تن است و هم اکنون به طور متوسط سالانه 200 هزار تن بوکسیت در كارخانه جاجرم فرآوری می شود.
در راستای اجرای سیاست های توسعه صنعت آلومینیوم و تامین ماده اولیه لازم از منابع داخلی، مراحل اکتشاف ماده معدنی نفلین سینیت به عنوان یکی از منابع تولید آلومینا (با توجه به ذخایر عظیم نفلین سینیت در آذربایجان شرقی) و همچنین مطالعات فنی - اقتصادی مقدماتی با همکاری UNIDO و توسط مؤسسه وامی روسیه به انجام رسید.
بر اساس نتایج گزارشات شركت وامی، در سال 1365 از میان ذخائر نفلین سینیت موجود در آذربایجان، كانسار رزگاه برای اكتشافات تفصیلی و آزمایشات تكنولوژیكی انتخاب شد.
با توجه به نیاز کشور به آلومینا و وجود ذخایر عظیم نفلین سینیت در سراب، طرح توليد آلومينا از نفلين سينيت با ظرفيت سالانه 200 هزار تن و قابل توسعه به 500 هزار تن در دستور كار سازمان توسعه و نوسازي معادن و صنايع معدني ايران (ایمیدرو) قرار گرفت.
تنها در محدوده روستای رزگاه بزگوش و کلیبر ۵/۳ میلیارد تن ذخیره قطعی نفلین سینیت وجود دارد که براساس گزارش‌های فنی و اقتصادی ارائه شده، ذخیره رزگاه برای ۸۰ سال تغذیه کارخانه ۲۰۰ هزار تنی سراب کفایت می‌کند.
گزارشات مطالعات اولیه (Opportunity Study) و آزمایشات در مقیاس آزمایشگاهی (Bench Scale) بر روی نمونه های سطحی كانسار، توسط شركت وامی روسیه در سال 1371 تهیه شد.
از سال 1372 به موازات مطالعات مربوط به احداث کارخانه اصلی تولید آلومینا از نفلین سینیت و به منظور انجام آزمایش هایی با تکنولوژی برتر برای بررسی نمونه های معدنی نفلین سینیت و سنگ آهک و همچنین بهینه سازی فرآیند تولید آلومینا، احداث واحد نیمه صنعتی و پایلوت در منطقه آذرشهر آذربایجان شرقی تصویب شد.
درسال 1380 عملیات اجرایی ساخت واحد تحقیقاتی و نیمه صنعتی آذرشهر آغاز و در نهایت در تابستان سال 1385 بهره برداری اولیه از آن آغاز شد.
احمدعلی هراتی نیک، معاون وزیر صنایع و معادن وقت، در خصوص نقش این مجموعه در آلومینیوم‌سازی سراب گفته: این کارخانه در واقع پایلوت و راهنمای تولید آلومینیوم سراب است.
و امید در سراب جوانه زد
مردم سراب 27 شهریور سال 1382 شاهد جوانه‌ زدن امیدهای خود در راستای تحقق توسعه فراگیر، رونق تولید و اقتصاد منطقه و در پی آن خداحافظی با بیکاری بودند.
اما بعد از مدتی، طرح دچار فراز و نشیب هایی شد، تا زمانی که با پیگیری های نماینده وقت، مشکل اصلی طرح نامناسب بودن زمین عنوان شد.
مردم روستاهای همجوارِ این کارخانه، بهترین زمین‌های کشاورزی خود را به امید ساخت یک طرح بزرگ صنعتی در منطقه با قیمت نازلی در اختیار دولتمردان قرار دادند تا طرح نفلین سینیت به سرانجام برسد.
انعقاد قرارداد نهایی با شرکت NFC چین، با مشارکت شرکت وامی روسیه و جهاد نصر و انتشار خبر آن، موجی از شادی را در سراب ایجاد کرد.
اما در نهایت این طرح فقط در دیوارکشی، حصاربندی و احداث چند ساختمان اداری و البته استخدام تعداد معدودی برای طرح خلاصه شد.
دست به دست شدن طرح نفلین سینیت
با جدی شدن احداث کارخانه فرآوری نفلین سینیت در سراب و فعال شدن واحد نیمه صنعتی در منطقه آذرشهر بر اساس اسناد بین المللی تهیه شده، مناقصه برای انتخاب پیمانكار EPC طرح در سال 1385 برگزار شد.
در نهایت كنسرسیوم موسسه جهاد نصر، جهاد تحقیقات سهند تبریز و شركت NFC چین، انتخاب و قرارداد مربوط، به مبلغ 380 میلیون یورو در مهر 1386 منعقد و مبادله شد.
