پخش زنده
امروز: -
کهگیلویه و بویراحمد؛
گزارش مکتوب:واکاوی دلایل فرسایش بالای خاک در استان
میزان فرسایش خاک در استان کهگیلویه و بویراحمد بیش از سه برابر میانگین جهانی است.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز کهگیلویه و بویراحمد،در آینده، فرسایش خاک مهم ترین چالش زیست کره خواهد بود چرا که اگر از خاک های موجود به خوبی حفاظت نگردد بحران گرسنگی سرتاسر کره زمین را تحت سیطره خود درخواهد آورد این منبع مهم به عنوان بستر اصلی تولید مواد غذایی در ایران وضعیت مناسبی ندارد، بررسی‌ها نشان می‌دهد فرسایش خاک در ایران نسبت به تولید آن حدود ۱۰ تا ۱۲ برابر حد قابل تحمل یا تاب آوری سرزمینی است.
خاک، پیکره‌ای طبیعی و پویا است که بر اثر فرایند‌ها و عوامل خاک ساز تشکیل شده و در برگیرنده مواد معدنی و آلی است که پوسته خارجی زمین را می‌پوشاند و گیاهان قادر به روییدن در آن بوده و پوشش‌های آبرفتی و سنگی سطح زمین را نیز در بر می‌گیرد.
خاک به عنوان منبع طبیعی، سرمایه ملی و بستر حیات، نقش اساسی در استقرار و رشد زندگی جوامع بشری و سایر جانداران را دارد و در واقع بخشی از زنجیره غذایی انسان و سایر حیوانات از خاک است. 
از طرف دیگر خاک از منابع تجدید پذیر به شمار می‌رود، اما براساس منابع مختلف برای تشکیل یک سانتیمتر خاک حدود ۷۰۰ سال زمان نیاز است.
در این میان "فرسایش " عامل اصلی تخریب خاک بوده که تاثیر آن در کشور‌های مختلف متفاوت است.
فرسایش هر تن خاک در برخی کشور‌های دنیا سالانه خسارتی معادل ۲۸ میلیارد دلار در پی دارد.
بنابراین، در یک برآورد مشخص می‌شود که خسارت ناشی از فرسایش خاک در ایران در سال حدود ۵۶ میلیارد دلاراست، معضلی که کارشناسان محیط زیست آن را تایید و وضعیت فرسایش خاک را بحرانی توصیف کرده اند.
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور هجدهم آذر ماه امسال در نشست شورای اداری کهگیلویه و بویراحمد در یاسوج گفت: فرسایش خاک در ایران متاسفانه حتی بیشتر از کشور‌های آفریقایی بوده به گونه‌ای که سالانه ۱۶ تن در هکتار فرسایش خاک دارد.
عیسی کلانتری با دادن هشدار به استفاده بی رویه از فناوری‌ها زیان آور افزود:متاسفانه با استفاده از فناوری نوین و افزایش جمعیت منابع طبیعی خود را همچون جنگل ها، خاک، منابع آبی، مراتع و حتی منابع ژنتیکی خود را از بین برده ایم به گونه‌ای که برخی از جانوران نیز به سبب خشکسالی، کمبود مواد غذایی و یا فضای زندگی در معرض انقراض قرار گرفته اند.
کلانتری گفت:براساس آخرین گزارش معاونت پژوهشی سازمان محیط زیست،برخی کشور‌ها به تولید باکتری‌های زعفران در آزمایشگاه به منظور جایگزینی کشت این گیاه روی آورده اند تا از منابع طبیعی خود محافظت کنند و ما نیز باید در تولید گندم و گوشت و دیگر اقلام به این موضوع توجه کنیم.
میزان فرسایش خاک در کهگیلویه و بویراحمد به نسبت میانگین جهانی آن بیش از ۳برابر افزایش داشته است.
کهگیلویه و بویراحمد با یک درصد از مساحت خاک ایران در سال‌های نه چندان دور دارای هشت درصد منابع آبی کشور به میزان بیش از ۱۱ میلیارد متر مکعب روان آب بوده و میانگین بارش سالانه آن بیش از ۶۰۰ میلی متر برآورد می‌شود.
این استان یک میلیون و ۷۲۲ هزار و ۸۰۰ هکتار عرصه جنگلی و مرتعی دارد که از این میزان ۹۹۹ هزار و ۱۰۰ هکتار جنگل و ۷۲۳ هزار و ۷۰۰ هکتار مرتع است.
جنگل‌های حوزه رشته کوه زاگرس که ۲۰ درصد آن در استان کهگیلویه و بویراحمد قرار دارند به ریه‌های ایران شهرت دارند، اما همچون بسیاری از جنگل‌های جهان در معرض نابودی قرار گرفته اند.
وجود ده‌ها رودخانه دائمی در سال‌های نه چندان دور، کهگیلویه و بویراحمد را به سرزمین رودخانه‌های خروشان مشهور کرده بود، اما تدوام خشکسالی در دهه اخیر علاوه بر بحران کم آبی، میزان فرسایش خاک در این استان را تشدید کرده است.
علاوه بر آن برداشت‌های بی رویه از سفره‌های آب زیر زمینی در برخی دشت‌های استان و درنتیجه آن کاهش منابع آبی در این دشت‌ها نیز بر روند افزایشی فرسایش خاک نقش موثری داشته است.
میزان فرسایش خاک در جهان ۶ تن در هکتار در سال است این در حالی است که این میزان در کهگیلویه و بویراحمد به ۲۰ تن در هکتار می‌رسد.
بر اساس آمار‌ها و شواهد موجود خشکسالی، آتش سوزی ها، بوته کنی گیاهان مرتعی، قطع درختان، شخم‌های غیر اصولی در اراضی شیب دار، کوهستانی بودن و موقعیت توپوگرافی استان و همچنین چرای دام مازاد بر مراتع از مهمترین عواملی است که طی سال‌های اخیر این سرمایه گرانبها را در استان رو به نابودی برده است.
به گفته موسوی یکی از کشاورزان روستای آبدهگاه باشت مساحت زیادی از زمینهای کشاورزی او که سال‌ها پیش آن‌ها را به زیر کشت گندم و یا جو می‌برد حالا به علت فرسایش آبی خاک از بین رفته و دیگر قابل زراعت نیستند.
اما راه حل مقابله با پدیده فرسایش خاک اجرای یکی از کم هزینه‌ترین طرح‌های عمرانی یعنی مدیریت آب و خاک یا همان عملیات آبخیزداری است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان داری را از مهمترین راهکار‌های جلوگیری از فرسایش خاک برشمرد و اضافه کرد:سالانه به طور میانگین ۴۵ طرح آبخیزداری در حوزه‌های مختلف در استان اجرا می‌شود.
حکمتیان گفت:در کنار عملیات مکانیکی آبخیزداری برای مهار خاک و روان آب‌های استان عملیات بیولوژیکی از جمله کاشت گیاهان دارویی و درختان جنگلی سالانه در نقاط مختلف استان انجام می‌شود.
وی از اختصاص ۲۵۰میلیارد ریال از محل صندوق توسعه ملی برای اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان داری در استان در سال جاری خبر داد و افزود:با اختصاص این اعتبار باید ۶۷طرح در این دو حوزه در استان اجرا شود.
حکمتیان با بیان اینکه تاکنون بیش از ۵هزار طرح آبخیزداری در سطح بیش از ۳۰۰هزار هکتار از عرصه‌های منابع طبیعی استان به اجرا درآمده است گفت:با اجرای این طرح‌ها ضمن کنترل وجلوگیری از ورود میلیون‌ها تن خاک به پشت سد‌های جنوب کشور و استان، سالانه از هدر روی ۵۰ میلیون متر مکعب روان آب در استان جلوگیری می‌شود.
فرسایش بالای خاک در شهرستان باشت موجب شد تا طرح‌های آبخیزداری زیادی در آن طی سال‌های اخیر به اجرا در بیاید و به علت کثرت طرح‌های آبخیزداری اجرا شده در این شهرستان به عنوان پایلوت در استان و کشور شناخته می‌شود.