با این حال رکود دست از دامن نفلین سینیت سراب برنداشت و دست آخر نعمت زاده؛ وزیر صنعت، معدن و تجارت دولت یازدهم در مصاحبه ای اعلام کرد: پیش از این، چینی ها و روس ها در این طرح حضور داشتند، اما فعالیت های آنان در پیشبرد طرح به نتیجه مطلوب نرسید، به همین علت قرارداد " طراحی پایه و انتقال دانش فنی " تولید آلومینا از ماده معدنی نفلین سینیت میان سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران و شرکت معتبر آلمانی اتوتک به امضا رسید.
به گفته محمد رضا نعمت زاده، با اجرای این طرح و تولید 200 هزار تن پودر آلومینا که ماده اولیه تولید شمش آلومینیوم است، بخشی از نیاز کارخانه های تولید شمش آلومینیوم تامین می شود.
در حالی که نیاز سالانه کارخانه تولید شمش آلومینیوم، سالانه معادل 800 هزار تن است.
گرفتاری طرح نفلین سینیت در گردنه تحریم ها
کش و قوس های نفلین سینیت همچنان ادامه داشت و هیچ حرکتی برای عملیات اجرایی وجود نداشت تا این که محمد شریعتمداری، وزیر پیشین صنعت، معدن و تجارت، مهر 96 در جریان بازدید از محل احداث کارخانه نفلین‌سینیت سراب، با بیان این که مقدمات اجرای این طرح در دولت هشتم انجام شده است، گفت: اعمال فشارهای ظالمانه تحریم علیه ایران، در دولت نهم و دهم و دو سال نخست دولت یازدهم، اصلی‌ترین علت تاخیر در اجرای عملیات ساخت این کارخانه است.
وی افزود: اکنون اجرای زیرساخت‌های این طرح به اتمام رسیده و مطالعات خوبی از سوی شرکت آلمانی درباره طراحی پایه و دانش فنی آن انجام شده است.
شریعتمداری با بیان این که با توجه به محدودیت تولید آلومینیوم از طریق نفلین‌سینیت، فناوری و تجربه این طرح، در جهان تنها در اختیار کشور روسیه است، اظهار کرد: در این زمینه مذاکرات خوبی با شرکت آلکوروس روسیه انجام شده است و با سفر شرکت روسی به ایران در نخستین فرصت ممکن و با همکاری مشترک، سرنوشت طرح، میزان حجم تولید و سرمایه‌گذاری آن تعیین تکلیف خواهد شد.
اما نشد ...!
توجیه اقتصادی طرح تولید آلومینا در سراب
استاندار سابق آذربایجان شرقی، نخستین مدیر ارشد استان بود که رسما اعلام کرد فعالیت کارخانه نفلین سینیت سراب و تولید آلومینا با طرح و برنامه ارائه شده، توجیه اقتصادی ندارد.
مجید خدابخش در شورای معادن استان ( خرداد 97) گفته بود: بر اساس آخرین گزارش های مطالعاتی که توسط شرکت های باسابقه بین المللی ارائه شده، به علت نبود توجیه اقتصادی، طرح نفلین سینیت با 5 میلیارد تن ذخیره روی زمین مانده است، بنابراین باید با تحقیقات دانش بنیان برای تبدیل آن به ارزش افزوده بالاتر و با محصولی غیر از آلومینا، محصول دیگری تولید شود که توجیه اقتصادی داشته باشد.
نماینده فعلی مردم سراب در مجلس شورای اسلامی هم در این خصوص می گوید : 25 سال از کلنگ زنی طرح نفلین سینیت می گذرد و در طول این سال ها کمتر کسی را در سطح مسئولان کشوری یافته ام که موافق با اجرای این طرح باشد.
به گفته یوسف داوودی، متاسفانه حاصل مطالعه شرکت اتوتک آلمانی در مورد نفلین سینیت سراب آن بود که این طرح غیرقابل توجیه بوده و باید جایگزین شود، آن هم در حالی که این نتیجه ۴۰ میلیارد تومان هزینه دربرداشته و ۴ سال زمان هم برای آن صرف شده است.
او ادامه می دهد: در حالی‌که کشورهای دیگر مثل روسیه، کانادا، آمریکا، قرقیزستان، جمهوری آذربایجان و کشورهای اروپایی در کارخانه‌های خود از معادن آلومینیوم کشور خود استفاده می‌کنند اما متأسفانه در ایران واردات فلز آلومینیوم از کشورهای دیگر همچنان ادامه دارد و میلیاردها دلار ارز از کشور خارج می‌شود، از این رو لازم است مانع این غارتگری ها شد که نمی‌گذارند استخراج آلومینیوم کشور انجام شود.
نماینده مردم سراب در مجلس با اشاره به انعقاد قراردادهای معدنی در خارج از کشور تصریح می کند: به جای سرمایه‌‌گذاری در معادن کشور خودمان، در قاره آفریقا و در گینه کوناکری برای استخراج آلومینیوم سرمایه‌‌گذاری شده است و با میلیون‌ها دلار ارز از بیت‌المال برای کشورهای بیگانه ایجاد اشتغال می‌کنند، این اقدامات برای مردم قابل توجیه نیست.
به گفته داوودی، ما مطالعه شرکت آلمانی را قبول نکردیم و این پرسش را مطرح کردیم که چرا در روسیه و این اواخر در آمریکا، این طرح اجرا می‌شود اما در سراب توجیه ندارد.
دکتر جعفر پورقهرمانی، عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی سهند و رئیس سابق دانشکده معدن در این خصوص می گوید: امروزه با پیشرفت هایی که در صنایع معدنی به وجود آمده است، به جرات می توان گفت هیچ ذخیره معدنی وجود ندارد که توجیه اقتصادی نداشته باشد، بلکه این طراحی، روش های فرآوری و استفاده از فناوری است که در سودده بودن استخراج معادن و استحصال مواد معدنی نقش دارد.
وی با انتقاد از انتخاب برخی شرکت های مشاور خارجی در خصوص بررسی طرح نفلین سینیت سراب ادامه می دهد: شرکتی که فعالیت تخصصی آن مس است نمی تواند نظر تخصصی برای نفلین سینیت داشته باشد، چرا که این ماده معدنی مانند مس در دنیا فراوان نیست و معدود کشورهایی دارای ذخایر نفیلین سینیت هستند، ضمن این که گاهی دیده شده شرکت هایی مطالعه طرح را بر عهده گرفته اند که زمینه کاریشان مطالعات اقتصادی و نه معدنی است، با این حال ما از انتشار نتایج بررسی های آنها استقبال می کنیم، چرا که می تواند در ادامه طراحی خط تولید کارخانه راهگشا باشد.
نفلین سینیت تعیین تکلیف می شود
استاندار جدید آذربایجان شرقی هم در این خصوص می گوید: شرق آذربایجان شرقی از لحاظ معدن و صنایع معدنی پیشرفت نداشته و در آغاز احداث کارخانه نفلین سینیت هم غفلت شده است که تلاش خواهیم کرد با برگزاری مناقصه و پیداکردن سرمایه‌گذار هرچه سریع‌تر طرح را آغاز و راه اندازی کنیم.
محمدرضا پورمحمدی با تاکید بر این که طرح نفلین سینیت، یکی از سه اولویت اصلی کاری در استان است، می گوید: کارخانه تولید آلومینا از نفلین‌سینیت، ظرفیت اشتغال‌ زایی بالای 10 هزار نفر را در منطقه دارد.
به گفته وی، هم اکنون برای تامین نیازها، سالانه 3.5 میلیارد تن آلومینا وارد کشور می‌شود، محصولی که مشمول تحریم هم هست و خودکفایی در تولید آن، نه تنها برای استان مهم است بلکه یک حرکت مهم ملی هم محسوب می شود.
ایرج ثقفی، مدیر طرح نفلین سینیت سراب هم هنگام بازدید استاندار آذربایجان شرقی از این طرح در آذر 97 گفته: این طرح، 11 درصد پیشرفت فیزیکی دارد، مطالعات احداث کارخانه به طور کامل انجام شده و 95 درصد از زیرساخت های لازمِ آن هم تامین شده است.
وی، تامین نشدن اعتبار و ناتوانی پیمانکار پیشین را عامل تاخیر در اجرایی شدن طرح عنوان کرد.
به گفته یوسف داوودی؛ نماینده مردم سراب در مجلس، هزینه احداث این کارخانه 523 میلیون یورو برآورد شده است و 203 نماینده مجلس شورای اسلامی، خواستار عملیاتی شدن استخراج آلومینا از نفلین سینیت سراب هستند.
با راه‌اندازی کارخانه نفلین سینیت،70 هزار تن آلومینا به همراه محصولات جانبی لازمِ کشور تامین می شود که در مراحل بعدی به ترتیب به 200 هزار تن و 500 هزار تن در سال افزایش خواهد یافت.
با اجرای این طرح اشتغال مستقیم 2 هزار نفر و غیرمستقیم 10 هزار نفر پیش‌بینی شده است که با احداث صنایع جانبی همانند کارخانه سیمان، این میزان افزایش پیدا خواهد کرد و با توجه به نقش استراتژیک فلز آلومینیوم و تولید پودر آلومینا، منطقه آذربایجان به عنوان قطب صنعت آلومینیوم کشور در آینده مطرح خواهد شد.
کارخانه نفلین‌سینیت سراب به مساحت 520 هکتار در ۲۰ کیلومتری جاده سراب – تبریز واقع شده است.
گزارش از : مهین انتظار