گل سرسبد این طرح‌ها ساخت پخش سیلاب در روستای آبدهگاه یکی از ده‌ها روستای این شهرستان است.
بازدید مسئولان کشوری منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، حفاظت محیط زیست کشور و حتی نمایندگان برخی کشور‌های خارجی از طرح‌های آبخیزداری باشت در سفر به استان کهگیلویه و بویراحمد خود گواه این مدعا است.
به تازگی آقای مائوری عضو سازمان همکاری‌های بین المللی کشور ژاپن که قرار است امسال در برخی استان‌های جنوب کشور طرح‌های آبخیزداری اجرا کند به شهرستان باشت سفر کرده و از نزدیک از چندین طرح آبخیزداری این شهرستان بازدید کرد.
وی در این بازدید، استان کهگیلویه و بویراحمد به ویژه شهرستان باشت را دارای توانمندی‌های بالا در زمینه اجرای این طرح‌ها دانست.
کارشناس آبخیزداری منابع طبیعی و آبخیزداری استان می‌گوید:زمان اجرای طرح پخش سیلاب روستای آبدهگاه به سال ۸۴ بازمی گردد که با ۷۰۰ میلیون تومان ساخته شد و در حال حاضر میلیارد‌ها تومان برای زمینهای پائین دست و کشاورزان این منطقه سودآوری دارد.
آقای رهبر اضافه کرد:با اجرای طرح پخش سیلاب در روستای آبدهگاه سالانه ده‌ها هزار تن خاک و ۸ میلیون متر مکعب روان آب در ۱۷ بند آن جمع آوری و ذخیره سازی می‌شود.
آقاپور یکی دیگر از کارشناسان آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان هم می‌گوید:خاک انباشت شده در پشت سد‌های خاکی به علت داشتن املاح و مواد مغذی بالا بسیار غنی بوده و برای کشت محصولات کشاورزی بسیار مناسب است.
حسینی یکی از کشاورزان منطقه می‌گوید:به علت غنی بودن این خاک‌ها در فصل کشت مقدار زیادی از این خاک‌ها را برای تقویت زمین و ثمردهی بالای محصولاتمان به زمینهای کشاورزی منتقل می کنیم که تاثیر زیادی هم در افزایش تولیدمان داشته است.
انصاری یکی دیگر از کشاورزان روستای آبدهگاه باشت می‌گوید:تا پیش از ساخت این پخش سیلاب در بیشتر فصول سال به ویژه در فصل تابستان آب چاه‌های مجاز حفر شده مان خشک و با مشکل شدید کم آبی مواجه و در بیشتر مواقع محصولاتمان بخاطر کم آبی خشک می شد، که با ساخت آن مشکل اساسی ما رفع شده است.
رئیس منابع طبیعی و آبخیزداری باشت هم گفت:در کنار عملیات مکانیکی و طرح‌های آبخیزداری برای کنترل فرسایش خاک در این شهرستان در سال‌های اخیر عملیات بیولوژکی هم اجرا شده است.
سامان گرجی افزود:در این نوع از عملیات حدود ۴۰۰ هکتار گیاهان دارویی و جنگل کاری از نوع آنغوزه، باریجه و بادام کوهی کشت شده است.
مسئول اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان داری منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان باشت هم از آغاز عملیات اجرایی سد خاکی با سرریز سنگی ملاتی روستای آبدهگاه در این شهرستان خبر داد و گفت:به علت فرسایش بالای خاک در این منطقه ساخت این سد ضروری بود.
خانم فاطمه حسینی افزود:افزایش سطح سفره‌های زیرزمینی، جلوگیری از فرسایش خاک، به زیرکشت بردن زمینهای اطراف و نیز جلوگیری از ورود میلیون‌ها تن خاک در پشت سد‌های جنوب کشور و استان از جمله سد کوثر و چم شیر در شهرستان گچساران از مهمترین اهداف ساخت این سد خاکی در روستای آبدهگاه است.
وی با بیان اینکه عملیات اجرایی این طرح از شهریورماه ۹۷ آغاز شده و هم اکنون با ۶۰ درصد پیشرفت کاری در حال اجرا است اضافه کرد:پیش بینی می‌شود این طرح تا شهریورماه سال آینده به بهره برداری برسد.
آقای نژاد حسینی مشاور اجرایی این طرح هم اعتبار آن را ۲ میلیارد و ۱۰۰ میلیون تومان اعلام کرد و گفت:برای ساخت این سد ۱۴ هزار متر مکعب خاکبرداری انجام شده است.
مبارزه با فرسایش خاک و بیابان زدایی نیازمند همکاری نهاد‌ها و سازمان‌ها
رئیس انجمن علمی مدیریت و کنترل مناطق بیابانی ایران و مدرس دانشگاه وضعیت فرسایش خاک در ایران را بحرانی توصیف کرد و گفت:کشور ایران،افزون بر قرار گرفتن روی کمربند زلزله و خشکسالی،روی کمربند فرسایشی دنیا نیز قرار گرفته که همین مساله موجب تشدید وضعیت فرسایش در کشور شده است.
محمد رضا اختصاصی با بیان برخی تبعات فرسایش خاک در کشور افزود:فعالیت‌های صورت گرفته در حوزه مبارزه با فرسایش خاک طی سال‌های اخیر را اگرچه کارآمد عنوان می‌کند، اما معتقد است: نبود انسجام سازمانی و استفاده نکردن از تجارب گذشته باعث صرف هزینه‌های بی فایده در این راه شده است.
این کارشناس محیط زیست راهکار جدی و کارآمد مبارزه با بیابان زایی و فرسایش خاک را در انسجام و عملکرد هماهنگ سازمان دولتی و سازمان‌های مردم نهاد (سمن ها) دانست.
علیجانی پدر علم اقلیم شناسی ایران نیز مناسبت‌ترین راه مقابله با بیابان زایی و فرسایش خاک را صرفه جویی در مصرف آب و مدیریت درست منابع آبی بیان کرد.
مصرف بهینه و جلوگیری از تبخیر آب، صرفه جویی و درست مصرف کردن، توصیه پدر علم اقلیم شناسی ایران برای جلوگیری از بیابان زایی و فرسایش خاک است.
لایحه جامع خاک اواخر سال ۱۳۸۸ به تایید کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس دهم رسیدتوسط دولت تدوین شد و در انتظار بررسی در صحن علی مجلس و تصویب است.
در یکی از بند‌های این لایحه بر پیشگیری و کنترل تخریب،فرسایش خاک و تبعات آن (کاهش حاصلخیزی، تولید، رسوب و آلودگی منابع آب و تقاطیر آن) تاکید شده است.
از نگاه کارشناسان تصویب این لایحه کمک قابل توجهی به بیابان زدایی و کاهش فرسایش خاک در کشور خواهد کرد.
آقای گنجی دبیر ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست اقدام‌های صورت گرفته در سه دهه گذشته برای جلوگیری از فرسایش خاک را اثربخش، اما ناکافی دانست و گفت: با توجه به مساله تغییر اقلیم و حرکت الگوی آب و هوا به سمت خشکسالی باید بر فعالیت‌های مقابله با بیابان زایی و جلوگیری از فرسایش خاک سرعت بخشید.
وی با بیان اینکه خشک‌تر و گرمتر شدن هوا و همچنین، افزایش تبخیر وضعیت نامناسب فرسایش خاک را در کشور تشدید می‌کند گفت: این شرایط اکنون در وضعیت بحرانی قرار دارد.
شناخت دقیق از شرایط اکولوژیکی مناطق بیابانی، برآورد دقیق میزان فرسایش خاک هر منطقه، پایش دوره‌ای فرسایش خاک، برقراری تعادل میان دام‌ها و مراتع، رواج دامداری صنعتی، ایجاد بادشکن ها، مالچ پاشی و تصویب لایحه حفاظت از خاک از جمله راهکار‌های مقابله با فرسایش خاک از نگاه این کارشناس است.
نویسنده:حشمت الله جهانی
نظر شما